Ογδόντα έργα χαρακτικής του Νορβηγού που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του σε όλα τα κινήματα της πρωτοπορίας των αρχών του προηγούμενου αιώνα περιλαμβάνει η έκθεση με τίτλο «Edvard Munch: Πέρα από την Κραυγή», που φιλοξενείται στο Μουσείο Ηρακλειδών.

Ογδόντα έργα χαρακτικής του Νορβηγού που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του σε όλα τα κινήματα της πρωτοπορίας των αρχών του προηγούμενου αιώνα περιλαμβάνει η έκθεση με τίτλο «Edvard Munch: Πέρα από την Κραυγή», που φιλοξενείται στο Μουσείο Ηρακλειδών.

Παρά τη γενικευμένη και προϊούσα, σε διεθνές επίπεδο, απαξίωση της χώρας μας, κυρίως λόγω της οικονομικής της παρακμής, τα μεγάλα μουσεία και οι σημαντικοί συλλέκτες του εξωτερικού εξακολουθούν, ευτυχώς, ακόμα να μας εμπιστεύονται. Και επιτρέπουν τη μετακίνηση στην Ελλάδα, σε συνεργασία με μεγάλα ελληνικά μουσεία και ιδρύματα που αποτελούν αξιέπαινες πολιτιστικές νησίδες, γνωστών και σπουδαίων συλλογών ζωγραφικής. Τα τελευταία χρόνια είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε από κοντά σημαντικές εκθέσεις του Γκόγια, του Μιρό, του Νταλί, του Έσερ, του Γουόρχολ και άλλων θρυλικών καλλιτεχνών της νεότερης ιστορίας. Εξίσου σημαντική είναι η έκθεση που εγκαινιάζει αύριο το Μουσείο Ηρακλειδών με έργα του Έντβαρντ Μουνχ υπό τον γενικό τίτλο «Edvard Munch: Πέρα από την Κραυγή» (Ηρακλειδών 16, Θησείο, διάρκεια: 26 Νοεμβρίου έως 27 Φεβρουαρίου). Η συλλογή περιλαμβάνει 80 έργα χαρακτικής του Edvard Munch από τη συλλογή Kramer του Μουσείου Τέχνης του Τελ Αβίβ (Gift of Charles and Evelyn Kramer, New York) και η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου Πολιτισμού, του Δήμου Αθηναίων και του Πολιτισμικού Οργανισμού Δήμου Αθηναίων, ενώ έχει την υποστήριξη της Πρεσβείας της Νορβηγίας και του Νορβηγικού Ινστιτούτου Αθηνών. Ο Νορβηγός Έντβαρντ Μουνχ (1863 – 1944) θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές του ευρωπαϊκού μοντερνισμού που άφησε ανεξίτηλη τη σφραγίδα του σε όλα τα κινήματα της πρωτοπορίας των αρχών του προηγούμενου αιώνα. Αν και ξεκίνησε να σπουδάζει φυσικές επιστήμες, γρήγορα στράφηκε στη ζωγραφική, όπου πειραματίστηκε προσπαθώντας να εκφράσει δυνατά ανθρώπινα συναισθήματα, με τρόπο που, όπως πίστευε, δεν ήταν δυνατό να περιγραφούν και να αναπαρασταθούν από τον ιμπρεσιονισμό και την εμμονή των εκπροσώπων του στο φως και το χρώμα. Έχασε τη μητέρα του όταν ήταν μόλις 5 ετών και τη μικρή αδερφή του λίγα χρόνια αργότερα και έχοντας και ο ίδιος κλονισμένη υγεία, κλείστηκε στον εαυτό του και στη ζωγραφική του, στην οποία διοχέτευσε όλη την εσωτερική του θλίψη και απογοήτευση για την ανθρώπινη κατάσταση. Το 1885 επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Παρίσι – πρωτεύουσα των μοντέρνων ευρωπαϊκών καλλιτεχνικών αναζητήσεων – και το 1889 για δεύτερη φορά, όταν και γνώρισε ακόμα καλύτερα τα έργα ζωγράφων που πάσχιζαν να απαγκιστρωθούν και να χειραφετηθούν από τον ακαδημαϊσμό και την παραδοσιακή αναπαραστατική ζωγραφική. Όπως σημειώνει ο Χρύσανθος Χρήστου στο βιβλίο του «Η Ευρωπαϊκή Ζωγραφική του 19ου αιώνα», τότε έγινε η μεγάλη στροφή του Μουνχ στην ανθρώπινη ψυχή και τα μυστήριά της, γεγονός που συνοψίζεται στα λόγια του: «Τώρα δεν θα ζωγραφίσω πια εσωτερικά με άνδρες που διαβάζουν και γυναίκες που κεντούν, θέλω να ζωγραφίσω ανθρώπους που αναπνέουν και αισθάνονται, αγαπούν και υποφέρουν». Καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του καλλιτεχνικού του ύφους έπαιξε η επαφή του με τα έργα του Γκογκέν, του Βαν Γκογκ, του Ένσορ και του Τουλούζ-Λοτρέκ, αλλά και η επιρροή που δέχθηκε από τον συμπατριώτη του Ίψεν και την εναντίωση του θεατρικού συγγραφέα σε κάθε συμβατικό κανόνα, σε κάθε αστική προκατάληψη. Έγινε φίλος με τον Στρίντμπεργκ και ώθησε στα άκρα, για τα δεδομένα της εποχής, την καλλιτεχνική ελευθερία παραμορφώνοντας τους ανθρώπους που σχεδίαζε, τοποθετώντας τους σε αφύσικες μελαγχολικές στάσεις, βουτηγμένους σε βαθιά, πένθιμα χρώματα. Η Κραυγή (1893) είναι φημισμένη για το αίσθημα τρόμου που αποπνέει, ενώ η Μαντόνα (1894) σοκάρει για την αντικατάσταση της γλυκιάς φιγούρας της καθολικής εικονογραφίας από μια γυμνή, κουρασμένη γυναίκα πλαισιωμένη από σπερματοζωάρια! Η θλίψη του Μουνχ, η σιωπηλή και απεγνωσμένη διαμαρτυρία του, χωρίς ωστόσο κάποιον στρατευμένο στόχο, βρίσκει την έκφρασή της σε έργα σκοτεινά, δυσερμήνευτα, βαθύτατα προσωπικά αλλά πολυεπίπεδα με έντονο συμβολικό χαρακτήρα στο μεταίχμιο των δυο αιώνων. Προσπαθεί να αποδώσει όσο πιο αποτελεσματικά μπορεί τις ψυχικές του διακυμάνσεις, τα αδιέξοδα της μοντέρνας ζωής, την απογοήτευση και την απομόνωση χωρίς καμιά απόπειρα εξωραϊσμού και γι’ αυτό θεωρείται ένας από τους προπάτορες του βορειοευρωπαϊκού εξπρεσιονιστικού ρεύματος. Σύμφωνα με τον Ερνστ Γκόμπριχ, «ο Μουνχ θα μπορούσε να υποστηρίξει πως μια κραυγή αγωνίας δεν είναι όμορφη και πως είναι ανειλικρίνεια να βλέπει κάποιος μόνο την ευχάριστη όψη της ζωής. Γιατί οι εξπρεσιονιστές αισθάνονταν τόσο έντονα τον ανθρώπινο πόνο, τη φτώχεια, τη βία και το πάθος, ώστε είχαν την τάση να πιστεύουν πως η προσήλωση στην αρμονία και την ομορφιά στην τέχνη πήγαζε μόνο από την άρνηση να είναι κανείς τίμιος». Αυτή η εκ φύσεως ατελέσφορη προσπάθεια του Μουνχ να αποτυπώσει τα πιο μύχια ανθρώπινα συναισθήματα τον οδήγησε στην κατάθλιψη και στην απόσυρση, λίγο πριν γίνει ευρύτερα αποδεκτός ως επίσημος ζωγράφος στη χώρα του. Στα χρόνια μετά το 1910, το έργο του σταδιακά απονευρώθηκε και η παραγωγή του περιορίστηκε, ο ίδιος είχε όμως προλάβει να κραυγάσει – και να ακουστεί – ότι ζωγραφική δεν σημαίνει μόνο ομορφιά.

Γιάννης Κουκουλάς