Η 12η Οκτωβρίου 1944 – σύµφωνα µε την εφηµερίδα «Καθηµερινά Νέα» -«…υπήρξε θρυλική διά την τύχην της πρωτευούσης. Από ενωρίς την πρωίαν οι καµπάνες εσάλπισαν µέσα εις τον Αττικόν ουρανόν τα ριγηλά µηνύµατα της απελευθερώσεως.

Η 12η Οκτωβρίου 1944 – σύµφωνα µε την εφηµερίδα «Καθηµερινά Νέα» -«…υπήρξε θρυλική διά την τύχην της πρωτευούσης. Από ενωρίς την πρωίαν οι καµπάνες εσάλπισαν µέσα εις τον Αττικόν ουρανόν τα ριγηλά µηνύµατα της απελευθερώσεως. Κύµατα, ανεξάντλητα κύµατα, ελευθέρων Ελλή­νων πληµµύρισαν από της πρώτης στιγµής τους δρόµους των Αθηνών και γιόµισαν τον αιθέρα µε ξεσπάσµατα χαράς και ανεκφράστου ενθουσια­σµού! Αι απελευθερωτικαί οργανώσεις µας προ­σέδωσαν µε την υπέροχη εµφάνισή τους τον τόνο ενός πειθαρχηµένου πανηγυρισµού. Τα ηρωικά αυτά παιδιά του λαού µας, που αγωνίστηκαν σκλη­ρά εναντίον του κατακτητού, συγκροτούν την στιγ­µήν αυτήν ένα σύνολον ελευθέρων και αδελφωµένων αγωνιστών.

…Όλοι οι Έλληνες ελησµόνησαν τας διαφοράς των… Η Αθήνα, το κλεινόν πτολίεθρον είναι ελεύ­θερον. Ο λαός της αδελφωµένος γιορτάζει και όλο γιορτάζει. Ζει τις στιγµές µιας άξιας ζωής, µι­ας ευλογηµένης χαράς, που εξεπήδησε µέσα από τα δάκρυα, τους πόνους, τα αίµατα και τους θανάτους…».

Οι Γερµανοί που είχαν αποµείνει στην ελληνική πρωτεύουσα είχαν επιδώσει ήδη από την προη­γούµενη έγγραφο στον τυπικώς και µόνο φερό­µενο ως δήµαρχο Γεωργάτο, µε το οποίο κήρυτταν την Αθήνα ανοχύρωτη πόλη και τον ενηµέρωναν για την αποχώρηση των γερµανικών στρατευµά­των. Το έγγραφο έφερε την υπογραφή του Γερµα­νού διοικητού στρατηγού της Αεροπορίας Φέλµυ και ανέφερε τα εξής: «Προς τον Δήµαρχον της Πό­λεως των Αθηνών Κύριον Γεωργάτον. Ο γερµανικός Στρατός εκήρυξεν την πόλιν των Αθηνών ανοχύρωτον. Εξυπακούεται η αποχώρησις των γερµανικών στρατευµάτων από την περιοχή της πόλεως. Το µέτρον τούτο λαµβάνεται επί τη προσδοκία ότι θέλει ισχύσει επίσης και διά τον Εχθρόν. ΦΕΛΜΥ, στρα­τηγός της Αεροπορίας. Αθήναι τη 11/10/1944». Από τις επίσηµες αρχές, η απελευθέρωση της Ελ­λάδας ανακοινώθηκε µε λακωνική προκήρυξη του στρατιωτικού διοικητή Αττικής Π. Σπηλιωτόπουλου, η οποία τοιχοκολλήθηκε στις οδούς των Αθη­νών και ανέφερε:

«Η Πατρίς ανέστη! Οι βάρβαροι δεν πατούν πλέον το ιερόν έδαφός µας. Η στιγµή είναι επίσηµος και ιερά, όσον ελάχισται εις την πολυκύµαντον ιστορίαν του Γένους. Ας την δεχθώµεν µε τον σεβασµόν και την αξιοπρέπειαν που αρµόζει εις Έλληνας». «Περί την 8ην πρωινήν», γράφουν τα «Καθηµερι­νά Νέα» στην πρώτη τους σελίδα, «…η πρωτεύου­σα έπλεεν ήδη εις τα χρώµατα της κυανολεύκου. Πάµπολλαι επίσης αγγλικαί, αµερικανικαί και ρω­σικαί σηµαίαι είχαν αναρτηθή, ο δε Λαός είχεν εκχυθή κατά τρόπον πρωτοφανή εις τας οδούς του κέντρου και των συνοικιών». Την 1η π.µ. ακριβώς δύο αποσπάσµατα Γερµανών αξιωµατικών και στρατιωτών ξεκίνησαν ταυτοχρόνως από την «Φελκοµαντάντ». Το ένα απόσπασµα ανηφόρισε προς την Ακρόπολη και το άλλο κατευ­θύνθηκε προς το Μνηµείο του Αγνώστου Στρα­τιώτου µπροστά από τα παλαιά ανάκτορα. Άλλοι ένοπλοι Γερµανοί είχαν σταθεί φρουροί στα πε­ζοδρόµια των οδών Πανεπιστηµίου και Αµαλίας. Στην πλατεία Συντάγµατος είχαν συγκεντρωθεί πολλοί Αθηναίοι και αµίλητοι κοιτούσαν το γερµα­νικό απόσπασµα, το οποίο συντεταγµένο προχώ­ρησε και στάθηκε στο πλακοστρωµένο προαύλιο. Οι στρατιώτες χαιρέτησαν κανονικά µε τα όπλα τους τον στρατηγό Φέλµυ, ο οποίος βάδιζε µόνος του, άφησε στεφάνι στο µνηµείο, στάθηκε προσο­χή και έφερε το χέρι στο γείσο του πηληκίου του. Στην τελετή παρευρίσκετο και αντιπροσωπεία του Δήµου Αθηναίων. Οι συγκεντρωµένοι Αθηναίοι, αφού στάθηκαν µερικά λεπτά της ώρας, άρχισαν κατόπιν να κινούνται, αργά στην αρχή, ύστερα πιο γρήγορα και στο τέλος δεν άντεξαν, όρµησαν στο στεφάνι, το έσυραν έως τον δρόµο και το ποδοπά­τησαν. Ένας ανάπηρος µάζεψε τα κλαδιά και τα πέταξε στον υπόνοµο.

Το άλλο γερµανικό απόσπασµα έφθασε στην Ακρόπολη στις 10.30 π.µ. Εκεί παρουσίασε όπλα, ενώ ένας υπαξιωµατικός κατέβασε µε γρήγορες κινήσεις τη σηµαία µε τον αγκυλωτό σταυρό. Τη δίπλωσε, την έβαλε υπό µάλης και ξαναγύρισε στη θέση του. Όταν αποχώρησαν οι Γερµανοί, πολλοί Αθηναίοι έτρεξαν στην Ακρόπολη και αφού έψαλ­λαν τον εθνικό ύµνο, παρακολούθησαν κάποιον νεαρό ο οποίος µε ένα µικρό τσεκούρι κατέρριψε το γυµνό κοντάρι. Η είδηση της υποστολής της γερµανικής σηµαίας από την Ακρόπολη έστρεψε τα βλέμματα των Αθηναίων στον αθάνατο βράχο. Αυτό που επακο­λούθησε δεν περιγράφεται: «…μια χαρμόσυνος βοή υψώθη αιφνιδίως εκ της πόλεως ενώ οι κώ­δωνες των εκκλησιών ήρχισαν να ηχούν…». Ο αρχιεπίσκοπος Δαμασκηνός, εν μέσω πλήθους, μετέβη στην Ακρόπολη, όπου και τέλεσε δοξολο­γία, ενώ τα τελευταία μεμονωμένα γερμανικά αυτοκίνητα διέσχιζαν τις οδούς των Αθηνών «… με τους επ’ αυτών Γερμανούς εμφανώς θορυβη­μένους και ετοίμους να πυροβολήσουν εάν εμφανίζετο δι’ αυτούς κίνδυνος. Το θέαμα τούτον κωμικώς οξύμωρον διεσκέδαζε τον πανηγυρίζοντα πληθυσμόν…».

Αλλαγή δημάρχου

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα ενθουσιασμού θ’ αναλά­βει την πρώτη ημέρα ελευθερίας της πόλεως των Αθηνών, δηλαδή την 12η Οκτωβρίου 1944, τον Δήμο Αθηναίων ο δικηγόρος Αριστείδης Σκληρός, διοριζόμενος από τα μέλη της Τριμελούς Κυβερ­νητικής Επιτροπής. Όπως μας πληροφορεί ο Θε­μιστοκλής Τσάτσος – ένα από τα μέλη της αυτής Επιτροπής και από τους πρωταγωνιστές των εξε­λίξεων των ημερών εκείνων –, την απόφαση για τον διορισμό του Αρ. Σκληρού είχε λάβει η Εθνι­κή Κυβέρνηση. Η απόφαση αυτή εικάζουμε ότι προήλθε από τον προσωπικό του φίλο Γεώργιο Παπανδρέου.

Ο Αριστείδης Σκληρός προέβαλε αντιρρήσεις για την ανάληψη της θέσεως. Το συμπέρασμα αυ­τό εξάγεται από τα γραφόμενα του Θεμιστοκλή Τσάτσου, ο οποίος αναφέρει ότι «…ούτος τελικώς και μετά πολλούς δισταγμούς απεδέχθη το προσφερθέν αξίωμα…», αλλά και τα όσα ανέφερε ο ίδιος ο Αριστείδης Σκληρός σε σχετική του έκ­θεση: «…έχων πλήρην επίγνωσιν του χάους, των ερειπίων και της εξαρθρώσεως των δημοτικών πραγμάτων την οποίαν εκληροδότησεν η τετρα­ετής βάρβαρος κατοχή, ομολογώ… ότι εδίστασα εις την ανάληψιν του αξιώματος του Δημάρχου, το οποίον βεβαίως υπό άλλας συνθήκας λίαν προθύμως και ανεπιφυλάκτως πας τις θ’ απεδέχετο…».

«Εγκαταστάθη… ο νέος Δήμαρχος Αθηναίων κ. Αριστείδης Σκληρός», θα γράψουν τα «Καθημε­ρινά Νέα» και θα συμπληρώσουν: «…κατά την εγκατάστασιν την οποίαν παρηκολούθησε πλή­θος κόσμου, ωμίλησεν ο εκ των μελών της Τρι­μελούς Κυβερνητικής Επιτροπής κ. Φ. Μανουηλίδης».

Η τελετή έγινε στο Δημοτικό Μέγαρο της οδού Αθηνάς και την παρακολούθησε πλήθος Αθη­ναίων. Τον νέο Δήμαρχο Αθηναίων παρουσίασε στους υπαλλήλους του Δήμου το μέλος της Τριμε­λούς Επιτροπής Φ. Μανουηλίδης, ο οποίος στην ομιλία του, αφού εξήρε την ηθική και πνευματι­κή προσωπικότητά του Α. Σκληρού, τόνισε ιδιαί­τερα τις προσπάθειες που έπρεπε να καταβλη­θούν για ομόνοια και συναδέλφωση μεταξύ των Ελλήνων. Η μεγάλη διχόνοια είχε περάσει όμως τις πύλες…

Η αντιφώνηση του Α. Σκληρού έγινε από τον εξώ­στη του Δημαρχείου προς την οδό Αθηνάς – δη­μοσιεύτηκε στον Τύπο και μεταφέρεται εδώ αυ­τούσια:

Ο πρώτος λόγος

«Η ιερά πόλις των Αθηνών μαζύ μ’ όλη την Ελλά­δα μας αναστήθηκε. Η μεγαλείτερη ανθρώπινη χαρά πλημμυρίζει τα στήθη όλων μας. Ο ένδοξος Δήμος της μεγαλομάρτυρος πόλεως των Αθηνών από την οποίαν, από τα βάθη των αιώνων, εξεπορεύθη η ωραία ιδέα της ελευθερίας και της Δη μοκρατίας πανηγυρίζει σήμερον την απολύτρωσίν του από την στυγνήν δουλείαν. Βαθύτατα συναισθανόμενος την εξαιρετικήν τι­μήν την οποίαν η Εθνική Κυβέρνησις μου έκαμε εις στιγμάς τόσον ενδόξους διά το Έθνος μας και τον πρώτον Δήμον της Χώρας, είμαι υποχρεωμέ­νος να δηλώσω ότι εν τη εκτελέσει της αποστο­λής μου θα εμπνέωμαι μόνον από την αυστηράν προσήλωσιν εις το καθήκον και εις την αρετήν και θα πράξω το παν όπως, επί τη βάσει του εξαγγελ­θέντος προγράμματος της Κυβερνήσεως διά την Εθνικήν ενότητα, επιτύχω με όλας μου τας δυνά­μεις την ανύψωσιν του γοήτρου του πρώτου Δή­μου της Ελλάδος και την εξυπηρέτησιν του Λαού του οποίου θεωρώ εμαυτόν υπηρέτην. Απευθύνω θερμόν χαιρετισμόν προς τον λαόν των Αθηνών, προς τους Αγωνιστάς των Βουνών και προς την Εθνικήν Κυβέρνησιν».

Οι εξελίξεις έως την 3η Δεκεμβρίου

Έως την αυγή της 12ης Οκτωβρίου, οι Γερμανοί κα­τέστρεψαν τα τελευταία κτίρια και τις τελευταίες αποθήκες που κατείχαν στην πρωτεύουσα. Ως ση­μαντικότερη αναφέρθηκε στον Τύπο η καταστρο­φή στο κτίριο του Πειραματικού Σχολείου, όπου αφού κατέστρεψαν τα πυρομαχικά, τοποθέτησαν νάρκες και επιχείρησαν να βάλουν φωτιά. Όλη τη νύχτα βυτία της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας και δύ­ναμη της Αστυνομίας Πόλεων και της Χωροφυλα­κής προσπαθούσαν να αποτρέψουν την επέκταση της πυρκαγιάς και τις μεγαλύτερες καταστροφές. Οι «γύπες», όπως αποκάλεσε τους Γερμανούς η εφημερίδα «Δημοκρατική Σημαία», κατά την αποχώρησή τους εκκένωσαν τα κτίρια από τα έπιπλά τους, τα οποία φρόντισαν να πουλήσουν.

Πηγή: Ελευθέριος Γ. Σκιαδάς

Ο Δήµος Αθηναίων και η Δηµοτική Αρχή

της Απελευθερώσεως

Αθήνα 1996

Σελ.: 320

[email protected]