Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.
Μετά τα CDS και PSI, να και τα IOUs
Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ
τεύχος 1862
30-04-2015
Τα σενάρια τρόμου από το εξωτερικό δίνουν και παίρνουν τις τελευταίες μέρες κι εβδομάδες. Τίτλοι και αναλύσεις όπως «Η Ελλάδα κοιτάζει μέσα στην άβυσσο», «Η χώρα ξεμένει από ρευστό» και «Αν η Ελλάδα δεν εξασφαλίσει περισσότερα χρήματα, θα βρεθεί σύντομα μπροστά στο δίλημμα της αθέτησης πληρωμών είτε προς συνταξιούχους και μισθωτούς Δημοσίου είτε προς ΔΝΤ και ΕΚΤ» δίνουν και παίρνουν.
Τα σενάρια τρόμου από το εξωτερικό δίνουν και παίρνουν τις τελευταίες μέρες κι εβδομάδες. Τίτλοι και αναλύσεις όπως «Η Ελλάδα κοιτάζει μέσα στην άβυσσο», «Η χώρα ξεμένει από ρευστό» και «Αν η Ελλάδα δεν εξασφαλίσει περισσότερα χρήματα, θα βρεθεί σύντομα μπροστά στο δίλημμα της αθέτησης πληρωμών είτε προς συνταξιούχους και μισθωτούς Δημοσίου είτε προς ΔΝΤ και ΕΚΤ» δίνουν και παίρνουν.
Εσχάτως, μάλιστα, το λεξιλόγιο της ελληνικής καθημερινότητας… εμπλουτίστηκε, μετά τα spreads, CDS, PSI κ.λπ., και από τα IOUs. Σημαντική μερίδα του διεθνούς Τύπου εκτιμά κι επαναλαμβάνει, έστω κι αν ουδέποτε έχει επιβεβαιωθεί ή υπονοηθεί κάτι τέτοιο από την ελληνική πλευρά, ότι δεν αποκλείεται το εξής ενδεχόμενο:
Εφόσον η Ελλάδα βρεθεί κοντά σε στάση πληρωμών, λόγω έλλειψης ρευστότητας, τότε η ΕΚΤ θα υποχρεωθεί να περιορίσει τη στήριξη που προσφέρει στις ελληνικές τράπεζες. Κάτι που νομοτελειακά θα οδηγήσει στην επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων (capital controls), με συνέπεια η χώρα να βρεθεί μια ανάσα από την έξοδο από το ευρώ. Αυτό θα έχει ως συνέπεια το κράτος να χρησιμοποιήσει ένα τρικ για να εξυπηρετήσει τις εγχώριες πληρωμές σε μισθούς – συντάξεις Δημοσίου. Τη λύση των IOUs!
Σου οφείλω
Ας δούμε, λοιπόν, κάνοντας μεγαλύτερη εμβάθυνση, τι είναι τα IOUs. Πρόκειται για μια παμπάλαια… πατέντα, που αρκετές φορές έχει χρησιμοποιηθεί, ιστορικά, ως προσωρινή λύση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ο όρος IOUs, όπως έχει επικρατήσει, προέρχεται από τη φράση I owe you, που σημαίνει «σου οφείλω». Είναι, δηλαδή, υποσχετικές (διατακτικές, τίτλοι, χαρτιά) που εκδίδονται αντί πραγματικού χρήματος.
Στη θεωρία τα IOUs μπορούν να βοηθήσουν τα κράτη να διαφυλάξουν όσα μετρητά έχουν στα ταμεία τους. Όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, που έχει χρέη περίπου 315 δισ. ευρώ και πρέπει να πραγματοποιήσει πληρωμές 2,5 δισ. πριν από τα τέλη Ιουνίου. Εικάζεται από διεθνή ΜΜΕ, λοιπόν, ότι αν η οικονομία φτάσει στο σημείο «μηδέν», τότε για να μπορέσει το κράτος να βρει τα χρήματα για μισθούς – συντάξεις μπορεί να αρχίσει να κάνει κάποιες από τις τακτικές πληρωμές με IOUs.
Υπολογίζεται, μάλιστα, σ’ αυτές τις «τρομολαγνικές» αναλύσεις ότι αν όλοι οι μισθοί των δημοσίων υπαλλήλων είχαν πληρωθεί με IOUs την προηγούμενη χρονιά, τώρα η χώρα θα είχε ένα πλεόνασμα της τάξης των 27 δισ. ευρώ. Τα IOUs σύντομα θα αποτελούσαν ένα μέσο συναλλαγής. Ωστόσο, δεν θα υπήρχε περίπτωση να επιτευχθεί με αυτόν τον τρόπο «κανονικότητα» της οικονομίας.
Το «κόλπο» των IOUs ή όποιας άλλης ονομασίας έχει δοθεί κατά το παρελθόν στο συγκεκριμένο εικονικό – λογιστικό χρήμα έχει πολύ πιο μακρά ιστορία απ’ ό,τι θα φανταζόταν κανείς.
Παλιά ιστορία
Η πρώτη καταγεγραμμένη φορά που τα IOUs εισχώρησαν σε δυτική οικονομία ήταν πριν από 325 χρόνια, τη δεκαετία του 1690, στην πολιτεία της Μασαχουσέτης των ΗΠΑ. Τότε πλήρωναν τους πολίτες, που είχαν λαμβάνειν από την πολιτεία, με χαρτιά αντί για χρήματα. Αυτά τα χαρτιά, που είχαν ονομαστεί tax anticipation notes (σημειώσεις φόρου εν αναμονή), ανταλλάσσονταν εν τέλει με ρευστό όταν η πολιτεία είχε εισπράξει τον αναμενόμενο φόρο.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα έχει να κάνει με την πολιτεία της Καλιφόρνιας, όταν το 2009, έναν χρόνο μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, είχε χτυπηθεί σφόδρα από την ύφεση. Τα έσοδα είχαν περιοριστεί σε δραματικό βαθμό και οι νομοθέτες ήταν αδύνατο να συμφωνήσουν σε έναν αναθεωρημένο προϋπολογισμό.
Έτσι, η πολιτεία άρχισε να πληρώνει επιδόματα, επιστροφές φόρων και άλλες υποχρεώσεις της με registered warrants, δηλαδή με υποσχετικούς τίτλους, αντί με δολάρια. Συνολικά, η Καλιφόρνια εξέδωσε 450.000 τέτοια έγγραφα αξίας 2,6 δισ. δολαρίων! Κι όλα αυτά σε διάστημα μόλις 60 ημερών!
Για να κάνει την ιδέα των IOUs λιγότερο δυσάρεστη, η Καλιφόρνια ανακοίνωσε ότι θα καταβάλει γι’ αυτά υψηλό ετήσιο επιτόκιο 3,75%. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να πειστούν κάποιοι να κρατήσουν τα έγγραφα, παρά να τρέξουν να τα ξεφορτωθούν πριν τα χτυπήσει η υποτίμηση, που όλοι προέβλεπαν. Μ’ αυτό το δέλεαρ η πολιτεία κατάφερε, τελικά, να της δανείζουν ουσιαστικά οι κάτοικοι της Καλιφόρνιας! Κι έτσι να υπάρχει ακόμα μεγαλύτερο όφελος.
Γι’ αυτούς, πάντως, που επέμεναν να θέλουν ρευστό εδώ και τώρα, οι τράπεζες της πολιτείας αρχικώς δέχτηκαν να ανταλλάσσουν τις υποσχετικές με δολάρια, αποκτώντας έτσι εκείνες το δικαίωμα στους οφειλόμενους τόκους. Το όλο «φαινόμενο» διήρκησε μόνο δύο μήνες. Μέσα σε αυτό το διάστημα το αδιέξοδο του προϋπολογισμού ξεπεράστηκε και οι υποσχετικές εξαγοράστηκαν. Σύντομα εξαφανίστηκαν και ξεχάστηκαν, αφού η φουρτούνα για την πολιτεία πέρασε.
Εκ των πραγμάτων, όμως, ένα τέτοιο μέτρο έχει πάντα έκτακτο χαρακτήρα. Δεν θα μπορούσε, δηλαδή, να διαρκέσει περισσότερο από μερικές εβδομάδες ή μήνες. Κι αυτό επειδή ένα μεγαλύτερο διάστημα ή μια «μονιμοποίηση» θα δημιουργούσε σοβαρά προβλήματα, ανισότητες και στρεβλώσεις στην κανονική οικονομία. Ήδη, άλλωστε, προς το τέλος των δύο μηνών οι τράπεζες στην Καλιφόρνια, πανικόβλητες πια από την αυξανόμενη έκθεσή τους στις υποσχετικές, είχαν σταματήσει να τις αγοράζουν.
Είναι, πάντως, αμφίβολο κατά πόσο η περίπτωση της Ελλάδας μοιάζει έστω και λίγο με αυτήν της Καλιφόρνιας. Η οικονομία, άλλωστε, της συγκεκριμένης αμερικανικής πολιτείας είναι οκτώ φορές το μέγεθος της ελληνικής και η αξιολόγηση της πιστοληπτικής της ικανότητας, επίσης καμία σχέση με αυτή της Ελλάδας, προσέδιδε στις υποσχετικές της κάποια αξία.
Η Καλιφόρνια, εξάλλου, είναι από τις πλουσιότερες πολιτείες των ΗΠΑ, με ισχυρές αντοχές κι αν ήταν κράτος θα είχε την 8η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Αυτά τα στοιχεία από μόνα τους λένε πολλά.
Υποσχετικά… προβλήματα
Στο υποθετικό σενάριο έκδοσης ελληνικών υποσχετικών, λοιπόν, η Ελλάδα θα αντιμετώπιζε απείρως μεγαλύτερα προβλήματα. Στα ευρωπαϊκά και αμερικανικά έντυπα η τάση σύγκρισης είναι περισσότερο με την περίπτωση της Αργεντινής.
Το 2001, η κυβέρνηση της πολύπαθης Αργεντινής άρχισε να πληρώνει μισθούς και συντάξεις στους πολίτες με ένα κουπόνι, το lecop. Σύμφωνα με ανάλυση του ΔΝΤ, η αξία αυτών των κουπονιών έφτασε μέσα σε περίπου έναν χρόνο, το 2002, σε 7,5 δισ. πέσος, δηλαδή στο 50% της αξίας των πέσος που βρίσκονταν σε κυκλοφορία.
Σύντομα, τα κουπόνια άρχισαν να πολλαπλασιάζονται και να πλημμυρίζουν την αγορά. Δεν υπήρχε πια μόνο το αρχικό lecop, αλλά τουλάχιστον μια ντουζίνα από διάφορες εκδόσεις. Το patacon που κυκλοφορούσε στο Μπουένος Άιρες, το cecacor στο Κοριέντες, το boncafor στη Φορμόζα. Έτσι οι συναλλαγές και το εμπόριο ανάμεσα στις διάφορες επαρχίες της Αργεντινής έγιναν κανονική σπαζοκεφαλιά.
Επιπρόσθετα, οι Αργεντίνοι πάσχιζαν να ξοδεύουν τα κουπόνια με όποιον τρόπο και όσο πιο γρήγορα μπορούσαν για να τα ξεφορτωθούν και να αποθηκεύουν όσο γίνεται τα πέσος που τους είχαν απομείνει.
Αναμφισβήτητα, ένας από τους βασικούς δείκτες αστάθειας κι ένας από τους λόγους των αλλεπάλληλων υποτιμήσεων για το νόμισμα, σε βάθος χρόνου, ήταν κι αυτός. Η αξία των πέσος έπεσε πια τόσο πολύ, που για να αγοράσει κάποιος κάτι με σημαντική αξία, όπως π.χ. μια γκαρσονιέρα, χρειάζεται χαρτονομίσματα με τόσο όγκο και βάρος που αναγκαστικά – και κυριολεκτικά – μεταφέρονται με… φορτηγά! Τα IOUs; Κουρελόχαρτα…
Η αντίδραση αυτή, να ξεφορτώνονται οι πολίτες τα IOUs για να συσσωρεύουν κανονικό χρήμα, είναι, σύμφωνα με την οικονομική επιστήμη, τυπική και σταθερή ανά τους αιώνες.
Τον 16ο αιώνα, ο Άγγλος οικονομολόγος sir Thomas Gresham υποστήριξε ότι αν μια χώρα είχε δυο ειδών νομίσματα, φτιαγμένα από διαφορετικό κράμα μετάλλου, αλλά με την ίδια ονομαστική αξία, τότε το νόμισμα που θα περιείχε το περισσότερο πολύτιμο μέταλλο θα έπαυε να κυκλοφορεί. Ο κόσμος, δηλαδή, θα ξόδευε το φθηνό νόμισμα, το οποίο και θα κυριαρχούσε στην αγορά, ενώ θα αποθήκευε το ακριβότερο. Αυτή η αρχή έμεινε στην ιστορία ως ο νόμος του Gresham και ισχύει και για τα χάρτινα νομίσματα, διαχρονικά και νομοτελειακά. Το «κακό» χρήμα διώχνει το «καλό».
Κινέζοι πρωτοπόροι
Σχεδόν μια χιλιετία πίσω, το 1287, η τότε κυβέρνηση της Κίνας εξέδωσε χάρτινα IOUs, τα πρώτα στην Ιστορία. Οι υποσχετικές εκείνες είχαν ως ονομαστική αξία έναν σταθερό αριθμό ασημένιων νομισμάτων. Ο κόσμος αντέδρασε με το να αποθηκεύσει τα πραγματικά νομίσματα κι έτσι τα χάρτινα οδήγησαν τα μεταλλικά νομίσματα εκτός κυκλοφορίας.
Η ιστορία και η εμπειρία των IOUs, όποια και αν είναι η εκάστοτε ονομασία τους, υποδηλώνει ότι σε περίπτωση που η Ελλάδα υποχρεωθεί να καταφύγει σε αυτά, θα αντιμετωπίσει, μεταξύ πολλών άλλων, και δυο βασικά προβλήματα:
◆ Όπως συνέβη στην Αργεντινή, η έκδοση υποσχετικών υπονόμευσε την εμπιστοσύνη του κόσμου στο ρευστό γενικότερα. Δημιουργήθηκε ένα ανεπίσημο σύστημα παζαριού από τη μια άκρη της χώρας ώς την άλλη, που σαν βάση υπολόγιζε ένα αυθαίρετο συμβολικό νόμισμα, το credito. Αυτό το σύστημα δεν δημιουργήθηκε από το κράτος, αλλά σε τοπικό επίπεδο από τους εμπόρους. Με αποτέλεσμα, αντί να αυξήσει τα έσοδα του κράτους, να συμβεί το αντίθετο. Το ανεπίσημο αυτό χρήμα έκανε ιδιαίτερα δύσκολο για την κυβέρνηση να εντοπίζει τα έσοδα και τα κέρδη, συνεπώς σχεδόν αδύνατο να υπολογίζει και να εισπράττει φόρους. Θεωρείται επικίνδυνο, λοιπόν, ένα κράτος να πέσει στην παγίδα των IOUs με σκοπό να ξεπεράσει την έλλειψη ρευστότητας, διότι σύντομα θα διαπιστώσει ότι τα IOUs θα επιδεινώσουν εν τέλει το ίδιο πρόβλημα.
◆ Το δεύτερο αγκάθι είναι και το μεγαλύτερο, με προεκτάσεις που μπορούν να οδηγήσουν στο χάος. Θα ισχύσει ο νόμος του Gresham. Οποιοδήποτε ελληνικό IOU, οποιασδήποτε μορφής ή ονομασίας, θα είναι ανεπιθύμητο σε σχέση με το αληθινό ευρώ. Σίγουρα θα γινόταν αποδεκτό από το κράτος για πληρωμή π.χ. φόρων ή τουλάχιστον αρχικά για σούπερ μάρκετ σε κάποια καθορισμένα είδη τροφίμων κ.λπ., αλλά μ’ αυτό δεν θα μπορούσε κάποιος να αγοράσει εισαγόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες.
Αν, μάλιστα, οι ελληνικές τράπεζες υποχρεώνονταν να δέχονται τα IOUs, πολύ σύντομα θα γέμιζαν από τέτοια και θα αποστραγγιζόντουσαν από ευρώ. Με συνέπεια να μην μπορούν να πληρώσουν τα επιτόκια των δικών τους χρεών!
Τα IOUs μπορούν ενδεχομένως να δώσουν μια ανάσα προσωρινά, για ένα πολύ μικρό διάστημα, σε προβλήματα ρευστότητας, ωστόσο τα πράγματα αρχίζουν να γίνονται επικίνδυνα όταν η τοξικότητα των IOUs μετατοπιστεί προς τις τράπεζες.
Οι υποσχετικές δεν αποτελούν λύση, επισημαίνουν αναλυτές. Ίσως θεωρητικά να εξαγόραζαν λίγο χρόνο για μια κυβέρνηση που θα επέλεγε αυτή τη μέθοδο, αλλά η μόνη πραγματικά βιώσιμη λύση στην έλλειψη ρευστότητας παραμένει η κλασική – και ασφαλώς όχι πάντα ευχάριστη –, το κράτος να κερδίζει περισσότερα χρήματα και να ξοδεύει λιγότερα.
Όποτε έχουν επιλεγεί τα IOUs ως «πειραματικό φάρμακο», η επόμενη μέρα ξημέρωνε με τράπεζες – ζόμπι, με μια μορφή «χρήματος» που παρακινούσε τον κόσμο να αποθηκεύει τα αληθινά νομίσματα και να ξεφορτώνεται οτιδήποτε άλλο, αλλά και με το ντόμινο αποσταθεροποίησης να παίρνει φωτιά σχεδόν άμεσα. Με λίγα λόγια, η εξυγίανση μιας οικονομίας δεν περνάει μέσα από τα IOUs εκτάκτου ανάγκης…
ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ
ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ
Μάθε πρώτος για την επικαιρότητα με εγγραφή στο Newsletter.
Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.
