Γιατί το Βυζάντιο / Σαμπάνια με γύρο / Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά / Το βιολί του Άουσβιτς / Οι Μακιαβελιστές

Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ

Γιατί το Βυζάντιο

Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα

Σελ. 288

Η ιστορία μιας χιλιόχρονης αυτοκρατορίας είναι φυσικό να προκαλεί την προσοχή των ιστορικών και να θέτει μια σειρά πολύπλοκων ανοικτών ιστορικών ερωτημάτων προς διερεύνηση. Η βυζαντινή περίοδος είναι ένα ανοιχτό πολυδιάστατο ιστορικό ζήτημα, αφού οι τεράστιες εδαφικές κατακτήσεις της ένωσαν, «παγκοσμιοποίησαν» μια σειρά ετερόκλητων εθνοτήτων, με διαφορετικά πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Η αδιαμφισβήτητη ηγεμονία του Βυζαντίου για αιώνες έθεσε την αυτοκρατορία στο επίκεντρο ενός παγκόσμιου πολιτισμού, μέσα στον οποίο οι ζυμώσεις μεταξύ των παλαιών και νέων εθνοτήτων, που ζητούσαν πιεστικά και επίμονα ρόλο στην ιστορική πραγματικότητα, δημιούργησαν μια πολύπλευρη και πολυσήμαντη ιστορική οντότητα, μπροστά στην οποία η επιστήμη της Ιστορίας θα έχει ένα ενδιαφέρον μέτωπο ανοιχτό προς μελέτη. Είναι φυσικό οι ερμηνείες να περισσεύουν, ωστόσο για μας τους Έλληνες η βυζαντινή περίοδος αναδείχθηκε σε μείζονος σημασίας ζήτημα, γιατί μέσα από αυτήν επιβεβαιώνουμε την ιστορική μας συνέχεια, αλλά και βοηθούμαστε στο να διαμορφώσουμε τη σημερινή μας ταυτότητα. Χωνευτήρι πολιτισμών, αλλά και γεωγραφικό σύνορο που ενώνει τη Δύση με την Ανατολή, η Ελλάδα έχει κληθεί πολλές φορές να αντιμετωπίσει το ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού της. Το βιβλίο αυτό της γνωστής ιστορικού στοχεύει προς αυτή την κατεύθυνση, καθώς φωτίζει και αναδεικνύει όλα εκείνα τα ελληνικά χαρακτηριστικά της αυτοκρατορίας, τα οποία την καθιστούν την πρώτη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία, δίνοντας έμφαση στα πολιτισμικά επιτεύγματα, τα οποία, όπως σημειώνει, δεν έχουν εκτιμηθεί σωστά, καθώς και το γεγονός της ασυνήθιστης μακροβιότητάς της.

Παρασκευάς Ακαμάτης

Σαμπάνια με γύρο

Εκδόσεις Ωκεανίδα

Σελ. 181

Το πρώτο πράγμα που θα αναρωτηθεί κανείς διαβάζοντας αυτό το βιβλίο είναι αν το επίθετο του συγγραφέα είναι κι αυτό μια πλάκα, ένα ψέμα, μια φάρσα τέλος πάντων ή μια πηγή έμπνευσης για το ίδιο το βιβλίο. Ό,τι και να ισχύει πάντως, ο Ακαμάτης μάς διηγείται μιαν εξαρχειώτικη ιστορία. Ένας φρικαρισμένος νεαρός, ο Παρασκευάς, τα βγάζει πέρα με τα ελάχιστα χρήματα που εξοικονομεί, πακετάροντας γλυκά σ’ έναν φούρνο από τα μαύρα χαράματα. Ζει στο λεγόμενο όριο της φτώχειας, αλλά και στο όριο της κοινωνικότητας. Ξαφνικά, και εντελώς παράλογα, το ελληνικό Δημόσιο, μέσω της Eφορίας, ανοίγει μαζί του ένα απίστευτο πάρε-δώσε. Εντύπωση δημιουργεί η ιδέα της σύγκρουσης, που διαπερνά αυτό το ενδιαφέρον ανάγνωσμα, ανάμεσα στον συλλογικό παραλογισμό που εκπροσωπείται από το κράτος με τις υπηρεσίες του και στον ατομικό που προσωποποιείται επάξια από τον τρελαμένο Παρασκευά. Το Δημόσιο απαιτεί συγκεκριμένα μια οφειλή που δεν υφίσταται και ο Παρασκευάς, εντελώς ακατανόητα, αποφασίζει να την ξεπληρώσει, τη στιγμή που δεν είναι συνεπής απέναντι σε καμία άλλη οικονομική υποχρέωσή του. Δηλαδή, εκεί που έπρεπε να μη δεχτεί την οφειλή επιθυμεί διακαώς να πληρώσει, ενώ εκεί που ήταν υποχρεωμένος να πληρώσει, όπως για παράδειγμα τα νοίκια του, δεν το κάνει. Έτσι αναδεικνύεται ένα ενδιαφέρον αδιέξοδο, το οποίο στέκεται ειρωνικά απέναντι στον κυνικό ορθολογισμό της πραγματικότητας. Ευχάριστη διήγηση, παρά το γεγονός ότι η γραφή ακολουθεί τυφλά ξεπερασμένα κλισέ και βασίζεται περισσότερο στις εύκολες λύσεις απ’ ό,τι στην ουσία, την οποία το ανάγνωσμα διαθέτει. Πρόκειται για μια αξιοπρόσεκτη προσπάθεια, με σπάνια χαρίσματα –γι’ αυτό και είμαστε περισσότερο απαιτητικοί– αρκεί να μην σπαταλούνται ανάμεσα σε ευκολίες και φτηνούς εντυπωσιασμούς.

Τζόναθαν Σάφραν Φόερ

Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά

Μετάφραση: Ελένη Ηλιοπούλου

Εκδόσεις Μελάνι

Σελ. 376

Ο βομβαρδισμός της Δρέσδης ήταν περιττός, θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί και η ανθρωπότητα θα γλίτωνε τόση θλίψη, τόσο τρόμο, τόσα ερείπια. Κι ο Όσκαρ θα είχε κερδίσει μιαν άλλη ζωή και θα είχε αποφύγει μια νέα τραγωδία, αυτή της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, που κι αυτή θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί, πράγμα που δεν έγινε, και τη σκυτάλη αυτής της «ιστορικής» θλίψης παίρνει στα χέρια του ο εγγονός του Όσκαρ της Δρέσδης. Ετούτος ο μικρός Όσκαρ χάνει στους Δίδυμους Πύργους τον πατέρα του, τον γιο του παππού Όσκαρ δηλαδή, τον οποίον ο πατέρας του –της Δρέσδης– δεν είχε γνωρίσει ποτέ! Στο βιβλίο παρακολουθούμε τη θλιμμένη περιπέτεια ενός μικρού εννέα ετών, μέσα από έναν εκρηκτικό συνδυασμό αθωότητας και εξυπνάδας. Ο εννιάχρονος είναι ένα από τα θύματα του κτυπήματος της 11ης Σεπτεμβρίου, ένα παιδί που δεν γνωρίζει ιστορία, ούτε είναι σε θέση να κάνει πολιτικές αναγωγές. Είναι ένα παιδί που απλά έχασε τον πατέρα του από μια ενέργεια που θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί και αγωνίζεται απέναντι σ’ αυτό το τεράστιο κενό που έχει να αντιμετωπίσει, εξαιτίας αυτής της βίαιης απώλειας. Ένα κλειδί όλο κι όλο είναι ό,τι του έχει απομείνει από τον πατέρα του, και ο μικρός, με τη βοήθεια της φοβερής φαντασίας του, προσπαθεί να ανοίξει την πόρτα της δικής του λύτρωσης. Ο εννιάχρονος είναι λόγω ηλικίας απαλλαγμένος από παρελθόν, δηλαδή από κάθε ενοχή με την οποία θα μπορούσε να ανοίξει μια πόρτα προκειμένου να κατανοήσει τη θλίψη. Το παρελθόν που δεν διαθέτει ο εγγονός Όσκαρ το διαθέτει ο παππούς. Παράλληλα, μέσα από μια σειρά ανεπίδοτων επιστολών, παρακολουθούμε την ιστορία του παππού, μια ιστορία σκληρής απώλειας και απουσίας.

Maria Angels Anglada

Το βιολί του Άουσβιτς

Μετάφραση: Κλαίτη Σωτηριάδου

Εκδόσεις Κονιδάρη

Σελ. 188

Δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε, υποθέτω, η τελευταία φορά που η ανθρώπινη βαρβαρότητα έρχεται, μέσω της λογοτεχνίας, σε αντιδιαστολή με την τέχνη. Η συγγραφέας, καταλανικής καταγωγής, μεταφράζεται για πρώτη φορά στη χώρα μας. Πρόκειται για μια ιστορία που διαδραματίζεται στο κολαστήριο του Άουσβιτς, με πρωταγωνιστή έναν πολωνοεβραίο κατασκευαστή εγχόρδων και τον διοικητή του στρατοπέδου συγκέντρωσης. Μέσα σ’ αυτή τη ζοφερή πραγματικότητα, όπου οι ανθρώπινες ψυχές περιφέρονται σαν εφιαλτικά φαντάσματα, άνθρωποι αναλώσιμοι στη διεστραμμένη ιδέα της φυλετικής ανωτερότητας, με τη φοβερή απειλή του επικείμενου θανάτου τους να τους σκιάζει, δέχονται ταπεινώσεις και αφάνταστη σκληρότητα. Ανάμεσά τους και ο Ντάνιελ, ένας κατασκευαστής μουσικών οργάνων, που καταφέρνει να κρατηθεί στη ζωή από την επιδεξιότητά του ως ξυλουργού. Ζώντας ανάμεσα σε μελλοθάνατους, όπως είναι κι ο ίδιος, επιμηκύνει τον θλιβερό αλλά πάντα ακριβό βίο του, επειδή κατέχει μια τέχνη που είναι χρήσιμη στους δημίους του. Ο διοικητής του στρατοπέδου, όπως πολλοί συμπατριώτες του, είναι προσκολλημένος –πέραν της βαρβαρότητας– στην κλασική μουσική. Όταν πέφτει στην αντίληψή του η περίπτωση του Ντάνιελ, του αναθέτει μια παραγγελία-πρόκληση, να φτιάξει ένα βιολί που να έχει παρόμοιο ήχο με ένα αυθεντικό Στραντιβάριους. Αλλά η ανάθεση έχει κι έναν βασανιστικό όρο, τον χρόνο. Όμως, ο χρόνος μεταφράζεται σε θάνατο, έτσι κι αλλιώς, για τον κρατούμενο, ωστόσο η επινόηση αυτή του διοικητή διπλασιάζει την αγωνία του θανάτου. Λες και ο κρατούμενος καλείται να υπερασπιστεί δυο ζωές μαζί. Με την υπερβατική παρουσία της τέχνης, ακόμα και οι πιο σκοτεινές πτυχές της ζωής κρατούν μια δέσμη φωτός ως έσχατη ελπίδα ζωής. Μια ιστορία που συνδυάζει την ιστορική πραγματικότητα με τη μυθοπλασία.

James Burnham

Οι Μακιαβελιστές

Υπέρμαχοι της ελευθερίας

Μετάφραση: Μαρία-Αριάδνη Αλαβάνου

Εκδόσεις Κέδρος

Σελ. 300

Είναι αλήθεια ότι οι καταβολές της πολιτικής σκέψης αλλά και των πολιτικών ιδεολογιών, όπως αυτές δοκιμάστηκαν και συγκροτήθηκαν μέσα από το πέρασμα των εποχών, έχουν τη δική τους ιστορία. Μια ιστορία σκέψης που περνά από γενιά σε γενιά, από γλώσσα σε γλώσσα, από πολιτισμό σε πολιτισμό και διαμορφώνεται μέσα από πολλές και ακραίες συγκρούσεις. Ένα βασικό κεφάλαιο στην ιστορία των πολιτικών ιδεών είναι το δίχως άλλο ο Μακιαβέλι, διπλωμάτης, πολιτικός στοχαστής και συγγραφέας, φτωχός απόγονος ευγενούς οικογένειας, μια προσωπικότητα που είδε το φως στη Φλωρεντία το 1469 και έζησε ως το 1527. Την επίδραση των πολιτικών θεωριών του διαπρεπούς αυτού φλωρεντινού στοχαστή στους νεότερους χρόνους –έτσι ώστε να μπορούμε να μιλάμε για επιγόνους του– εξετάζει ο αμερικανός συγγραφέας James Burnham. Αν και το βιβλίο ξεκινά από το «Περί Μοναρχίας» του Δάντη Αλιγκιέρι, το ενδιαφέρον γρήγορα επικεντρώνεται στην πολιτική σκέψη του Μακιαβέλι και στην επίδραση που αυτή άσκησε στους μετέπειτα χρόνους, έτσι που το έργο του να θεωρείται κλασικό. Το βιβλίο αυτό γράφτηκε και κυκλοφόρησε στις αρχές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και αποτελεί μια τολμηρή προσέγγιση της μακιαβελικής πολιτικής σκέψης, που στα χρόνια μας έχει ταυτιστεί με την πολιτική ανηθικότητα. Ταυτόχρονα, εξετάζει την επίδρασή της στην πολιτική σκέψη των κοινωνικών φιλοσόφων που ο συγγραφέας θεωρεί ως βασικούς επίγονους του Μακιαβέλι, όπως ο Γκατεάνο Μόσκα, ο Βιλφρέντο Παρέτο και ο Ρομπέρτο Μίχελς, που επέκριναν δριμύτατα την κοινοβουλευτική Δημοκρατία και χρησιμοποιήθηκαν από τον Φασισμό. Ακόμα, παρουσιάζονται και οι ιδέες ενός κοινωνικού επαναστάτη, του Ζορζ Σορέλ, ο οποίος συνδέθηκε με αυτό το ρεύμα σκέψης.

Ξενοφών Μπρουντζάκης [[email protected]]