Τα τελευταία πέντε μνημονιακά χρόνια αλλά με ιδιαίτερη έμφαση τους τελευταίους πέντε μήνες που η διαπραγμάτευση με τους δανειστές βρίσκεται στα χέρια του Αλέξη Τσίπρα, η απειλή που πλανάται πάνω από τη χώρα είναι η έξοδός της από την ευρωζώνη, η επιστροφή στη δραχμή και η διεθνής απομόνωσή της.

Όλα τα προγράμματα χρηματοδότησης και οι επαχθέστατοι όροι που τα συνόδευαν στηρίχθηκαν αλλά και στηρίζονται στο μέγα ζητούμενο της παραμονής της χώρας στους κόλπους της Οικονομικής Νομισματικής Ένωσης και της Ε.Ε.

 

Επαχθέστατοι όροι που, ακόμα κι όταν αποδεδειγμένα επέφεραν αποτυχημένα αποτελέσματα για την οικονομία της χώρας και οδυνηρές επιπτώσεις για τους πολίτες της, έβρισκαν δυνατό άλλοθι με τον φόβο μιας τριτοκοσμικής περιπέτειας αφού η χώρα θα βρισκόταν στο έλεος των «αρπακτικών» των Βρυξελλών και των αγορών χωρίς κανένα δίχτυ προστασίας και πλήρως εκτεθειμένη ακόμα και σε εξωτερικούς κινδύνους που θα απειλούσαν ακόμα και την ίδια την ακεραιότητά της.

 

Με την ανακοίνωση του δημοψηφίσματος, οι πολίτες «βομβαρδίστηκαν» από το σύνολο των Ευρωπαίων ηγετών της ευρωζώνης αλλά και της μνημονιακής αντιπολίτευσης με απειλές περί εξόδου της χώρας από την Ευρώπη σε περίπτωση επικράτησης του «Όχι». Τη θέση αυτή υπογράμμισε με τον πιο δραματικό τρόπο το κλείσιμο της χρηματοδοτικής στρόφιγγας και των τραπεζών, κινήσεις που εκτόξευσαν δικαιολογημένα στα ύψη τον φόβο των πολιτών και προκάλεσαν επιπρόσθετα και πολύπλοκα προβλήματα στην οικονομία της χώρας.

 

Το ερώτημα, βέβαια, είναι εάν υπάρχουν διαδικασίες για να βγούμε από την ευρωζώνη και από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Εάν οι ευρωπαϊκές Συνθήκες έχουν προβλέψει λύσεις αυτού του τύπου. Και εάν όχι, ποια σενάρια για την έξοδό μας από το ευρώ έχουν εξεταστεί και εάν σε αυτά στηρίζονται οι δηλώσεις βεβαιότητας των Ευρωπαίων. Και τέλος εάν τα σενάρια αυτά είναι νομικές αλλά κυρίως πολιτικές ακροβασίες με ορατό τον κίνδυνο για άλμα στο κενό που θα θέσει σε αμφισβήτηση τη συνοχή της Ε.Ε.

 

Το «Π» παρουσιάζει τι προβλέπουν οι Συνθήκες και ποια σενάρια έχουν πέσει στο τραπέζι των συζητήσεων, σε μια προσπάθεια να κατανοήσουμε κατά το δυνατόν πώς είναι δομημένες οι σχέσεις εντός της Ε.Ε. και της ΟΝΕ και ποια συμφέρονται διακυβεύονται συνολικά για την Ευρώπη, εάν δεν βρεθεί βιώσιμη λύση για την ελληνική κρίση.

 

 

Η συμμετοχή ενός κράτους στην Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ) και στην ευρωζώνη είναι, σύμφωνα με τις Συνθήκες της Ε.Ε., αμετάκλητη. Δεν μπορεί, δηλαδή, ένα κράτος ούτε να αποχωρήσει ούτε να αποβληθεί.

 

Και αυτό γιατί ο αμετάκλητος χαρακτήρας του ευρώ είναι, σύμφωνα με το σκεπτικό των Βρυξελλών, μέρος της «αρχιτεκτονικής» της Ευρωπαϊκής Ένωσης από την εποχή της Συνθήκης του Μάαστριχτ.

 

Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 30 Ιουνίου και στο παρά πέντε της εκπνοής του προγράμματος για την Ελλάδα η επικεφαλής της επιτροπής Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Danuta Huebner, με δυο αναρτήσεις της στο Twitter επισήμανε τα εξής:

 

– Η αποβολή κράτους – μέλους από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή την ΟΝΕ είναι νομικά αδύνατη.

– Η έξοδος κράτους – μέλους από την ΟΝΕ χωρίς ταυτόχρονη αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι νομικά αδιανόητη.

 

Με απλά λόγια, δεν μπορεί ένα κράτος – μέλος ούτε να αποβληθεί ούτε να αποχωρήσει από την ΟΝΕ και κατά συνέπεια από το ευρώ. 

 

 

Ναι, μπορεί. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας προβλέπει μηχανισμό εθελούσιας και μονομερούς αποχώρησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Πρόκειται για τη λεγόμενη Ρήτρα Αποχώρησης, σύμφωνα με την οποία, εάν ένα κράτος – μέλος επιθυμεί να αποχωρήσει από την Ε.Ε., γνωστοποιεί την πρόθεσή του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Η Ένωση καθορίζει τις λεπτομέρειες της αποχώρησής του κράτους – μέλους, συνάπτει τη συμφωνία και ρυθμίζει το πλαίσιο των μελλοντικών του σχέσεων με την Ε.Ε.

 

Η συμφωνία αυτή συνάπτεται εξ ονόματος της Ένωσης από το Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει με ειδική πλειοψηφία, έπειτα από έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η ειδική πλειοψηφία απαιτεί το 72% των μελών του Συμβουλίου με την προϋπόθεση ότι η πλειοψηφία αυτή συγκεντρώνει τουλάχιστον το 65% του συνολικού πληθυσμού των κρατών – μελών.

 

Αξίζει να σημειωθεί ότι οι Συνθήκες παύουν να ισχύουν σε όποιο κράτος – μέλος έχει υποβάλει αίτημα αποχώρησης, από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της συμφωνίας ή το αργότερο δύο χρόνια μετά τη γνωστοποίηση της αποχώρησης. 

 

Αυτό σημαίνει ότι η αποχώρηση του κράτους – μέλους μπορεί να τεθεί σε ισχύ και χωρίς τη συναίνεση της Ένωσης.

 

Παράλληλα, το Συμβούλιο μπορεί να αποφασίσει την παράταση της περιόδου των δύο ετών μόνο κατόπιν ομόφωνης απόφασης και σε συμφωνία με το ενδιαφερόμενο κράτος – μέλος.

 

Εν ολίγοις, υπάρχει πρόβλεψη στις Συνθήκες για την οικειοθελή αποχώρηση ενός κράτους – μέλους, χωρίς μάλιστα η λεγόμενη Ρήτρα Αποχώρησης να προβλέπει ειδικές διατάξεις ή να εγείρει ειδικές απαιτήσεις από ένα κράτος – μέλος που αποχωρεί και έχει υιοθετήσει το ευρώ.

 

Έτσι, νομοτελειακά μια αποχώρηση ενός κράτους – μέλους θα είχε τρομερές νομικές αλλά και τεχνικού χαρακτήρα δυσκολίες που οι εκτιμήσεις των ειδικών είναι ότι δεν είναι εύκολο να ξεπεραστούν. 

 

Να σημειωθεί ότι μέχρι σήμερα έχει γίνει μόνο μια αποχώρηση, αυτή της Γροιλανδίας, το 1985, από την τότε ΕΟΚ έπειτα από δημοψήφισμα. 

 

Η Γροιλανδία είναι δανική περιοχή, με καθεστώς όμως αυτοδιάθεσης, το οποίο το 2009 κέρδισε μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερα δικαιώματα και αρμοδιότητες, με κυριότερο το δικαίωμα εκμετάλλευσης των πλούσιων φυσικών πόρων της.

 

3] Μπορεί ένα κράτος – μέλος να αποβληθεί από την Ε.Ε.;

 

Όχι. Η μόνη πρόβλεψη που υπάρχει είναι να ανασταλούν ορισμένα από τα δικαιώματά του στην περίπτωση που δεν πληροί τα κριτήρια που θέτουν οι Συνθήκες. 

 

Η λεγόμενη Ρήτρα Αναστολής προβλέπεται από το άρθρο 7 της Συνθήκης του Άμστερνταμ και ενεργοποιείται στην περίπτωση που ένα κράτος – μέλος παραβιάζει τις αρχές πάνω στις οποίες βασίζεται η Ένωση, όπως είναι η ελευθερία, η δημοκρατία, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και το κράτος δικαίου.

 

Στην περίπτωση αυτήν μπορούν να ανασταλούν ορισμένα δικαιώματα, όπως το δικαίωμα ψήφου στο Συμβούλιο, ενώ, αντίθετα, οι υποχρεώσεις που βαρύνουν το κράτος θα συνεχίσουν να το δεσμεύουν.

 

Για να ανασταλούν ορισμένα από τα δικαιώματα του κράτους – μέλους, πρέπει να υπάρξει σχετική πρόταση από το 1/3 των χωρών και να εγκριθεί από τα 4/5 των κρατών – μελών.

 

Εν ολίγοις, δεν υπάρχει καμιά πρόβλεψη από τις Συνθήκες για αποβολή κράτους – μέλους από την Ε.Ε., και αυτή είναι μια αμιγώς πολιτικά θεμελιώδης θέση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, ενώ, όπως σημείωσε και η επικεφαλής της επιτροπής Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, είναι και νομικά αδύνατη. 

 

 

Αφού δεν προβλέπεται από τις Συνθήκες έξοδος από την ΟΝΕ, την ευρωζώνη και την Ε.Ε., πώς μπαίνει το θέμα Grexit; Υπάρχει ρεαλιστική βάση;

 

Η επικεφαλής της επιτροπής Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Danuta Huebner, Πολωνή οικονομολόγος και ακαδημαϊκός, συνοδεύει την ανάρτησή της στο Twitter «Η αποβολή κράτους – μέλους από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή την ΟΝΕ είναι νομικά αδύνατη» με λινκ που οδηγεί σε εκτίμηση που έκανε τον Ιανουάριο του 2015 το Polish Institute of International Affairs (PISM), think tank που βρίσκεται υπό την αιγίδα του υπουργείου Εξωτερικών της Πολωνίας. Το PISM εξετάζει διάφορα σενάρια για το πώς μπορεί και εάν μπορεί να αντιμετωπιστεί η ελληνική κρίση, σύμφωνα με τις νομικές προβλέψεις των Συνθηκών.

 

Το πρώτο σενάριο που εξετάζει είναι μια αποχώρηση της Ελλάδας από την ευρωζώνη μέσα από την οικειοθελή αποχώρησή της από την Ε.Ε. και τη διαπραγμάτευση για τη δόμηση μιας νέας εταιρικής σχέσης που δεν θα συμπεριλαμβάνει τη συμμετοχή της χώρας μας στο ευρώ. Το Ινστιτούτο εκτιμά ότι το σενάριο αυτό είναι πολιτικά επικίνδυνο και γεμάτο με νομικές δυσκολίες. Μεταξύ άλλων, επισημαίνεται ότι θα απαιτούσε την επικύρωση από όλα τα κράτη – μέλη, προϋπόθεση που εκτιμάται ότι θα έχει αβέβαιο αποτέλεσμα.

 

Το δεύτερο σενάριο εξετάζει το ενδεχόμενο αποχώρησης της Ελλάδας έπειτα από εμπλοκή των Θεσμών και ιδιαίτερα της ΕΚΤ και κατόπιν διαπραγμάτευσης. Στην περίπτωση αυτήν η χώρα θα βρεθεί αντιμέτωπη με σειρά προβλημάτων, που έχουν να κάνουν από το capital control, την εξυπηρέτηση του χρέους, την επιστροφή των συναλλαγματικών διαθεσίμων από την ΕΚΤ μέχρι και συνολικά τις σχέσεις της με όλες τις χώρες της Ε.Ε.

 

Όπως σημειώνεται από το PISM, το πρόβλημα έγκειται στο ότι μια χώρα, από τη στιγμή που ύστερα από διαπραγμάτευση θα οδηγηθεί εκτός ευρωζώνης, έχει το κυριαρχικό δικαίωμα να ορίσει το δικό της νόμισμα και να υιοθετήσει τον λεγόμενο συντελεστή μετατροπής για τον υπολογισμό των παλαιών υποχρεώσεών της με βάση το νέο νόμισμα. Μια τέτοια ενέργεια μπορεί να είναι αντίθετη με τις Συνθήκες της ΟΝΕ, αλλά τη λύση θα κληθούν να δώσουν τα δικαστήρια, με άγνωστη ετυμηγορία και με δεδομένες τις απρόβλεπτα οδυνηρές συνέπειες είτε για τον οφειλέτη είτε για τους δανειστές του.

 

Το τρίτο σενάριο το χαρακτηρίζουν ως το «καθαρτήριο του ευρώ» και προτείνεται από ορισμένους οικονομολόγους. Πρόκειται για την πρόταση για διπλό ευρώ, δηλαδή ευρώ δύο ταχυτήτων, πρόταση με τεράστια τεχνικά προβλήματα στην εφαρμογή της αλλά κυρίως με αξεπέραστες πολιτικές επιπτώσεις για τη συνοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης.