Λίγα λεπτά πριν από τα μεσάνυχτα της 13ης Ιουλίου, στο δωμάτιο 103 του ξενοδοχείου Κόμπουργκ της Βιέννης, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζον Κέρι και ο Ιρανός ομόλογός του Τζαβάντ Ζαρίφ, εξουσιοδοτημένοι για την τελευταία φάση των 20άμηνων διαπραγματεύσεων, βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Όσο κι αν ακούγεται παράδοξο, οι λόγοι δεν είχαν να κάνουν με τα πυρηνικά! 

Το Ιράν είχε ήδη συμφωνήσει, ώρες πριν, στο μεγαλύτερο μέρος του 100σέλιδου τελικού κειμένου της συμφωνίας για σαφή και αυστηρό περιορισμό του ατομικού του προγράμματος. Ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών, όμως, απαίτησε οι περιορισμοί που έχουν επιβληθεί από τα Ηνωμένα Έθνη στις αγοραπωλησίες της Τεχεράνης σε συμβατικά όπλα να αρθούν άμεσα. Και ο Κέρι δεν θα μπορούσε να συμφωνήσει ποτέ σ’ αυτό! 

 

Στις 5.3.14, το ναυτικό του Ισραήλ είχε υποκλέψει πληροφορίες ότι ένα ιρανικό τάνκερ, το Klos C, μετέφερε, κρυμμένα μέσα σε κιβώτια από τσιμέντο, 400.000 πυρομαχικά με αποδέκτη τις δυνάμεις της Χαμάς. Σύμφωνα, εξάλλου, με το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, το Ιράν προμηθεύει όπλα στον Άσαντ της Συρίας, αλλά και στις δυνάμεις των ανταρτών στην Υεμένη.

 

Με το ντιλ να κρέμεται από μια κλωστή, και τις μεγαλύτερες δυνάμεις του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, να πιέζουν για συμφωνία εδώ και τώρα, ο Ζαρίφ και ο Κέρι τα βρήκαν κάπου στη μέση. Θα επιτρέπεται, τελικά, στο Ιράν να αγοράζει και να πουλάει ξανά συμβατικά όπλα, αλλά σε πέντε χρόνια από τώρα, και μόνο με την προϋπόθεση ότι η υπόλοιπη συμφωνία θα εφαρμόζεται κατά γράμμα. 

 

 

Στις 14 Ιουλίου, η ιστορική συμφωνία ανακοινώθηκε επίσημα. Κρύβονται, όμως, πολλά πίσω από τον στρατηγικής σημασίας συμβιβασμό μεταξύ του Ιράν, των πέντε πυρηνικών υπερδυνάμεων που καθορίζουν την παγκόσμια τάξη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και της (μη πυρηνικής) Γερμανίας. Το Ιράν συμφώνησε σε αυστηρότατους ελέγχους στο πυρηνικό του πρόγραμμα, σε όρια διάρκειας 15 ετών στην παραγωγή πυρηνικών καυσίμων και μόνιμες διεθνείς επιθεωρήσεις. Σε αντάλλαγμα παίρνει αυξημένη περιφερειακή επιρροή, με ενδυναμωμένο ρόλο στη Μέση Ανατολή και με διεθνή αναγνώριση ως πιθανή πυρηνική δύναμη. 

 

Τι περιμένουν από τη συμφωνία οι ΗΠΑ; Ευελπιστούν όχι μόνο να οριοθετήσουν και να συγκρατήσουν το Ιράν, αλλά και να καθορίσουν καινούργια στάνταρ για τον έλεγχο των πυρηνικών γενικότερα. Στη δήλωσή του, άλλωστε, ο Ομπάμα επισήμανε τον μεγάλο κίνδυνο εξάπλωσης των πυρηνικών «στην Μέση Ανατολή, την πιο άστατη περιοχή του κόσμου».

 

Το βέβαιο είναι πως, παρά τις τυμπανοκρουσίες των τελευταίων ημερών, η συμφωνία παραμένει επισφαλής. Το ίδιο το Κογκρέσο μπορεί να την μπλοκάρει, αν μια ικανή πλειοψηφία προβάλει βέτο μέσα σε 60 ημέρες από την ημερομηνία των υπογραφών (14.7.15). Όσοι αντιτίθενται στη συμφωνία υποστηρίζουν πως το Ιράν είναι η υπ’ αριθμόν 1 χώρα – σπόνσορας της τρομοκρατίας παγκοσμίως και ότι εμπλέκεται σε κάθε σοβαρή διαμάχη στη Μέση Ανατολή, συνήθως στο πλευρό των αντιπάλων των ΗΠΑ. 

 

Ισχυρίζονται, επίσης, ότι η Τεχεράνη είτε θα βρει τρόπους να παρακάμψει τους όρους της συμφωνίας είτε απλά θα περιμένει μια δεκαετία ώστε οι περιορισμοί να αρχίσουν να λήγουν.

 

Για ποιον λόγο η καχυποψία; Επί θητείας Τζορτζ Μπους τζούνιορ, αναλυτές των γαλλικών μυστικών υπηρεσιών, μελετώντας δορυφορικές φωτογραφίες του Ιράν, ανακάλυψαν ασυνήθιστη κατασκευαστική δραστηριότητα σε ένα βουνό κοντά στην πόλη Φορντό. Σύντομα αντίστοιχες υπηρεσίες από διάφορες χώρες επαλήθευσαν τις υποψίες. Το Ιράν κατασκεύαζε μια τεράστια εγκατάσταση εμπλουτισμού ουρανίου, παραβιάζοντας τις δεσμεύσεις του στις διεθνείς συνθήκες. 

 

 

Έπειτα από άκαρπες προσπάθειες εννέα μηνών για διαπραγματεύσεις με το Ιράν, οι ΗΠΑ, με πρόεδρο τον Ομπάμα πια, δημοσιοποίησαν τον Σεπτέμβριο του 2009 την ύπαρξη της εγκατάστασης στο Φορντό. Λίγους μήνες μετά, το Ισραήλ απειλούσε ότι θα επιτεθεί στο Ιράν και οι παγκόσμιες υπερδυνάμεις καταλάβαιναν ότι πλέον τα πράγματα είχαν φτάσει σε σημείο καμπής. 

 

Αν άφηναν το Ιράν να φτιάξει πυρηνικό πρόγραμμα, οι εχθροί του στην περιοχή, κυρίως η Σαουδική Αραβία, η Τουρκία και η Αίγυπτος, πιθανώς να προχωρούσαν επίσης σε κατασκευή πυρηνικών. Σ’ αυτό το ενδεχόμενο το κλαμπ των χωρών με πυρηνικά που είχε καταφέρει μια σχετικά σταθερή ισορροπία δυνάμεων για δεκαετίες, θα κατέρρεε αυτομάτως.  

 

Στις 9.6.2010, η Γερμανία συντάχθηκε με Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία και ΗΠΑ στην επιβολή νέων αυστηρότερων κυρώσεων στο Ιράν. Τα πλήγματα πολλαπλά, ειδικά για το τραπεζικό σύστημα και τον οικονομικό τομέα, ενώ μπλοκαρίστηκε η δυνατότητα της χώρας να πληρώνεται για τις πωλήσεις πετρελαίου. Αυτό απέκοψε το Ιράν από τη βασική πηγή εσόδων του. 

 

Η Τεχεράνη, όμως, αντί να κάνει πίσω, επιτάχυνε το πυρηνικό της πρόγραμμα. Μέχρι το 2013 διέθετε ήδη αρκετό εμπλουτισμένο ουράνιο για οκτώ πυρηνικές βόμβες! Την ίδια χρονιά, ωστόσο, κι ενώ μόλις είχε φύγει από τη μέση ο Αχμαντινετζάντ, τον οποίο οι ΗΠΑ από την πρώτη στιγμή ήθελαν να βγάλουν από το παιχνίδι αφού τους δυσκόλευε την ζωή, τα πράγματα άλλαξαν άρδην. Με τον πληθωρισμό να φτάνει στο 40%, η Τεχεράνη συμφώνησε μυστικά να αρχίσει διαπραγματεύσεις. Η Αμερική έστειλε αμέσως διπλωμάτες στο Ομάν για να ξεκινήσουν οι συνομιλίες, με στόχο τη συμφωνία.

 

Μετά την 14η Ιουλίου 2015, οι λεπτομέρειες της συμφωνίας αποκαλύφθηκαν. Το Ιράν δεσμεύτηκε να μειώσει δραστικά για τα επόμενα 15 χρόνια το ουράνιο που διατηρεί – σε ποσότητα, μάλιστα, όχι παραπάνω από τη μισή που θα χρειαζόταν για την κατασκευή μιας βόμβας. Δεσμεύτηκε, εξάλλου, να αποσύρει τα 2/3 από τους 2.700 φυγοκεντρωτές διύλισης ουρανίου. Η υψίστης ασφαλείας εγκατάσταση στο Φορντό θα μετατραπεί σε ερευνητικό επιστημονικό εργαστήριο ανοιχτό στη διεθνή συνεργασία. Και, ίσως το σημαντικότερο, συμφώνησε σε αυστηρούς, διεθνείς ελέγχους και επιτόπου επιθεωρήσεις από τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας (IAEA).

 

Στην Τεχεράνη, η συμφωνία έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Κόσμος ξεχύθηκε κορνάροντας στους δρόμους, γιορτάζοντας την προοπτική μιας μεγάλης οικονομικής ανακούφισης για τη χώρα. Αρχής γενομένης από τον Δεκέμβριο, όταν η συμφωνία θα έχει εφαρμοστεί και επικυρωθεί από τους διεθνείς επιθεωρητές του IAEA. Τότε, το Ιράν θα αποκτήσει πρόσβαση σε πάνω από 100 δισ. δολάρια που είναι τα «παγωμένα» περιουσιακά στοιχεία του στο εξωτερικό, ποσό ίσο με περίπου το ¼ του ΑΕΠ του! 

 

 

Όταν τα Ηνωμένα Έθνη και οι ΗΠΑ άρουν την απαγόρευση στις τραπεζικές μεταφορές, το Ιράν υπολογίζει να έχει επιπροσθέτως 20 δισ. δολάρια κάθε χρόνο από έσοδα πετρελαίου. Ιρανοί αξιωματούχοι επισημαίνουν την προοπτική κατασκευής ενός αγωγού φυσικού αερίου που θα φτάνει, μέσω Τουρκίας, στην Ευρώπη μειώνοντας την εξάρτηση της Γηραιάς Ηπείρου από το ρωσικό φυσικό αέριο. Μια κίνηση που μπορεί να ανατρέψει τις ενεργειακές ισορροπίες στην Ευρώπη. 

 

Υπολογίζεται ότι σε μια δεκαετία, το ΑΕΠ του Ιράν θα ξεπεράσει τα ΑΕΠ της Σαουδικής Αραβίας και της Τουρκίας, των δύο «υπερδυνάμεων» της περιφέρειας. 

 

Γενικότερα, αναμένονται τεκτονικές αλλαγές όσον αφορά την οικονομία και το εμπόριο σε μια περιοχή όπου ο ανταγωνισμός είχε ουσιαστικά παγώσει από το 1979. Καθόλου τυχαίο ότι στις 18 Ιουλίου, ο αντικαγκελάριος της Γερμανίας Ζίγκμαρ Γκάμπριελ πήγε στην Τεχεράνη, συνοδευόμενος από την ελίτ των επιχειρηματικών στελεχών της χώρας του. Όλοι, άλλωστε, μυρίζονται μπίζνες και χρήμα στο μέχρι πρότινος «κλειδαμπαρωμένο» Ιράν! 

 

Αν κάτι, πάντως, χαρακτηρίζει τη συμφωνία, αυτό είναι η καχυποψία και η έλλειψη εμπιστοσύνης. Ο Χαμενεΐ κατάφερε να σώσει κάπως τα προσχήματα και μια από τις κόκκινες γραμμές του, διασφαλίζοντας ότι οι επιθεωρήσεις θα γίνονται από χώρες με τις οποίες το Ιράν διατηρεί διπλωματικές σχέσεις. Με άλλα λόγια, θα μπορεί να πουλήσει για εσωτερική κατανάλωση ότι η συμφωνία δεν περιέχει «Αμερικανούς κατασκόπους». 

 

Οι κυρώσεις θα αρχίσουν να αίρονται μόνο μόλις το Ιράν ξεκινήσει να πραγματοποιεί τις δεσμεύσεις του. Και σε περίπτωση τυχόν παραβίασης των συμφωνηθέντων μέσα στα επόμενα 15 χρόνια έχει προβλεφθεί μηχανισμός επιστροφής του εμπάργκο άμεσα.

 

Μια κρίσιμη λεπτομέρεια, όμως, έρχεται στο φως – μετά τη συμφωνία – από τη CIA. Μπορεί τα τελευταία χρόνια ο επικοινωνιακός πόλεμος Δύσης – Ιράν να κορυφωνόταν για την πυρηνική απειλή που ολοένα γινόταν και μεγαλύτερη, αλλά τα πράγματα είναι μάλλον κάπως διαφορετικά. 

 

Σύμφωνα με τη CIA, τα όποια σχέδια είχε το Ιράν να προχωρήσει στην κατασκευή πυρηνικού όπλου εγκαταλείφθηκαν από το 2003 (!), όταν οι ΗΠΑ ισοπέδωσαν το Ιράκ του Σαντάμ Χουσεΐν ψάχνοντας για όπλα μαζικής καταστροφής. Από τότε το καθεστώς στην Τεχεράνη θεώρησε ότι έρχεται η σειρά του και φρόντισε να «μαζευτεί». Εν ολίγοις, το συμπέρασμα της CIA είναι πως, στην πραγματικότητα, το Ιράν ήταν μάλλον ακίνδυνο τα τελευταία 12 χρόνια, όσον αφορά τουλάχιστον το σκέλος της υλοποίησης κατασκευής πυρηνικού οπλοστασίου. 

 

Η νέα τάξη πραγμάτων στη Μέση Ανατολή

 

ΤΟΥΡΚΙΑ

Τι σημαίνει για τη γειτονιά του Ιράν η συμφωνία; Καταρχάς, όσον αφορά την Τουρκία, το ήδη ισχυρό εμπόριο μεταξύ των δυο χωρών αναμένεται να απογειωθεί με την άρση των κυρώσεων. 

 

ΙΣΡΑΗΛ

Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ Μπέντζαμιν Νετανιάχου χαρακτήρισε τη συμφωνία «τεράστιο ιστορικό λάθος», τονίζοντας ότι δίνει στο Ιράν ένα μέσο για να κατασκευάσει πυρηνικά όπλα. Το Ισραήλ παραμένει το πιο ανήσυχο για τις εξελίξεις στην περιοχή. 

 

ΑΙΓΥΠΤΟΣ

Αν και στο παρελθόν υπήρξαν μισητοί αντίπαλοι, οι σχέσεις μεταξύ τους έχουν βελτιωθεί από το 2011. Και οι δυο χώρες προσβλέπουν σε ακόμα μεγαλύτερη συνεργασία.

 

ΙΡΑΚ

Η σιιτική κυβέρνηση στη Βαγδάτη προσβλέπει σε οφέλη από τα βελτιωμένα οικονομικά του Ιράν, βασικού συμμάχου της.

 

ΣΑΟΥΔΙΚΗ ΑΡΑΒΙΑ

Το σουνιτικό βασίλειο της Σαουδικής Αραβίας αποτελεί σημαντικό και ισχυρό εχθρό του Ιράν. Αναμένεται να αυξήσει τη βοήθεια που προσφέρει στις αντίπαλες με το Ιράν δυνάμεις στην περιοχή.

 

ΠΑΚΙΣΤΑΝ

Το Πακιστάν, χώρα-πυρηνική δύναμη, είναι στενός σύμμαχος της Σαουδικής Αραβίας. Ειδικοί εκτιμούν ότι ίσως τώρα βοηθήσει τους Σαουδάραβες να δημιουργήσουν το δικό τους πυρηνικό πρόγραμμα.

 

Χρονιές – σταθμοί στις σχέσεις Ιράν – ΗΠΑ

1979 Η «κρίση των ομήρων». Ιρανοί φοιτητές εισβάλλουν στην αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη κρατώντας ομήρους 52 Αμερικανούς. 

Οι ΗΠΑ παγώνουν ιρανικά περιουσιακά στοιχεία.

1980 Αρχίζει ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ. Οι ΗΠΑ προσφέρουν στήριξη στον Σαντάμ Χουσεΐν.

1981 Το Ιράν απελευθερώνει τους Αμερικανούς ομήρους λίγα λεπτά μετά την ορκωμοσία του Ρίγκαν ως προέδρου των ΗΠΑ.

1989 Πεθαίνει ο Χομεϊνί. Ο Αλί Χαμενεΐ γίνεται ο νέος ηγέτης του Ιράν.

2002 Τον Αύγουστο, μια ομάδα αντιφρονούντων Ιρανών ισχυρίζεται ότι η Τεχεράνη έχει κατασκευάσει μυστικά πυρηνικά εργοστάσια.

2007 Οι ΗΠΑ ανακοινώνουν νέες μονομερείς κυρώσεις εναντίον του Ιράν, τις αυστηρότερες από το 1979 και την κατάληψη της πρεσβείας.

2013 Ο Ρουχανί κερδίζει τον Ιούνιο τις προεδρικές εκλογές. Τον Νοέμβριο, σε συνομιλίες στη Γενεύη, το Ιράν δέχεται, αρχικά, να παγώσει το πυρηνικό του πρόγραμμα με αντάλλαγμα 7 δισ. δολάρια ελάφρυνση σε κυρώσεις.

2015 Έπειτα από διαπραγματεύσεις 20 μηνών, το Ιράν και οι παγκόσμιες δυνάμεις καταλήγουν στην ιστορική συμφωνία.

 

Άλλη χώρα με άλλο ρόλο

Η συμφωνία έχει συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα. Και μόνο σε μια δεκαετία από τώρα, το Ιράν θα έχει ξανά τη δυνατότητα να αρχίσει να προσεγγίζει το στάτους της πυρηνικής δύναμης χωρίς να χρειάζεται την άδεια κανενός. Αυτό που οι άλλες χώρες ελπίζουν είναι ότι τότε το Ιράν, σαν οικονομία, κοινωνία και εξωτερική πολιτική, ίσως να είναι μια εντελώς διαφορετική χώρα με εντελώς διαφορετικό γεωπολιτικό ρόλο. 

 

Ο ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΣ ΣΥΜΦΩΝΙΑΣ 

 

90 ΗΜΕΡΕΣ 

Η συμφωνία θα ισχύσει 90 ημέρες αφότου το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών περάσει το ψήφισμα έγκρισής της. 

 

1 ΧΡΟΝΟΣ

Η συμφωνία εξασφαλίζει ότι το Ιράν θα παραμένει (τουλάχιστον επί μια δεκαετία) πάντα έναν χρόνο πίσω από το να διαθέτει όσα χρειάζεται για την κατασκευή πυρηνικού όπλου. Ουσιαστικά, παγώνει την πυρηνική του προετοιμασία. 

 

5 ΧΡΟΝΙΑ

Σε πέντε χρόνια από τώρα θα λήξει το εμπάργκο όσον αφορά τα συμβατικά όπλα. Οι κυρώσεις που αφορούν πυραυλική τεχνολογία θα παραμείνουν για οχτώ χρόνια.

 

15 ΧΡΟΝΙΑ

Η περίοδος κατά την οποία το Ιράν δεν θα μπορεί να προχωρήσει σε εμπλουτισμό ουρανίου με καθαρότητα άνω του 3,67%. Το επίπεδο του απαιτούμενου εμπλουτισμού για την κατασκευή πυρηνικού όπλου είναι 90%. Μέσα σε αυτά τα 15 χρόνια το Ιράν υποχρεούται να μετατρέψει την υπόγεια πυρηνική εγκατάσταση του Φορντό σε κέντρο επιστημονικής έρευνας.