Έχει επανειλημμένως αναλυθεί η εγγενής σχέση καπιταλιστικού συστήματος και οικονομικής κρίσης, σε σημείο που είτε να θεωρείται πως η κρίση αποτελεί εγγενή αδυναμία του συστήματος, αλλά και  είτε ζωτικό χαρακτηριστικό του, που το βοηθάει να διορθώνει τα κατά καιρούς αδιέξοδα στα οποία περιπίπτει.  

 

Έχει επανειλημμένως αναλυθεί η εγγενής σχέση καπιταλιστικού συστήματος και οικονομικής κρίσης, σε σημείο που είτε να θεωρείται πως η κρίση αποτελεί εγγενή αδυναμία του συστήματος, αλλά και  είτε ζωτικό χαρακτηριστικό του, που το βοηθάει να διορθώνει τα κατά καιρούς αδιέξοδα στα οποία περιπίπτει. 

Οι  οικονομικές κρίσεις της Δύσεως, από τον 19^ο αιώνα και εξής, έδειξαν πως οι καπιταλιστικές κοινωνίες διέρχονται, ανά δεκαετία περίπου, κύκλων κρίσεων και ακμών, από οικονομικής απόψεως. Έτσι εξελίσσεται σε αυτές η Ιστορία, αν μάλιστα κοιτάξουμε πίσω μας, διαπιστώνουμε πρόοδο σε όλους τους στόχους που έθεσε η νεωτερικότητα. Δεν χωρεί επίσης αμφιβολία ότι οι χώρες που επέλεξαν άλλους τρόπους ανάπτυξής τους, απέτυχαν, ίσως κυρίως γιατί και αυτές είχαν θέσει ως στόχους τους ίδιους με αυτούς της νεωτερικής φιλοσοφικής πρότασης και η μέθοδός τους αντίβαινε  εμφανώς προς αυτούς. 

Εν συντομία και αφαιρετικώς, οι λόγοι κρίσεων εντοπίζονταν κυρίως στην υπερσυσσώρευση κεφαλαίων, προερχόμενων από άλογη απληστία, αλλά και αυτή επίσης προερχόμενη από τη νεωτερική επιταγή περί του «εδώ και τώρα». Όλο το χρηματοπιστωτικό σύστημα δούλευε για τον προσπορισμό άμεσων οικονομικών ωφελημάτων. Τα golden boys λάμβαναν υπέρογκες αμοιβές γι’ αυτό, αλλά και τα ίδια τα κράτη έθεταν αυτόν τον στόχο οδηγό της οικονομικής τους πολιτικής.

Το αποτέλεσμα ήταν το παλαιό καπιταλιστικό σύστημα που ξέραμε να αποπροσανατολιστεί πλήρως του παραγωγικού φιλελευθερισμού που το επινόησε. Η δημιουργία μιας παγκόσμιας «φούσκας», ενός «παγκόσμιου μινώταυρου» , όπως θα έλεγε ο   Βαρουφάκης, δεν άργησε να επικρατήσει. Ο αποπροσανατολισμός όμως της παγκόσμιας οικονομίας δεν σταματά σε αυτό το πλέγμα αλληλεξαρτήσεων, που στο κάτω-κάτω μπορούσε να οδηγήσει σε μια παγκόσμια συνεργασία, μέσω επινοήσεως νέων θεσμών και νέων «κοινωνικών συμβολαίων». Το χρέος όλων προς όλους και η ανεξαρτησία του χρηματοπιστωτικού συστήματος από τις αιρετές πολιτικές ηγεσίες, οδήγησε προς   νέου τύπου οικονομικές κρίσεις, που δεν έχουν καμία σχέση με τις οικονομικές περιοδικές οικονομικές κρίσεις των καπιταλιστικών κοινωνιών που γνωρίζαμε. Διάφορα πολιτικώς ανέλεγκτα funds  και ιδιώτες επενδυτές, ελέγχουν με τις κρίσεις αυτές το ίδιο το μέλλον των κρατών. Αυτή τη φορά, υπό τύπον επιβολής κατανομής εργασιών και παραγωγικών δραστηριοτήτων προς ίδιον όφελος, αναβιώνουν παλαιότερες εξουσιαστικές επιδιώξεις, που αιματοκύλησαν την Ευρώπη δύο φορές κατά τη διάρκεια του ΧΧου αιώνα. Ιδού η νέα φεουδαρχία.

Χρειάζεται ένα παγκόσμιο «μνημόνιο», στο πλαίσιο μια θεσμικής υποστήριξης του παλαιού φιλελευθερισμού, όπου το κέρδος και ο πλούτος παραγόταν μέσω της παραγωγής αγαθών με αξία χρήσης, με τρόπο λελογισμένο και έλεγχο της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων. Με σεβασμό των στόχων της «Ευρώπης 2020» περί κοινωνικής και εδαφικής συνοχής[i]. Γιατί τέτοιου είδους προτάσεις στην Ευρώπη υπάρχουν, αλλά δυστυχώς παραμένουν ανεφάρμοστες[ii].

Η Ελλάδα βιώνει προσπάθεια να της επιβληθεί ειδικός οικονομικο-κοινωνικός ρόλος στα πλαίσια της κυριαρχίας επί αυτής αλλότριων συμφερόντων. Με την αποστέρηση βεβαίως από αυτήν κάθε οικονομικής αυτονομίας. Αυτό υλοποιείται στις μέρες μας. Το ζήτημα που τίθεται είναι αν θα μπορέσουμε να αναπτυχθούμε πραγματικά, με δεδομένες αυτές τις έξωθεν επιδιώξεις των ισχυροτέρων. Αν το ευρωπαϊκό ιερατείο δηλαδή, που καταδήλως προς άλλα στοχεύει[iii], θα μας το επιτρέψει. Έστω και μερικώς, όπως το επετύγχαναν δηλαδή οι μέχρι το -80 πολιτικές ηγεσίες της χώρας μας. Βεβαίως και αν οι πολιτικές μας ηγεσίες μπορούν να   κατανοήσουν και να προωθήσουν μια πραγματική ανάπτυξη της χώρας και όχι μια συνέχιση της καταστροφικής της πορείας από τη δεκαετία του -80 και εξής. Από τότε δηλαδή που μεθοδικά και αποτελεσματικά διαλύθηκε ο παραγωγικός ιστός της.

Χρειάζεται «μνημόνιο», διεθνές μνημόνιο, αλλά σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα μόνο έτσι μπορεί να επιβιώσει αξιοπρεπώς – αφήνω τις ουτοπίες περί απόλυτης χειραφέτησής της. Η μέριμνά μας πρέπει να είναι η επαναδημιουργία παραγωγικού ιστού. Με  μια πραγματική ανάπτυξη των Περιφερειών της χώρας. Η χώρα οφείλει να στηριχτεί μάλιστα σε αυτήν, θεωρώντας το ζήτημα αυτό ως κύρια προτεραιότητά της. Βεβαίως και με τη διάλυση ορισμένων μύθων, που μας καταδυναστεύουν, με τα ένθεν κακείθεν παραπλανητικά συνθήματα :

1. Ο «φιλελευθερισμός», δεν έχει καμία απολύτως σχέση με τον επικρατούντα ψευδεπίγραφο «νέο-φιλελευθερισμό». Ο φιλελευθερισμός καλούσε τις ατομικές παραγωγικές δυνάμεις να κερδίσουν από την παραγωγικότητα τους, ο Ανταμ Σμιθ διαβεβαίωνε, εν πολλοίς δικαίως, όπως η ιστορία απέδειξε, πως το ιδιωτικό κέρδος θα ήταν κοινωνικά ευεργετικό. Ο  νέο-φιλελευθερισμός υποστηρίζει το σημερινό χρηματοπιστωτικό σύστημα που αποδεικνύεται αντιπαραγωγικό. Ο πλούτος σήμερα παράγεται με χρηματοπιστωτικές τεχνικές – ή τουλάχιστον αυτές είναι περισσότερο ελκυστικές προς προσπορισμό κέρδους –  και αυτό αποτελεί τροχοπέδη κάθε υγιούς αναπτυξιακής προσπάθειας.
2. Ο σημερινός νέο-φιλελευθερισμός, διαστρεβλώνει τις έννοιες περί «δημοσίου τομέα» και «ιδιωτικής πρωτοβουλίας». Στην Ελλάδα αυτό συμβαίνει σε υπερθετικό βαθμό. Θεωρούμε, π.χ., σαν ιδιωτική πρωτοβουλία τη δραστηριότητα των κατασκευαστικών εταιριών, που κατασκευάζουν αυτοκινητοδρόμους με κρατικά χρήματα, με πολλαπλάσιο κόστος από τους αυτοκινητοδρόμους της Γερμανίας και τα ιδιωτικά κανάλια της τηλεόρασης που οφείλουν στο κράτος εκατοντάδες εκατομμυρίων, αλλά βρίσκονται στο απυρόβλητο γιατί συμμετέχουν στην προπαγανδιστική στρατηγική των κομμάτων.

 

1. Ο  «δημόσιος τομέας» είναι δαιμονοποιημένος ως αντιπαραγωγικός και δαπανηρός, με ταυτόχρονη ιεροποίηση  ιδιωτικών δραστηριοτήτων καταδήλως αντιπαραγωγικών και παρασιτικών. Οι νοσοκόμοι και οι γιατροί δημόσιοι υπάλληλοι, που ξενυχτάνε στα νοσοκομεία σώζοντας ζωές με ελάχιστες αμοιβές, οι δάσκαλοι των παιδιών μας, οι φύλακες των σχολείων των παιδιών μας, οι καθηγητές των γυμνασίων και πανεπιστημίων, οι καθαρίστριες των γραφείων και τόσοι άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι, είναι άραγε λιγότερο «παραγωγικοί» από τους εισαγωγείς αγκραφών ζωνών από την Ταϊβάν –   από ποιους άραγε περιμένουν να τις αγοράσουν και πώς ; Δεν χωρεί αμφιβολία ότι και οι αγκράφες από την Ταϊβάν πρέπει να διακινούνται στην αγορά, όχι όμως να δαιμονοποιείται ο «βολεμένος» γιατρός των 1200 € το μήνα, που σπούδαζε 10 χρόνια για να σώζει ζωές στα νοσοκομεία των φτωχών. 
2. Είναι σίγουρο πως ο «δημόσιος τομέας» περιλαμβάνει στις τάξεις του αργόμισθους και διεφθαρμένους, όπως και ο ιδιωτικός περιλαμβάνει διεφθαρμένους επιχειρηματίες και δραστηριότητες που απομυζούν παρασιτικώς τους πολίτες και το κράτος. Ένας απολογιστικός έλεγχος δεν ξέρω τι ακριβώς θα συμπέρανε. Σε κάθε πάντως περίπτωση το ζήτημα είναι η καλή ή η κακή οργάνωση και των δύο αυτών τομέων της οικονομίας της χώρας μας. Όχι η άκριτη  δαιμονοποίηση του ενός και η ιεροποίηση του άλλου.

Οφείλουμε επειγόντως ως χώρα να δούμε τα πράγματα κατάματα, με γνώση, με ψυχραιμία και απέχοντας από συνθήματα κενού περιεχομένου.  Με στόχο την αύξηση της παραγωγικότητάς μας. Η οποία παραγωγικότητα δεν περιορίζεται σε οικονομικούς δείκτες.

* Ο Νικήτας Χιωτίνης είναι  Δρ Αρχιτέκτων, MSC Φιλοσοφίας Πολιτισμού, Καθηγητής ΤΕΙ