Συνέντευξη στη Δώρα Αμαραντίδου

Οι φίλοι της μουσικής της Ελένης Καραΐνδρου έχουν κάθε λόγο να χαίρονται. Περισσότερες από 3 ώρες μουσικής, γραμμένης για 22 θεατρικές παραστάσεις σε σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα (1986-2010) κυκλοφορούν σε μια ιστορική έκδοση – ντοκουμέντο από τη ‘’Μικρή Άρκτο’’, σε 3 cds που συνοδεύουν ένα καλαίσθητο βιβλίο, εμπλουτισμένο με φωτογραφίες από τις παραστάσεις, κριτικές και πληροφορίες για τις ηχογραφήσεις.

Συνέντευξη στη Δώρα Αμαραντίδου

Οι φίλοι της μουσικής της Ελένης Καραΐνδρου έχουν κάθε λόγο να χαίρονται. Περισσότερες από 3 ώρες μουσικής, γραμμένης για 22 θεατρικές παραστάσεις σε σκηνοθεσία Αντώνη Αντύπα (1986-2010) κυκλοφορούν σε μια ιστορική έκδοση – ντοκουμέντο από τη ‘’Μικρή Άρκτο’’, σε 3 cds που συνοδεύουν ένα καλαίσθητο βιβλίο, εμπλουτισμένο με φωτογραφίες από τις παραστάσεις, κριτικές και πληροφορίες για τις ηχογραφήσεις. Αυτή η επετειακή έκδοση έδωσε την αφορμή για μια συνέντευξη με την Ελένη Καραΐνδρου, τη συνθέτρια που αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο στην σύγχρονη καλλιτεχνική ιστορία του τόπου μας. Μας υποδέχθηκε στο σπίτι της στο Μετς, στον τόπο ζωής και δημιουργίας της, που εκπέμπει φως, ζεστασιά και αρμονία. Με φωνή στακάτη, σε σταθερό τόνο, ελέγχοντας απόλυτα την ακρίβεια των λέξεων που χρησιμοποιεί, ξεκινά να αναλύει τη σημασία που έχει για εκείνη αυτή η έκδοση: ‘’Είναι ένα κομμάτι της ζωής μου και σαν τέτοιο το κρατάω μέσα στην καρδιά μου με πάρα πολύ αγάπη και ευγνωμοσύνη. Είμαι ιδιαίτερα χαρούμενη που κατάφερα να εκδώσω αυτές τις μουσικές, γιατί – αν μη τι άλλο- κρατάμε ζωντανές στη μνήμη μας στιγμές και συναισθήματα που πραγματικά σφράγισαν τη ζωή μας.’’

Ποιος ήταν ο βαθμός δυσκολίας αυτού του εκδοτικού εγχειρήματος; Το εγχείρημα φαινόταν σχεδόν ακατόρθωτο. Γιατί δεν έβαλα τα έργα με χρονολογική σειρά αλλά με μουσική σειρά, θέλοντας να παντρεύονται οι ρυθμοί, οι τόνοι, τα χρώματα του ενός με του άλλου έργου. Για να το επιτύχω αυτό έπρεπε να έχω στη ψυχή και στο μυαλό μου και τα 22 αυτά έργα για να μπορέσω να κάνω αυτό το ηχητικό μωσαϊκό που τώρα πια αποτελεί ένα ενιαίο σύνολο.

Ακούγοντας τώρα τα παλιότερα έργα σας, θα θέλατε κάποιο από αυτά να ήταν κάπως αλλιώς; Είμαι πολύ ευτυχής όταν τα ακούω, γιατί πιστεύω ότι δεν θα μπορούσα ποτέ να τα είχα κάνει αλλιώς. Όταν δουλεύω, προτού πω το τελικό ¨ναι¨, το βασανίζω πάρα πολύ. Επομένως δεν υπαναχωρώ σε καμιά δουλειά μου.

Έχετε αυτοπεποίθηση. Πώς ισορροπείται  στη ψυχοσύνθεσή σας με τη ευαισθησία και τον αυθορμητισμό που εκφράζονται στις μουσικές σας; Τα πολλά χρόνια μέσα στη μουσική και στη δισκογραφία μου έχουν αποδείξει ότι έχω το χάρισμα μιας ειδικής ευαισθησίας στη σύνθεση. Θα σου πω ένα γεγονός που μένει βαθιά στη ψυχή μου. Όταν το 1979 ηχογράφησα την πρώτη μου μουσική για ταινία μεγάλου μήκους στο στούντιο C του Γ’ Προγράμματος νόμιζα ότι δεν έκανα για αυτή τη δουλειά. Ήταν και περίεργη η μουσική μου, ένα ¨διαλυμένο¨ ζεϊμπέκικο με μινιμαλιστικά στοιχεία, για την ταινία ¨Η περιπλάνηση¨ του Χριστόφορου Χριστοφή. Να φανταστείτε ότι δεν πήγα στο μοντάζ, γιατί ήμουν σίγουρη ότι δεν άξιζε. Μου τηλεφώνησαν και μου είπαν ¨ξέρεις τι έχεις κάνει; Διψάει η ταινία για τη μουσική σου.¨ Τότε πήρα την πρώτη μου σιγουριά. Αλλά κάθε φορά που γράφω μουσική είναι σαν την πρώτη φορά. Ίσως αυτό να είναι το μεγάλο μου όπλο. Μια δόση ανασφάλειας που πάντα έχω και η αίσθηση ότι είμαι άγραφο χαρτί, με βοηθούν να μην επαναπαύομαι και να μην κάνω μανιέρα. Βεβαίως θα μου πεις ότι υπάρχει στα έργα μου ένα αναγνωρίσιμο ύφος. Αυτό συμβαίνει ερήμην μου και έχει να κάνει με την ψυχή μου και τις βαθύτερες ανάγκες μου. Είναι η καλλιτεχνική μου ταυτότητα.

Και ο Αντώνης Αντύπας είναι ισχυρή καλλιτεχνική προσωπικότητα. Πώς δυο καλλιτέχνες ζουν αρμονικά στην ίδια στέγη; Είναι ευλογία που ο Αντώνης είναι σκηνοθέτης και εγώ είμαι συνθέτης. Αυτοί οι συμπληρωματικοί ρόλοι είναι πάρα πολύ γοητευτικό στοιχείο σε μια συνύπαρξη καλλιτεχνών. Δεν είναι τυχαίο που έτσι ξεκίνησε η πρώτη μας επαφή: Μου ζήτησε να γράψω τη μουσική για την ¨Νίκη¨ της Λούλας Αναγνωστάκη, το 1986. Με διάλεξε γιατί του πήγαινα. Είναι καταπληκτικό που δουλεύουμε μαζί, γιατί νιώθω ελεύθερη. Μαζί διαβάζουμε τα έργα και ο Αντώνης ξέρει ότι αν δεν νιώσω την ανάγκη να δημιουργήσω πάνω στο έργο, δεν θα το κάνω. Ξέρουμε να κάνουμε μεταξύ μας ειλικρινή διάλογο. Μας αρέσει να είμαστε μόνοι μας. Δεν επιδιώκουμε τις μεγάλες παρέες. Μας αρέσει πάρα πολύ η φύση, σε σημείο τρέλας. Ανεβαίνουμε στα βουνά, είμαστε κι δυο χειμερινοί κολυμβητές. Επίσης σέβομαι το κομμάτι της ζωής του που δεν γνώρισα και εκείνος το δικό μου.

Ένας ακόμα άνθρωπος είναι σημαντικός στην επαγγελματική σας ζωή: Ο Μάνφρεντ Άιχερ, η ψυχή της  δισκογραφικής εταιρίας ECM. Ο Άιχερ είναι ένα μεγάλο κεφάλαιο στη ζωή μου τα τελευταία 20 χρόνια. Αλλά δεν θα μπορούσα να αναφερθώ σε εκείνον εάν δεν αναφερθώ σε ένα άλλο κεφάλαιο στη ζωή μου που έγινε και η αφορμή να με γνωρίσει ο Άιχερ: Ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, που υπάρχει στη ζωή μου από το 1982, τότε που ως πρόεδρος της κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης, μου είχε δώσει το πρώτο βραβείο για τη μουσική που είχα γράψει για τη ¨Ρόζα¨. Ο Μάνφρεντ Άιχερ είδε σε βίντεο το 1988 τη συναυλία μου στο Ηρώδειο και ενθουσιάστηκε. Τον γοήτευσε ιδιαίτερα το αντάτζιο από ¨Το τοπίο στην ομίχλη¨. Από τότε ξεκίνησε η συνεργασία μας που στηρίζεται σε κοινή αισθητική κατεύθυνση και μετράει εννέα δισκογραφικές εκδόσεις και ένα DVD. Τα τρία τελευταία χρόνια η ECM εκπροσωπείται στην Ελλάδα από τη Μικρή Άρκτο του Παρασκευά Καρασούλου. Νοιώθω πολύ χαρούμενη γι’ αυτό επειδή θαυμάζω την ποιοτική δουλειά της αξιόλογης αυτής εταιρείας αλλά και επειδή έχω αναπτύξει μια ξεχωριστή συνεργασία μαζί τους, που ξεκίνησε με τη μουσική μου για το «10» του Καραγάτση και συνεχίστηκε με τις δύο πρόσφατες εκδόσεις, τη μουσική μου για το Θέατρο και το Λεύκωμα για τα 20 χρόνια του Καλλιτεχνικού Οργανισμού Φάσμα – Απλό Θέατρο.

Η τέχνη  αφυπνίζει συνειδήσεις;Για μένα η τέχνη και η λειτουργία της δύσκολα μπορούν να οριστούν χωρίς να περιοριστούν. Όταν είμαστε νέοι θέλαμε να πιστεύουμε ότι η τέχνη μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Βέβαια, βιώσαμε άλλες εποχές, πολιτικών αναταραχών, και υπήρξαν τραγούδια, ιδιαίτερα του Μίκη Θεοδωράκη που ταυτίστηκαν με τις εποχές εκείνες όπως η «Ρωμιοσύνη» και «Το Άξιον Εστί» και λειτούργησαν πολύ έντονα μέσα μας. Σίγουρα η τέχνη αν δεν αλλάζει τον κόσμο, τον βοηθάει να γίνει καλύτερος. Η αληθινή τέχνη είναι παρηγορία της ανθρώπινης ψυχής. Έτσι πιστεύω λειτούργησε σ’ εκείνα τα ταραγμένα χρόνια ο διαχρονικός «Μεγάλος Ερωτικός» του Μάνου Χατζιδάκι.

Θα ήθελα την κριτική ματιά σας ως άνθρωπος της τέχνης στη σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Για μας, τον καιρό που σπουδάζαμε, κι αργότερα, η ελπίδα είχε πρόσωπο, είχε όνομα, λεγόταν κοινωνική δικαιοσύνη. Πιστεύαμε με πάθος ότι θ’ αλλάξουμε τον κόσμο. Είχαμε όραμα κι αγωνιζόμασταν γι’ αυτό. Υπήρχε το όραμα της Αριστεράς που σήμερα είναι κατακερματισμένη και λαβωμένη. Τα σημερινά παιδιά, οι νέοι ασφυκτιούν σε μια κοινωνία αδικίας και απληστίας. Οι παλιότερες γενιές τους έχουν υποθηκεύσει το μέλλον, τους έχουν στερήσει την ελπίδα. Κι όμως αυτοί οι νέοι που δεν έχουν που να ακουμπήσουν και ιδεολογία να πιστέψουν, μόνοι τους αναζητούν την αλήθεια, κάποιες φορές άτσαλα αλλά με ειλικρίνεια. Αντιστέκονται στη φθορά και στη διαφθορά του συστήματος κι ο αγώνας τους είναι γι’αυτούς ζήτημα ζωής και θανάτου. Θα’ πρεπε, αν μη τι άλλο, αυτή τη νέα γενιά να σκεφτούν όσοι αφήνουν την Ελλάδα να βουλιάζει χρησιμοποιώντας κάθε αθέμιτο μέσο για να μεγαλώνουν τις καταθέσεις τους στο εξωτερικό.

Πώς κρίνετε την παιδεία στα ελληνικά σχολεία; Διαφωνώ κάθετα με το σύστημα που επικρατεί, να φορτώνουν τα παιδιά με πολλές ώρες διδασκαλίας. Η παιδεία νοσεί ακόμη στην Ελλάδα, όπως νοσούσε κι όταν ήμουν μαθήτρια κι όταν αργότερα δίδαξα για λίγο σαν καθηγήτρια. Μου βγήκε σε καλό που με κυνήγησαν την εποχή της χούντας γιατί τουλάχιστον το παιδί μου έμαθε γράμματα στο Παρίσι και σήμερα είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο. Αυτό που θαύμασα στο γαλλικό εκπαιδευτικό σύστημα ήταν οι γερές βάσεις στο Δημοτικό με κέντρο βάρους στη Γλώσσα και την Αριθμητική. Χωρίς περιττά διαγωνίσματα, με όμορφες εργασίες δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ανάπτυξη της φαντασίας και της κρίσης των παιδιών. Η Ελλάδα, λυπάμαι, δεν είναι μια χώρα που αγαπά τα παιδιά, αλλιώς το κράτος θα φρόντιζε για όμορφα σχολεία, όχι με υπερφορτωμένες τάξεις. Θα φρόντιζε τους δάσκαλους και τους καθηγητές, γιατί σ’ αυτούς εμπιστευόμαστε το μέλλον της πατρίδας. Θα έφτιαχνε παιδικές χαρές σε κάθε γειτονιά και κρατικούς παιδικούς σταθμούς για τις εργαζόμενες μητέρες. Η παιδεία δεν είναι κάτι ψυχρό, ορθολογιστικό. Δεν είναι υπόθεση αριθμών. Είναι υπόθεση που θα έπρεπε να καίει κάθε Έλληνα, κάθε οικογένεια και να μην αφήνει τους πολιτικούς να κοιμούνται ήσυχα. Πιστεύω βαθιά ότι κράτος που δεν αγωνιά για την Παιδεία και αδιαφορεί για την Τέχνη, χτυπάει τους πιο ευαίσθητους στόχους της κοινωνίας: Τα παιδιά και τους καλλιτέχνες.