Η ιστορία, όμως, του Πόθεν Έσχες είναι μακρά και περιπετειώδης στο ελληνικό κράτος. Και συγκεκριμένα, 89 ετών! Η πρώτη φορά που κατατέθηκε σχετική πρόταση νόμου στην ελληνική Βουλή ήταν στις 2 Δεκεμβρίου 1927! 

Εμπνευστής της ήταν ο βουλευτής Λασιθίου Ρούσος Ανδρέα Κούνδουρος (1899-1944). Ήταν δικηγόρος κι εξελέγη βουλευτής Λασιθίου το 1926 με το κόμμα των Φιλελευθέρων (Ελ. Βενιζέλος). 

 

Ο Κούνδουρος συνεργάστηκε για το σχεδόν πληρέστατο και πολύ μπροστά από την εποχή του νομοσχέδιο με τον βουλευτή Μεσσηνίας Φώτη Μοσχούλα. Αφορμή για να προχωρήσουν σ’ αυτή την κίνηση ήταν τα σκάνδαλα που είχαν προηγηθεί και η απαξίωση της πολιτικής ζωής του τόπου. Ειδικά από το 1914 κι έπειτα, όταν διαπιστώθηκε ότι απέκτησαν ξαφνικά οικονομική δύναμη πρόσωπα της πολιτικής σκηνής που δεν μπορούσαν να δικαιολογήσουν τον πλούτο τους.

 

 

Η πρόταση νόμου αφορούσε «όλους τους διαχειρισθέντες εν Ελλάδα δημόσιο ή αιρετό αξίωμα» και στα πρακτικά της Βουλής κατεγράφη η θέση του Κούνδουρου, ο οποίος είπε μεταξύ άλλων: «Ο νόμος αυτός έχει ψηφιστεί ήδη από τη συνείδηση της κοινωνίας. Από την ψήφισή του στη Βουλή εξαρτάται η μελλοντική εξέλιξη της Ελλάδας ως κράτους και ως κοινωνίας». Δεν είχε κι άδικο… Με τη διαφορά ότι ο νόμος του δεν ψηφίστηκε τότε. Δίστασαν οι βουλευτές… 

 

Το Πόθεν Έσχες επανήλθε ξανά και ξανά στη Βουλή με διαφορετικές μορφές, μέχρι να ψηφιστεί εν τέλει το 1964 από την κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, με τον νόμο να φέρει τον τίτλο «Για την προστασία της τιμής του πολιτικού κόσμου». 

Η έρευνα από τους δύο βουλευτές για να καταθέσουν το νομοσχέδιο το 1927 ήταν ολοκληρωμένη και σε βάθος, αφού στην εισηγητική τους έκθεση γινόταν ακόμα κι εκτενής ιστορική αναδρομή.

 

 

Οι παρθενικές αναφορές στο Πόθεν Έσχες εντοπίζονται στην αρχαιότητα. Και συγκεκριμένα στην Ελλάδα και την Αίγυπτο, όπου και θεμελιώθηκε για πρώτη φορά ο σχετικός νόμος. 

 

Το Πόθεν Έσχες εφαρμόστηκε αρχικά στην Αρχαία Κόρινθο («Πόθεν ζει και τι ποιών» αναφερόταν στο νομοθέτημα) και στη συνέχεια ο Σόλωνας (639 – 559 π.Χ.) έκανε το ίδιο στην Αθήνα, όπως σημειώνει και ο Ηρόδοτος. Την όλη διαδικασία του Πόθεν Έσχες παρακολουθούσε κι επόπτευε ο Άρειος Πάγος. 

 

Το ίδιο ίσχυσε και στη Σπάρτη. Κατά την ακμή της οι έφοροι είχαν το δικαίωμα να αναμειγνύονται σε κάθε οικογενειακή, κοινωνική και πολιτική σχέση. Το Πόθεν Έσχες ήταν μεταξύ των πρώτιστων καθηκόντων των εφόρων. Όσοι παρανομούσαν σχετικά με τις διατάξεις του Πόθεν Έσχες τιμωρούνταν πολύ σκληρά «ως εχθροί της πατρίδος». Εκδιώκονταν από τη Σπάρτη ως επιζήμιοι και φθοροποιοί της σπαρτιάτικης κοινωνίας. 

 

Η ανάγκη λήψης έκτακτων μέτρων για την έρευνα του δημόσιου βίου, προκειμένου να λογοδοτούν για την περιουσία τους όσοι ασχολούνται με τα κοινά, ετέθη για πρώτη φορά στη σύγχρονη Ελλάδα το 1924, στη Δ’ Συνέλευση «περί ευθύνης διατελεσάντων υπουργών μετά τις 16.12.1923». 

 

 

Στην εισηγητική έκθεση εκείνης της πρώτης νύξης περί Πόθεν Έσχες, και συγκεκριμένα για το ψήφισμα του 1924, αναφερόταν ότι «οι φήμες περί σκανδάλων και καταχρήσεων για τη διαχείριση των δημοσίων πραγμάτων και την ανάμειξη πολιτικών ανδρών στις χρηματιστικές κερδοσκοπίες δεν γίνεται να παραμένουν κι άλλο ανεξέλεγκτες χωρίς να προκαλούνται μεγάλες κι ανεπανόρθωτες ζημιές για τα συμφέροντα της κοινωνίας και του κράτους». 

 

Το ψήφισμα, όμως, δεν κυρώθηκε ποτέ από τη Βουλή, αν και η αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή είχε δώσει αρχικά το πράσινο φως, με τη σημείωση ότι «κανείς δεν μπορεί να παραμένει ψυχρός θεατής μιας τέτοιας κατάστασης που εγκυμονεί για τη χώρα μέγιστους κινδύνους, εθνικούς, κοινωνικούς και σε σχέση με την πολιτική ζωή». 

 

Το 1927 ο Κούνδουρος και ο Μοσχούλας επαναφέρουν το θέμα πιο δυναμικά, αφού η κατάσταση είχε επιδεινωθεί. Η πρόταση νόμου περιλάμβανε 18 άρθρα. Συντάχθηκε στις 30 Νοεμβρίου και κατατέθηκε στη Βουλή στις 2 Δεκεμβρίου. Ασφαλώς κι έχει ιστορικό – κι όχι μόνο – ενδιαφέρον μια πιο αναλυτική ματιά σε όσα περιλάμβανε εκείνο το προτεινόμενο – εντυπωσιακό ακόμα και με τα σημερινά δεδομένα – νομοσχέδιο, το οποίο δίστασε να περάσει τότε η ελληνική Βουλή. 

 

 

Συνίσταται στην έδρα κάθε νομού Πενταμελής Πρωτοβάθμια Επιτροπή αποτελούμενη από τον πρόεδρο και τον εισαγγελέα Πρωτοδικών και από έναν δικηγόρο, έναν έφεδρο κι έναν γεωργό που θα υποδεικνύονται από τις οικείες οργανώσεις. 

 

 

Στην Επιτροπή αυτή ανατίθεται η έρευνα και η εξακρίβωση των περιουσιακών στοιχείων όλων όσοι διαχειρίστηκαν οποιοδήποτε δημόσιο ή αιρετό αξίωμα από το 1914 κι εξής. Στην ενέργεια αυτή θα προβεί η Επιτροπή υποχρεωτικά για όλα τα πολιτικά πρόσωπα και κρατικά όργανα της περιφέρειάς της. Η Επιτροπή προβαίνει είτε αυτοδικαίως είτε με σχετικό αίτημα οποιουδήποτε στην έρευνα κι εξακρίβωση των περιουσιακών στοιχείων και παντός άλλου πολίτη ή και των κληρονόμων του. 

 

 

Στην έδρα κάθε Εφετείου συνίσταται Δευτεροβάθμια Επιτροπή αποτελούμενη από τον εισαγγελέα των Εφετών, έναν έφεδρο κι έναν γεωργό που θα υποδειχθούν ως ανωτέρω. 

 

 

Στην Αθήνα συνίσταται Ανώτατη Επιτροπή αποτελούμενη από τον πρόεδρο και τον εισαγγελέα Αρείου Πάγου, τον αντιπρόεδρο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, έναν δικηγόρο εκλεγμένο από τον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, έναν από τον Δικηγορικό Σύλλογο Πειραιά, έναν αντιπρόσωπο του Εργατικού Κέντρου Αθηνών, έναν των Εφεδρικών Οργανώσεων και έναν από τις Οργανώσεις των Αναπήρων.

 

 

Η ανάληψη των καθηκόντων απ’ όλα τα μέλη όλων των Επιτροπών είναι υποχρεωτική, η δε εκτέλεση αυτών των καθηκόντων είναι τιμητική και παρέχεται αμισθί. Πάντα τα μέλη των Επιτροπών εκλέγονται μεταξύ πολιτών μη υπαγόμενων στις διατάξεις του παρόντος και ορκίζονται προ της αναλήψεως των καθηκόντων τους ενώπιον του Προέδρου της Οικείας Επιτροπής. 

 

 

Στις Επιτροπές αυτές παρέχονται δικαιώματα ανακριτικά στη βάση των σχετικών διατάξεων ποινικής δικονομίας. Άρνηση οποιουδήποτε πολίτη ή δημόσιου οργάνου για παροχή των αιτούμενων από την Επιτροπή στοιχείων ή παροχή ανακριβών στοιχείων τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών και σε περίπτωση υποτροπής με τρία έτη.

 

 

Οι αποφάσεις των πρωτοβάθμιων Επιτροπών δύνανται να εφεσιβληθούν εντός ενός μήνα από την κοινοποίησή τους, ενώπιον των Δευτεροβάθμιων Επιτροπών, των οποίων οι αποφάσεις είναι τελεσίδικες. Η Ανώτατη Επιτροπή εκδίδει τους κανονισμούς λειτουργίας των λοιπών Επιτροπών και τις εποπτεύει. Επίσης, κανονίζει την αρμοδιότητα των κατά περίπτωση συγκρούσεων διάφορων Επιτροπών. Και επεμβαίνει μόνο σε περίπτωση κακής εφαρμογής του νόμου για να γίνει ορθή εφαρμογή. 

 

 

Οι Επιτροπές συνεδριάζουν πάντοτε με ολομέλεια και αποφασίζουν με απόλυτη πλειοψηφία έχοντας έργο την εξακρίβωση της αθέμιτης εκμετάλλευσης των εθνικών περιπετειών άκοπου πλουτισμού στη βάση της αξίωσης του Έθνους περί αποκάλυψης και τιμωρίας όσων πλούτισαν με ανήθικο τρόπο. Η Ανώτατη Επιτροπή θεωρείται σε απαρτία όταν παρίστανται επτά τουλάχιστον εκ των μελών της και αποφασίζει έγκυρα διά της ψήφου πέντε τουλάχιστον μελών. Ενώπιον κάθε Επιτροπής ακούγεται πάντοτε κάθε πολίτης. 

 

 

Η επιτροπή λαμβάνοντας υπ’ όψιν τα διαχειρισθέντα κεφάλαια αναλογικά με τα κέρδη, το είδος και την έκταση του επαγγέλματος, τον κύκλο των εργασιών, την πρότερη περιουσία, τα εισοδήματα που προέκυπταν απ’ αυτήν, τις νόμιμες αποδοχές από τις δημόσιες υπηρεσίες, τις κληρονομιές, τις δωρεές, τις ιδιαίτερες εν γένει συνθήκες και περιστάσεις, τις δαπάνες και την οικογενειακή κατάσταση κάθε κρινόμενου αποφαίνεται αιτιολογημένα για το αν υπάρχει υπέρβαση στην περιουσία κι αν θεωρείται ότι αποκτήθηκε αθέμιτα. Και διατάσσει την κατάσχεση και δήμευση της αδικαιολόγητης περιουσίας, ως εξ αδικήματος προερχόμενης. 

 

 

Από την κατασχόμενη περιουσία το 1/3 περιέρχεται στο δημόσιο, το 1/3 στο ειδικό Ταμείο Αναπήρων και Θυμάτων Πολέμου και το 1/3 σε φιλανθρωπικά ή εκπαιδευτικά ιδρύματα της Περιφέρειας της κατοικίας του κατόχου της περιουσίας. 

 

 

Οι Επιτροπές δικαιούνται, αν στην έρευνά τους ανακαλύψουν πράξεις που συνιστούν παραβάσεις του ποινικού νόμου, να παραπέμψουν τις υποθέσεις στο αρμόδιο ποινικό δικαστήριο χωρίς να αναστείλουν την πρόοδο των εργασιών τους.

 

 

Αν η έρευνα αποδείξει ότι καλώς αποκτήθηκαν όσα απέκτησε ο κρινόμενος, η Επιτροπή τον αναγνωρίζει ως «άξιο πολίτη».

 

 

Οι Επιτροπές έχουν το δικαίωμα είτε αυτοδικαίως είτε με αίτηση οποιουδήποτε πολίτη να ερευνήσουν ή να εξετάσουν τον πολυτελή ή σπάταλο βίο κάθε ιδιώτη ή δημόσιου οργάνου ή πολιτευόμενου για το κατά πόσο ανταποκρίνεται ο βίος του σε ηθικά και νόμιμα κέρδη, προερχόμενα από την άσκηση φανερού και αναγνωρισμένου επαγγέλματος ή από την περιουσία του. 

 

 

Οι Επιτροπές δύνανται σε κάθε καταδικαστική απόφαση να απαγγείλουν στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων και λοιπών πλεονεκτημάτων είτε ισόβια είτε για ορισμένο χρόνο. Διατάσσουν δε πάντοτε, με δαπάνη του καταδικαζόμενου, να δημοσιευθεί η απόφαση σε τουλάχιστον τρεις ημερήσιες εφημερίδες και να αναρτηθεί σχετική πινακίδα στο κατάστημα ή την κατοικία του για όσο χρονικό διάστημα διαρκέσει η στέρηση των δικαιωμάτων.

 

 

Κάθε Επιτροπή αποτελεί Ανεξάρτητη Δημόσια Αρχή και λαμβάνει το όνομα του οικείου νομού ή εφετείου ονομαζόμενη αναλόγως «Πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια Επιτροπή (…) Πόθεν Έσχες», η δε στην Αθήνα εδρεύουσα ονομάζεται «Ανώτατη Επιτροπή Πόθεν Έσχες». 

 

 

Κανείς δεν δύναται να ανακηρυχθεί από το δικαστήριο σαν υποψήφιος οποιουδήποτε αιρετού αξιώματος αν δεν συμπεριλάβει τη σχετική απόφαση της αρμόδιας Επιτροπής Πόθεν Έσχες ή τη βεβαίωση αυτής περί της υποβολής της δήλωσης των περιουσιακών του στοιχείων.

 

 

Κάθε λεπτομέρεια του παρόντος νόμου και ειδικά για τη λειτουργία των Επιτροπών, για την εκλογή και την αποζημίωση των μελών τους, και για τα της εκτελέσεως των αποφάσεων, θα κανονιστούν με διατάγματα από τον υπουργό Δικαιοσύνης.

 

 

Ο παρών νόμος ισχύει μετά έναν μήνα από τη δημοσίευσή του στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.