Στην ιστορική μας συνείδηση έχουμε συνδέσει τα στρατιωτικά κινήματα με τις πιο μελανές σελίδες της ελληνικής Ιστορίας. Ωστόσο, αυτός ο «συνειρμός» δεν ευσταθεί ιστορικά. Δίχως υπερβολή, θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι υπήρξαν τρία στρατιωτικά κινήματα που άλλαξαν την Ελλάδα

Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, με αποκορύφωμα την εξευτελιστική ήττα του 1897 και τις οδυνηρές της συνέπειες, στις τάξεις του στρατού εκδηλώνονταν έντονοι προβληματισμοί σχετικά με το αξιόμαχο των ενόπλων δυνάμεων. Οι ίδιοι γνώριζαν καλά τα κενά και τις σχετικές αδυναμίες που επηρέαζαν την απόδοση του στρατεύματος. Υπό το βάρος των πολιτικών εξελίξεων και των σοβαρών συντεχνιακών ζητημάτων, το μεγαλύτερο μέρος των αποφοίτων της Σχολής Ευελπίδων σχημάτισε αρχικά τον Στρατιωτικό Σύνδεσμο, τον οποίο αγκάλιασε τελικά η συντριπτική πλειονότητα του στρατεύματος. Οι απόφοιτοι Ευέλπιδες αντιπροσώπευαν αποτελεσματικότερα από τον καθέναν τα αιτήματα του συνόλου των αξιωματικών. Οι ίδιοι είχαν υψηλές επαγγελματικές προσδοκίες, δίχως να επιδιώκουν την ανατροπή του συστήματος. Βασικό τους μέλημα ήταν η προστασία όχι μόνο των κοινωνικών αλλά και των  πολιτικών θεσμών και στόχος τους, πέρα από τις επαγγελματικές τους βλέψεις, ήταν η πολεμική ετοιμότητα της χώρας, ζήτημα που εκείνη την περίοδο έβρισκε ιδιαιτέρα πρόσφορο έδαφος στην κοινή γνώμη.

 

Μολονότι εκδηλώνεται το 1915, ο Εθνικός Διχασμός κυοφορείται ουσιαστικά ήδη από το 1909, από το Κίνημα του Στρατιωτικού Συνδέσμου στο Γουδή. Πρόκειται για την πρώτη αμιγώς στρατιωτική συνωμοσία από τη σύσταση του νεοελληνικού κράτους.

 

 

«Η ονομασία “επανάσταση” που υιοθέτησαν όχι μόνο οι κινηματίες αλλά και γενικότερα οι σύγχρονοι, προκαλεί ακόμα και σήμερα αμφισβητήσεις, που όμως στηρίζονται σε μια παρανόηση. Επανάσταση ασφαλώς δεν υπήρξε το ίδιο το στρατιωτικό κίνημα. Επανάσταση όμως μπορεί να θεωρηθεί το σύνολο των εξελίξεων που προκάλεσε αυτό το κίνημα – ως καταλύτης, με όλη τη σημασία του όρου». 

 

Γ. Μαυρογορδάτος, 1915, «Ο Εθνικός Διχασμός»

 

Στην αναζήτηση ενός ανώτερου αξιωματικού που θα αναλάμβανε την ηγεσία του συνδέσμου, η λύση βρέθηκε στο πρόσωπο του συνταγματάρχη Ν. Ζορμπά. Παρά το γεγονός ότι η ύπαρξη του Συνδέσμου έγινε γνωστή στα τέλη του Ιουνίου του 1909, όταν το πρωί της 15ης Αυγούστου εκδηλώθηκε το κίνημα, τόσο οι Αθηναίοι όσο και τα ίδια τα ανάκτορα, όπως επίσης και η πολιτική ηγεσία της χώρας, δεν έκρυψαν την έκπληξή τους. Κανείς δεν μπορούσε να πιστέψει ότι οι στρατιωτικοί θα προχωρούσαν σε μια τόσο τολμηρή ενέργεια. Το πρώτο πράγμα που προβλημάτισε τους πάντες ήταν το ζήτημα της ταυτότητας του Στρατιωτικού Συνδέσμου και οι πραγματικές του βλέψεις. Οι περισσότεροι έμοιαζαν να περιμένουν την έκβαση των εξελίξεων της αναμέτρησης των κινηματιών με την πολιτική εξουσία προκειμένου να σχηματίσουν άποψη. Για τη συγκεκριμένη 15η Αυγούστου γράφει ο συνταγματάρχης Ζορμπάς: «Το κίνημα του στρατού δεν κατέληξε την 15η Αυγούστου εις λαϊκήν επανάστασιν, αλλά παρέμεινε κατά την ημέρα εκείνην ως ένοπλος στρατιωτική στάσις της φρουράς των Αθηνών, διότι ο λαός δεν ανεμίχθη εις το κίνημα, ουδέ εξεδήλωσε τι υπέρ τούτου, αλλά έμεινεν αδρανών και αμφιβάλλων περί του πρακτέου»…

 

Όταν έγινε γνωστή η ύπαρξη του Στρατιωτικού Συνδέσμου τον Ιούνιο του 1909, η κυβέρνηση του Δ. Ράλλη αντέδρασε με ένα κύμα μεταθέσεων, καθώς και την παραπομπή 12 αξιωματικών σε ανακριτικό συμβούλιο προς απόταξη. Στη συνέχεια, η εφημερίδα «Χρόνος», που απηχούσε τις θέσεις του Συνδέσμου, επιτέθηκε κατά «της βουλευτικής φεουδαρχίας των κομματικών συμμοριών και των Αυλών», ζητώντας μεταρρυθμίσεις και απομάκρυνση του διαδόχου Κωνσταντίνου, καθώς και των πριγκίπων από το στράτευμα. Και σε αυτήν την περίπτωση, η κυβέρνηση του Ράλλη απάντησε προχωρώντας σε συλλήψεις. 

 

Στις 14 Αυγούστου, ο νεαρός τότε ανθυπολοχαγός Πάγκαλος απελευθερώνει τους κρατούμενους αξιωματικούς Σάρρο και Ταμπακόπουλο, πράγμα που εξοργίζει τον Ράλλη, ο οποίος διατάζει επιφυλακή και σειρά συλλήψεων. Οι εξελίξεις αυτές αναγκάζουν τον Σύνδεσμο να επέμβει. Έτσι, τη νύχτα 14ης προς 15η Αυγούστου, ο Σύνδεσμος προχωρά στο Κίνημα στο Γουδή, το οποίο επικρατεί άμεσα, μια και η κυβέρνηση δεν διέθετε τις ανάλογες δυνάμεις ώστε να επιβληθεί. Τα γεγονότα αυτά οδηγούν τον Ράλλη σε παραίτηση. Πρωθυπουργός αναλαμβάνει ο Κυριακούλης Μαυρομιχάλης, που ήταν αρχηγός του τρίτου κατά σειρά κόμματος. Ο Μαυρομιχάλης αποδέχεται όλους τους όρους του Συνδέσμου. Οι κινηματίες επιστρέφουν στη θέση τους, παραμένοντας ωστόσο σε επιφυλακή. Επίσης, λίγες εβδομάδες αργότερα, στις 14 Σεπτεμβρίου πραγματοποιείται ένα μεγαλειώδες συλλαλητήριο των συντεχνιών της Αθήνας και του Πειραιά. Ο λαός στη συντριπτική του πλειονότητα στηρίζει το πρόγραμμα του Συνδέσμου. Οι εξελίξεις αυτές προκαλούν ανησυχία στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Τα πολιτικά κόμματα, τα ανάκτορα και οι Μεγάλες Δυνάμεις παρακολουθούν τις εξελίξεις με τεράστιο ενδιαφέρον. 

 

Από την έλευση του βασιλιά Γεωργίου Α’, το 1863, μέχρι το 1909, για 46 χρόνια, δεν υπήρξε καμία ανάμειξη του στρατού στην πολιτική.

 

Πριν από όλα, ο Σύνδεσμος απαιτεί την αμνήστευση και επαναφορά στον στρατό όσων αξιωματικών και υπαξιωματικών είχαν υποστηρίξει το Κίνημα και διώχθηκαν. Ταυτόχρονα, όμως, ζητά και την απομάκρυνση από το στράτευμα εκείνων που είχαν εκδηλωθεί εναντίον του Κινήματος. Στους όρους φυσικά περιλαμβάνεται και η αποδοχή και υλοποίηση του περίφημου «Προγράμματος» του Συνδέσμου. Αυτό αφορούσε την αναδιοργάνωση των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας. Το πιο σαφές αίτημα ήταν η απομάκρυνση του διαδόχου Κωνσταντίνου από το στράτευμα καθώς και όλων των βασιλοπαίδων. Στόχος ήταν να σταματήσει το καταστροφικό καθεστώς της ευνοιοκρατίας σε βάρος των αξιωματικών. Πέραν των στρατιωτικών μεταβολών, οι όροι του Συνδέσμου περιελάμβαναν μια σειρά γενικών και αόριστων στόχων που, παρά ταύτα, έγιναν ο καταλύτης μιας έκρηξης λαϊκών αιτημάτων με κοινό παρονομαστή την αόριστη – επίσης – αλλά επιτακτική απαίτηση «ανόρθωσης» του κράτους.

 

Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, πριν από όλα, είχε αποκλείσει την επιβολή στρατιωτικής δικτατορίας. Επιδίωξε να υλοποιήσει το πρόγραμμά του μέσω της κυβέρνησης Μαυρομιχάλη και της Βουλής που είχε εκλεγεί το 1906. Υπό την πίεση του Στρατιωτικού Συνδέσμου, η Βουλή ψήφισε 169 νομοσχέδια, έναν πρωτοφανή αριθμό, τα οποία υπηρετούσαν την πολυπόθητη «ανόρθωση». Παρ’ όλα αυτά, ήταν πλέον εμφανές σε όλους ότι η διέξοδος από το πολιτικό τέλμα ήταν υπόθεση μιας συγκροτημένης ηγετικής φυσιογνωμίας που τότε η χώρα ευτύχησε να βρει στο πρόσωπο του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο οποίος κατέπλευσε από την Κρήτη και αποβιβάστηκε στην Αθηνά την 28η Δεκεμβρίου 1909, έπειτα από σχετική πρόσκληση του Στρατιωτικού Συνδέσμου.