Ο Κωλέττης του Γαλλικού Κόμματος (Κόμματος της Φουστανέλας) ανακηρύχτηκε ο πρώτος εκλεγμένος πρωθυπουργός της Ελλάδας. Ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσε ο λόγος που εκφώνησε στη διάρκεια των συζητήσεων στις 14 Ιανουαρίου 1844, όταν τέθηκε θέμα συνταγματικής διάκρισης βάσει του άρθρου 3 μεταξύ αυτοχθόνων και ετεροχθόνων. Τότε ο Κωλέττης τάχτηκε υπέρ της ισότητας ελεύθερων και αλύτρωτων Ελλήνων, πράγμα που έγινε αποδεκτό παρά την πλειοψηφία των αυτόχθονων πληρεξουσίων. Η περίφημη αυτή ομιλία του διαμόρφωσε την ιδεολογική πλατφόρμα της Μεγάλης Ιδέας, η οποία καθόρισε την εξωτερική πολιτική της Ελλάδας έως και το 1922 και εγκαταλείφθηκε μέσα από τη μεγαλύτερη εθνική καταστροφή του νεότερου ελληνισμού. 

 

«[…] Η Ελλάς ως εκ της γεωγραφικής της θέσεως είναι το κέντρον της Ευρώπης. Με την δεξιάν της πιάνει τας χείρας της Δύσεως και με την αριστεράν της τας χείρας της Ανατολής και τας συνδέει. Η Ελλάς ήτο προωρισμένη, ως φαίνεται, καταπίπτουσα να δώση τα φώτα εις την Δύσιν και σήμερον ανισταμένη να φωτίση την Ανατολήν. Ημείς, Κύριοι, κατοικούμεν αυτήν την ένδοξον Ελλάδα, ημείς πρέπει να δώσωμεν τον εξευγενισμόν εις την Ανατολήν. Από αυτόν τον όρκον και από την μεγάλην ιδέαν, την οποίαν πρέπει να έχωμεν περί του εαυτού μας, ίδον εμπνευσμένους τους πληρεξουσίους εις τας παρελθούσας Συνελεύσεις μας να ομιλώσιν όχι περί επαρχιών, αλλά περί ολοκλήρου του Χριστιανισμού. 

 

[…] Έθνος φωτίσαν διά της πτώσεώς του πλήθος άλλων εθνών, αναγεννάται σήμερον, όχι διηρημένον εις τόσας μικράς Επικρατείας, αλλά συγκεντρωμένον, έχον μίαν Κυβέρνησιν, μίαν Θρησκείαν, καταγινόμενον να στερεώση διά πάντα την πολιτικήν του ύπαρξιν, το Σύνταγμα. Όσοι έχουσι καρδίαν Ελληνικήν, και την έχετε όλοι, να παρουσιασθώσι με ιδέας μικράς, αναξίας του εαυτού των και της ευκλείας του Ελληνικού Έθνους; Και εις ποίαν περίστασιν; Εις περίστασιν, καθ’ ην η Δύσις, ευθύς αφ’ ου ήκουσε την κλαγγήν των όπλων μας, ηλεκτρίσθη όλη, εις υπεράσπισίν μας έδραμε, διότι έπρεπε να ήναι ευγνώμων, διότι έπιεν από την πηγήν των Ελληνικών φώτων. Οι λαοί της Δύσεως συνησθάνθησαν τα δεινά μας, αι Κυβερνήσεις των ενόμισαν δίκαιον να δώσωσιν εις ημάς χείρα βοηθείας ακούσασαι φωνήν λέγουσαν “έθνος, ως το έθνος των Ελλήνων, δεν πρέπει να ήναι πλέον εις δουλείαν”». 

 

Έχει επικρατήσει ο Κωλέττης να θεωρείται θιασώτης των ακραίων εθνικιστικών δυνάμεων που επιδίωκαν την αλυτρωτική πολιτική. Κυρίως συγκρίνεται με τον σύγχρονό του Α. Μαυροκορδάτο, ηγέτη του Αγγλικού Κόμματος, ο οποίος ήταν θιασώτης μιας μετριοπαθούς πολιτικής, σαφώς λιγότερο δημοφιλούς, αλλά περισσότερο ορθολογιστικής. Η πολιτική του Μαυροκορδάτου εξαρτούσε την εδαφική επέκταση της χώρας από την εσωτερική ανασυγκρότησή της, η οποία θα την καθιστούσε αναπτυγμένο και πολιτισμένο κράτος, ικανό να προβληθεί ως φυσικός κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο Κωλέττης, ωστόσο, δεν ήταν τόσο ακραίος πολιτικός όσο έχει επικρατήσει να θεωρείται, αλλά μάλλον ένας μετριοπαθής πολιτικός που συνδύασε τον πολιτικό καιροσκοπισμό με τους τακτικούς ελιγμούς που επέβαλλαν οι τρέχουσες συνθήκες. Ο Κωλέττης θεωρείται ο πρώτος ο οποίος επιδίωξε τη δημιουργία μιας μεγάλης Ελλάδας – κυρίως αυτό βασίζεται στην ερμηνεία της προαναφερθείσης αγόρευσής του στις 14 Ιανουαρίου του 1844 στην Εθνοσυνέλευση με αφορμή τις διαφωνίες που ενέσκηψαν σχετικά με τα δικαιώματα των αυτοχθόνων και ετεροχθόνων. Ήταν επίσης αυτός που ενθάρρυνε τις αλυτρωτικές ονειροπολήσεις του βασιλικού ζεύγους, και ιδίως της Αμαλίας, όπως και των αντιλήψεων εκείνων που ήθελαν ως πρωτεύουσα του κράτους την Κωνσταντινούπολη…

 

Να σημειώσουμε εδώ ότι αυτοί οι μεγαλοϊδεατισμοί ήταν περισσότερο έντονοι καθ’ όσο διάστημα βρισκόταν στην αντιπολίτευση και όχι όταν ανέλαβε την εξουσία. Είναι δε ενδεικτική και η αλληλογραφία που αντάλλαξε με τον Γκιζώ, τον πρεσβευτή της Γαλλίας στην Ελλάδα, ο οποίος υπήρξε θερμός υποστηρικτής του Κωλέττη. Ιδού τι έγραφε ο Γκιζώ σε μιαν επιστολή του στον Κωλέττη: 

 

«Είστε λίαν απησχολημένος περί του μέλλοντος της ελληνικής φυλής, και ευλόγως. Γιγνώσκω δε οποίαν εν τη σκέψη και εν τη πολιτεία υμών κατέχει θέσιν το μέλλον της φυλής ταύτης. Πιστεύω καγώ, όπως υμείς και σχεδόν όπως υμείς εις το μέλλον τούτο. Αλλά μην πλανάσθε· δεν θα έλθη αυτό αύριον. Είναι λίαν μακράν; Δεν ηξεύρω. Εκείνο, όπερ γιγνώσκω, είναι ότι δεν είναι λίαν εγγύς. Έχετε τούτο ως βέβαιον. Η Ευρώπη, και όταν λέγω Ευρώπη εννοώ την τε καλήν και την κακήν ευρωπαϊκήν πολιτικήν, τους τε φίλους και τους εχθρούς υμών, η Ευρώπη δεν θέλει την προσεχή πτώση του οθωμανικού κράτους. Η Ευρώπη θα πράξει ό,τι είναι δυνατόν ίνα βραδύνει την πτώσιν ταύτην και τα επακολουθήματα αυτής… […] Δεν θέλω να περιπέσετε ως προς τούτον σε ουδεμίαν πλάνη. Η Ευρώπη έχει λάβει απόφασιν σταθεράν και η Ελλάς δεν θα εκβιάσει τας χώρας της Ευρώπης».

 

«Μετά λύπης είδον ότι υμείς φοβείσθε μη επί της κυβερνήσεώς μου γίνηται τι κίνημα εναντίον των οθωμανικών ορίων. Καθήκον μου θεωρώ να διαλύσω τους φόβους υμών τούτους. […] Τα υπ’ εμού ληφθέντα μέτρα είχον αποτελέσματα ευτυχέστατα· αι μεταξύ των ελληνικών και των οθωμανικών αρχών των συνόρων σχέσεις εισίν εντελώς φιλικαί…».

 

Είναι προφανές ότι το ενδιαφέρον του Γκιζώ για την Ελλάδα σχετιζόταν με την επιθυμία του να ισχυροποιηθεί η γαλλική επιρροή στις υποθέσεις της Εγγύς Ανατολής. Επίσης το ενδιαφέρον του Γκιζώ να μην επιχειρήσει η Ελλάδα παρόμοια αλλαγή του καθεστώτος, είχε άμεση σχέση με το ενδιαφέρον του για την τύχη του Κωλέττη, για την πτώση του οποίου θα ενεργούσε η Αγγλία αν η κυβέρνησή του προέβαινε σε κινήσεις αντίθετες προς τα συμφέροντά της… Αλλά και οι διαβεβαιώσεις του Κωλέττη ότι η κυβέρνησή του είχε κατορθώσει να σταματήσει τα επεισόδια στα ελληνοτουρκικά σύνορα δεν ευσταθούσαν· αντίθετα τα ενθάρρυνε! 

 

Το γεγονός ότι η διεθνής κατάσταση δεν ευνοούσε αλυτρωτικές περιπέτειες σήμαινε ότι ο Κωλέττης δεν μπορούσε να ακολουθήσει ανοιχτά παρόμοια πολιτική. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, δεν απέτρεπε τις συνοριακές συγκρούσεις μια και η πολιτική αυτή τον ωφελούσε πολλαπλά αφού η ιδεολογία του αλυτρωτισμού τού εξασφάλιζε μια σχετική συνεκτικότητα στη διασπασμένη ελληνική κοινωνία, της οποίας μάλιστα αποσπούσε την προσοχή από τα σοβαρότατα εσωτερικά προβλήματα του κράτους… Ταυτόχρονα συνέβαλλε κρατώντας ζωντανή την εντύπωση του αλυτρωτισμού στην ιδεολογική ενότητα του έθνους δίνοντας την εντύπωση στους Έλληνες ότι εργαζόταν ενεργά για την απελευθέρωση των αλύτρωτων αδελφών τους. Η πολιτική αυτή είχε προφανώς μεγάλο κόστος, το οποίο θα καλείτο να πληρώσει η Ελλάδα μακροπρόθεσμα, αλλά αυτό που ενδιέφερε τον Κωλέττη ήταν τα άμεσα οφέλη της μεγαλοϊδεατικής πολιτικής που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως καιροσκοπική. Η πολιτική αυτή είχε ως αποτέλεσμα την κατακόρυφη αύξηση των αμυντικών δαπανών σε βάρος της ανάπτυξης και των δημοσίων έργων.