Με αφορμή την πρόσφατη επίσκεψη του Έλληνα πρωθυπουργού στο Ιράν, με στόχο, όπως αναφέρει η ελληνική πλευρά, την κατάρτιση ενός σχεδίου δράσης μακράς πνοής που θα τροφοδοτήσει την πολύπλευρη ανάπτυξη των ελληνο-ιρανικών σχέσεων, κρίνεται αναγκαία η απάντηση στο ερώτημα «ποιοι είναι οι στόχοι της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής, μετά την εφαρμογή του Κοινού Συνολικού Σχεδίου Δράσης (Joint Comprehensive Plan of Action – JCPOA) και την άρση των κυρώσεων». 

Η εξωτερική πολιτική της Τεχεράνης θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως το προϊόν ενός συνόλου, συχνά ανταγωνιστικών, παραγόντων, όπως της ιδεολογίας της ιρανικής ισλαμικής επανάστασης, της αντίληψης της ιρανικής ηγεσίας περί των απειλών κατά του θεοκρατικού καθεστώτος, των εθνικών συμφερόντων, καθώς και της αλληλεπίδρασης των ποικίλων φατριών του ιρανικού καθεστώτος.

 

Το Ιράν ερμηνεύει την υποστήριξή του προς τις σιιτικές κοινότητες της Μέσης Ανατολής ως «υποστήριξη προς τις καταπιεσμένες κατώτερες τάξεις». Ταυτόχρονα, ισχυρίζεται ότι ειδικά η Σαουδική Αραβία υποκινεί σεχταριστικές εντάσεις, προκειμένου να το περικυκλώσει και να το απομονώσει. Ίσως, όμως, η εξωτερική πολιτική του Ιράν να είναι περισσότερο πρακτική παρά ιδεολογική. Δηλαδή, να συνιστά μια μακροχρόνια προσπάθεια προστασίας της χώρας από τις Ηνωμένες Πολιτείες ή και άλλους κρατικούς και μη δρώντες, οι οποίοι επιχειρούν να ανατρέψουν το θεοκρατικό καθεστώς του. 

 

 

Αναμφισβήτητα, η ιρανική εξωτερική πολιτική εμπεριέχει και την επιδίωξη, άλλοτε σε μικρό και άλλοτε σε μεγάλο βαθμό, της ενίσχυσης αφενός του διεθνούς κύρους της χώρας, αφετέρου της προβολής του «μεγαλείου» που παραπέμπει στις αρχαίες περσικές αυτοκρατορίες. Ωστόσο, πέρα από τα παραπάνω, θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι, ειδικά από το 2010 μέχρι το 2016, η εξωτερική πολιτική του Ιράν έχει ως στόχο να αμβλύνει τις επιπτώσεις των διεθνών κυρίως οικονομικών κυρώσεων που του έχουν επιβληθεί.

 

Η Τεχεράνη χρησιμοποιεί έναν αριθμό ποικίλων «εργαλείων» για την επίτευξη των στόχων της εξωτερικής της πολιτικής. Ορισμένα από αυτά τα «εργαλεία» είναι κοινά για τις περισσότερες χώρες (παραδοσιακή διπλωματία και προώθηση των εθνικών συμφερόντων), ενώ κάποια άλλα σχετίζονται με την οικονομική και υλικοτεχνική υποστήριξη σε ένοπλες ομάδες, μερικές από τις οποίες, για παράδειγμα η Hezbollah του Λιβάνου, στρέφονται κατά του Ισραήλ ή και άλλων περιφερειακών αντιπάλων του Ιράν. Επιπρόσθετα, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι η ιρανική υποστήριξη προς σιιτικούς κρατικούς δρώντες, όπως για παράδειγμα της κεντρικής κυβέρνησης της Βαγδάτης και του αλαουιτικού καθεστώτος του Bashar al-Ashad, έχει προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των σουνιτών και ευθύνεται ώς έναν βαθμό για τη δημιουργία σουνιτικών αντάρτικων και τρομοκρατικών οργανώσεων, και κατά συνέπεια για την αύξηση της συγκρουσιακής κατάστασης σε περιφερειακό επίπεδο. 

 

 

Μετά την πυρηνική συμφωνία «Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης», που υπογράφηκε στη Βιέννη στις 14 Ιουλίου 2015, μεταξύ του Ιράν και των χωρών P5+1 (Ηνωμένες Πολιτείες, Ρωσία, Κίνα, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Γερμανία), και άρχισε να εφαρμόζεται από τις 16 Ιανουαρίου 2016, δεν είναι καθόλου απίθανο να επηρεασθούν και κάποιες πτυχές της ιρανικής εξωτερικής πολιτικής. Σύμφωνα, λοιπόν, με το «Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης», πολλές από τις διεθνείς κυρώσεις, που ταλάνιζαν την ιρανική οικονομία, έχουν ήδη αρθεί. Μάλιστα, από την πλευρά του, ο εκλεγμένος Ιρανός πρόεδρος Hassan Rouhani δήλωσε ότι «το Κοινό Συνολικό Σχέδιο Δράσης συνιστά το ξεκίνημα για τη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας φιλίας και συνεργασίας με διάφορες χώρες».

 

Ωστόσο, δεν είναι λίγοι αυτοί που υποστηρίζουν ότι αφενός η εξωτερική πολιτική του Ιράν δεν θα αλλάξει ριζικά, αφετέρου η άρση των κυρώσεων θα προκαλέσει ενίσχυση της ιρανικής οικονομίας, η οποία με τη σειρά της θα χρηματοδοτήσει τις πολιτικές που στρέφονται κατά των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους. Εξάλλου, από τον Ιούλιο του 2015 και μετέπειτα, ο ίδιος ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν, Grand Ayatollah Ali Khamenei, έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι η ιρανική εξωτερική πολιτική δεν θα αλλάξει, ως συνέπεια της εφαρμογής του «Κοινού Συνολικού Σχεδίου Δράσης». Επίσης, δήλωσε ότι οι σχέσεις ΗΠΑ – Ιράν θα περιορίζονται μόνο σε πυρηνικά θέματα και δεν θα επεκταθούν σε περιφερειακό επίπεδο ή σε διμερή θέματα. Από την πλευρά του, σε παρόμοιες δηλώσεις σχετικά με τη μελλοντική ιρανική εξωτερική πολιτική έχει προβεί και ο υποστράτηγος Mohammad Ali Jafari, ηγέτης των Φρουρών της Ιρανικής Επανάστασης (Iranian Revolutionary Guard Corps – IRGC). 

 

Με δεδομένους τους παραπάνω στόχους της Τεχεράνης, θα επιτευχθεί αναβάθμιση των ελληνο-ιρανικών σχέσεων; Η προφανής απάντηση είναι «ναι». Ωστόσο, το μείζον ερώτημα σχετίζεται με τη διαχρονικότητα αυτών των σχέσεων.