Με την κήρυξη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου θα μπορούσε να ισχυριστεί κανείς ότι η χώρα μας βρέθηκε αντιμέτωπη όχι τόσο με τις συνέπειες του πολέμου όσο με τον κακό – κάκιστο – εαυτό της, εκείνον που αντί να λύνει κάθε σοβαρό πρόβλημα με εθνική συναίνεση και ομοψυχία, το μετέτρεπε σε μια πρώτης τάξεως αφορμή για εσωτερικές συγκρούσεις, έριδες, αντιπαλότητες, διχασμούς και αρκετές φορές εμφύλιες συγκρούσεις… Το φατριαστικό πνεύμα και η συγκρουσιακή λογική υπήρξε ανέκαθεν η πιο προσφιλής μέθοδος επίλυσης όχι των καθαυτό προβλημάτων, αλλά των κομματικών διαφορών και των προσωπικών αντιπαλοτήτων. Η Ελλάδα αδυνατούσε να συγκροτήσει κράτος και ως εκ τούτου οι Έλληνες δεν μπορούσαν να διαμορφώσουν μια σαφή εθνική ταυτότητα που να υπερβαίνει την ατομικότητά τους. 

 

Μπροστά στα νέα δεδομένα που έθετε ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, η χώρα βρήκε μιαν ακόμα αφορμή εσωτερικών συγκρούσεων, αυτή τη φορά για την πολιτική συμμαχιών που θα ήταν εθνικά επωφελής. Έτσι, κατά έναν τρόπο, το πραγματικό πρόβλημα που ήταν οι συμφέρουσες για τη χώρα συμμαχίες, έγινε αμιγώς πεδίο αντιπαράθεσης και σύγκρουσης κομματικών, προσωπικών και άλλων τινών συμφερόντων. Πρόκειται για τον λεγόμενο Εθνικό Διχασμό, που κατέληξε να είναι η αρχή μιας επώδυνης όσο και τραγικής κατάληξης της περιπέτειας του νεότερου ελληνισμού… 

 

Από τη μια μεριά, ο Βενιζέλος θεωρούσε τις παγκόσμιες αυτές εξελίξεις ως μια πρώτης τάξεως αφορμή να εφαρμοστούν και να ευοδωθούν οι αλυτρωτικές ιδέες του ελληνισμού που σχετίζονταν κυρίως με τη Μικρά Ασία. Πίστευε ακράδαντα πως νικήτριες σ’ αυτόν τον πόλεμο θα ήταν οι συμμαχικές δυνάμεις της λεγόμενης Αντάντ, αντίθετα με το αντιβενιζελικό στρατόπεδο, το οποίο φρονούσε από την πλευρά του ότι θα επικρατούσαν οι Κεντρικές Δυνάμεις. Πάνω σ’ αυτή την επιλογή, η Ελλάδα ενεπλάκη σ’ έναν σφοδρό εθνικό διχασμό που τελικά μας οδήγησε στον μικρασιατικό όλεθρο. 

 

Το βιβλίο του Ριζά εξετάζει την επίμαχη περίοδο που ξεκινά από το 1914, μια χρονιά διώξεων κατά των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας από τους Νεότουρκους μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων, καλύπτοντας και τα γεγονότα που ακολούθησαν την ήττα στα μικρασιατικά πεδία των μαχών και την ολοκληρωτική εκρίζωση των ελληνικών πληθυσμών από τις πατρογονικές τους εστίες. 

 

Η Μικρά Ασία υπήρξε το αντικείμενο του πόθου της Μεγάλης Ιδέας, που αποτελούσε την αιχμή του δόρατος της βενιζελικής πολιτικής. Αντίθετα, η αντιβενιζελική πλευρά διατύπωνε έναν έντονο σκεπτικισμό απέναντι σε αυτή την πολιτική, διατεινόμενη ότι η Ελλάδα δεν μπορεί να υποστηρίξει ένα παρόμοιο σχέδιο για προφανείς στρατιωτικούς λόγους αλλά και λόγω αντικειμενικών γεωμορφολογικών δεδομένων. 

 

Στο βιβλίο αυτό, ο συγγραφέας αναζητά όλες εκείνες τις αιτίες που συνέβαλαν στην εθνική αυτή τραγωδία και τις εντοπίζει στο ότι η χώρα δεν αποτελούσε μια οργανωμένη και αυτάρκη πολιτικο-στρατιωτική οντότητα, η οποία θα είχε τη δυνατότητα να υποστηρίξει με τις δικές της δυνάμεις αυτό το μεγάλο εγχείρημα. Το γεγονός ότι η χώρα μας βασιζόταν αποκλειστικά στην πολιτική σύμπραξη με τη Μ. Βρετανία υπήρξε, κατά τον συγγραφέα, η καθοριστική αιτία της τραγικής αποτυχίας αυτού του εθνικού εγχειρήματος. Η αντίληψη αυτή έρχεται σε αντίθεση με την επίσης ισχυρή άποψη πως βασική αιτία της καταστροφής είναι ότι εκλήθησαν να εφαρμόσουν τη βενιζελική πολιτική οι ορκισμένοι εχθροί της, καθώς επίσης και η επάνοδος του βασιλέως, που εξέφραζε τα συμφέροντα των ηττημένων, πράγμα που δεν ενθουσίασε και τόσο τους νικητές συμμάχους της χώρας μας. 

 

Για το βιβλίο του Σωτήρη Ριζά, «Το Τέλος της Μεγάλης Ιδέας» θα μιλήσουν την Τρίτη 1η Μαρτίου, στον Ιανό, ο Κώστας Κωστής και ο Ηλίας Νικολακόπουλος.