Συνέντευξη στο Βασίλη Λούρα

Η τυχαία συνάντησή μου με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου στη διάλεξη του Στέλιου Ράμφου, μια μέρα πριν από τη συνέντευξη αυτή, καθόρισε εν πολλοίς τους όρους της κουβέντας μας. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, με το «ΜΕΣΑ», αφήνει πίσω του την show business και φτιάχνει ένα έργο τέχνης το οποίο μοιάζει με έναν πίνακα που όσο τον παρατηρείς τόσο σου αποκαλύπτεται μπροστά στα μάτια σου.

Συνέντευξη στο Βασίλη Λούρα

Η τυχαία συνάντησή μου με τον Δημήτρη Παπαϊωάννου στη διάλεξη του Στέλιου Ράμφου, μια μέρα πριν από τη συνέντευξη αυτή, καθόρισε εν πολλοίς τους όρους της κουβέντας μας. Ο Δημήτρης Παπαϊωάννου, με το «ΜΕΣΑ», αφήνει πίσω του την show business και φτιάχνει ένα έργο τέχνης το οποίο μοιάζει με έναν πίνακα που όσο τον παρατηρείς τόσο σου αποκαλύπτεται μπροστά στα μάτια σου.

Τι καινούριο φέρνει το «ΜΕΣΑ» στην καλλιτεχνική σου ματιά; Πιστεύω ότι ήρθε η ώρα για μένα, από το «Πουθενά» και μετά, να προτάξω ένα από τα ρεύματα τα οποία, παράλληλα με άλλα, ακολουθούν τα δημιουργήματά μου. Δηλαδή την κίνηση συνόλου που εκπορεύεται από μια καθοριστική ιδέα. Αυτή θέλω να αναδείξω σε πρωταγωνιστή και να τη βοηθήσω να ανθίσει ποτίζοντάς τη με την εμπειρία που μάζεψα όλα αυτά τα χρόνια δειγματίζοντας και σε αυτό και σε άλλα πράγματα.

Δηλαδή κάτι αφήνεις πίσω για να εστιάσεις σε αυτό συγκεκριμένα; Εγώ πρώτα έκανα και μετά έμαθα. Ως εντελώς αμόρφωτος σε σχέση με την τέχνη ξεκίνησα να δουλεύω, οπότε κατά κάποιο τρόπο υπήρχαν πολλές και αντιδιαμετρικές συντεταγμένες που με ενδιέφεραν στο θέαμα. Ύστερα από όλη αυτή την εμπειρία, λοιπόν, το μόνο που μου φαίνεται ότι αξίζει τον κόπο να ερευνήσω είναι αυτό το συστατικό, το οποίο υπήρχε πάντα στις δουλειές μου, αλλά δεν ήταν πάντα το πρωτεύον. Ήταν υποσυνείδητη η έλξη, τώρα είναι συνειδητή και αποφασισμένη, γι’ αυτό και αυτή η κίνηση του πλήθους, αυτό το έργο χωρίς πρωταγωνιστές βγαίνει σαν πρωταγωνιστής τώρα.

Με όλη αυτή την αγωνία και τη συζήτηση για τη φόρμα του «ΜΕΣΑ», μήπως υπήρξε μια προσπάθεια καθοδήγησης του θεατή έστω και μη ηθελημένη; Μα δεν μιλώ για το περιεχόμενο, δεν μιλώ για το αποτέλεσμα της επαφής με το «ΜΕΣΑ». Το έργο λειτουργεί σε σχέση με αυτό που σου κάνει, όσο χρόνο του δίνεις. Το σημαντικό είναι τι κάνει προσωπικά στον καθένα. Αυτό δεν το θίγω, δεν το έθιξα, τουλάχιστον στην αρχή. Ήθελα να είναι ξεκάθαρο σε όλους, σχετικούς και μη, πώς λειτουργεί. Ήθελα να προστατεύσω όσους έρθουν περιμένοντας την ίδια δομή που περιμένεις σε μια κανονική παράσταση που έχει μια αρχή, μια διάρκεια και ένα τέλος. Στην πραγματικότητα εμείς έχουμε κρεμάσει ζωντανό έναν 3D πίνακα και αυτό που σου λέω είναι πέρνα να τον δεις και αν γοητευτείς, κάτσε. Όσο χρόνο του δώσεις, τόσο θα σου αποκαλυφθεί. Θα σε ταξιδέψει και θα σου φανερώσει τη σκέψη με την οποία έχει φτιαχτεί. Όλο αυτό, τώρα που άρχισε μπορώ να το πω, αλλά αν το έλεγα στην αρχή θα έμοιαζε κουλτουριάρικο. Αλλά ναι, έχεις δίκιο, υπήρχε αγωνία, γιατί δεν έχω παρατηρήσει ότι υπάρχει μια ευελιξία στον τρόπο με τον οποίο δεχόμαστε τα πράγματα με λίγο πειραγμένο πλαίσιο.

Μήπως λοιπόν ο κόσμος που έρχεται πια στο Παλλάς να σε δει περιμένει από σένα κάτι συμβατικό και mainstream; Έχει αλλάξει δηλαδή το ότι παλιά μια παράσταση του Παπαϊωάννου ήταν συνώνυμο της πρωτοπορίας; Αυτό δεν είναι δική μου υπόθεση.

Υπάρχει όμως σύγχυση μεταξύ αυτού που εσύ αισθάνεσαι ότι είσαι και της δημόσιας εικόνας σου; Δεν είναι φυσικά πλήρης η εικόνα για μένα, είναι σαφές και αναμενόμενο αυτό. Με ρώτησαν οι δημοσιογράφοι αν το «ΜΕΣΑ» είναι μελαγχολικό. Σκέφτομαι πόσα χρόνια δουλεύω, ποια έργα έχω κάνει, γιατί τώρα να υπάρχει αυτή η ερώτηση, όταν το μεγαλύτερό μου λαϊκό σουξέ είναι η «Μήδεια», από το οποίο όλοι έβγαιναν ράκη από το κλάμα. Εγώ είμαι ένας καλλιτέχνης που τόσα χρόνια ούτε μια γιορτή δεν έχει κάνει, άλλοι το κάνουν αυτό. Έτσι και στο «ΜΕΣΑ»: καμιά φορά διαβάζουμε το θέμα και δεν βλέπουμε τη μορφή, κοιτάμε με προκατάληψη. Βλέποντας, λοιπόν, τους ανθρώπους να επιστρέφουν μέσα στο σπίτι και πολλές φορές να είναι πολλαπλασιασμένοι σε δυάδες, τετράδες ή οκτάδες και να μην συναντιούνται, το πρώτο πράγμα που σκέφτεται κανείς είναι η μοναξιά. Ενώ θα μπορούσαν κάλλιστα να είναι οι μνήμες ενός δωματίου 365 ημερών ιδωμένες μέσα σε μια στιγμή ή οι μέρες του ίδιου ανθρώπου ιδωμένες ταυτόχρονα ή ακόμα η ζωή πολλών διαμερισμάτων ταυτόχρονα. Αυτές και οι πολλές άλλες εκδοχές ανάγνωσης είναι για μένα ενδιαφέρουσες. Αυτό εννοώ βλέπουμε με προκατάληψη, βλέπουμε δηλαδή συναισθηματικά. Από την άλλη, όμως, πολλοί άνθρωποι ελευθερώνονται, ταξιδεύουν και συγκινούνται «ΜΕΣΑ».

Τώρα με την κρίση που βιώνουμε, ποια πρέπει να είναι η θέση των πνευματικών ανθρώπων πέρα από το έργο τους; Πρέπει να μιλάνε δημοσίως; Εμένα με βοηθάει να μιλάνε όσοι αισθάνονται ότι έχουν κάτι να πούνε. Ο προβληματισμός των έξυπνων και καλλιεργημένων ανθρώπων είναι πάντα χρήσιμος, γιατί οργανώνουν τη σκέψη σε λέξεις. Ήμουν χτες σε μια συζήτηση με τον Στέλιο Ράμφο και μου άρεσε η τοποθέτησή του ότι οι πνευματικοί άνθρωποι δεν είναι οι καταλληλότεροι άνθρωποι της δράσης, γιατί η σκέψη τους τούς έχει μάθει να αμφιβάλλουν. Και συμφωνώ με αυτό.

Έχεις ξεκαθαρίσει μέσα σου γιατί τα πράγματα έχουν φτάσει σήμερα εδώ και ζούμε μια ομαδική κατάθλιψη; Νομίζω ήταν απολύτως προφανές το χτίσιμο μιας ολόκληρης ζωής σε τρομερές φούσκες. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να μην καταρρεύσει, ήταν μια φασαρία στη ζωή μας, η οποία σχεδόν μας τύφλωσε και μας κούφανε και τώρα είμαστε στην κατάσταση να αρχίσουμε να ξαναβλέπουμε το σημαντικό, να αναγκαζόμαστε κατ’ αρχάς στο λιγότερο. Σαν να μαζέψαμε πολλές περιττές ανάγκες που γίνανε πανοπλία πολέμου ενάντια στα ουσιαστικά της ανθρώπινης ζωής. Ό,τι και να πούμε όμως όταν η πραγματική φτώχεια σου χτυπάει την πόρτα, είναι κουραφέξαλα. Οτιδήποτε άλλο που δεν είναι η πραγματική φτώχεια, αλλά περιορισμός, ας είναι ευπρόσδεκτο στις ζωές μας, αυτές είναι, ας τις ζήσουμε με χαρά και δημιουργικότητα και ας μην πατήσουμε ξανά την ίδια μπανανόφλουδα.

Βλέπεις να πηγαίνουμε σε κάποια λύση; Δεν μπορώ να πω, δεν καταλαβαίνω αρκετά ώστε να τολμήσω σε δημόσιο λόγο τοποθέτηση ή πρόβλεψη. Είμαι ένας ημιμαθής πολίτης, όπως όλοι.

Για την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει η Αθήνα πώς αισθάνεσαι; Για το ότι έχουμε για πρώτη φορά στην ιστορία μας περιοχές που δεν μπορούμε να περάσουμε με ασφάλεια, το βρίσκω ίσως το πιο σπαρακτικό πράγμα που μπορεί να συμβεί σε αυτή την πόλη. Ήμουν περήφανος που και στις πιο κακόφημες πιάτσες βόλταρες ασφαλής. Θα ήθελα η πολυπολιτισμικότητα να είχε έρθει χωρίς αυτές τις παρενέργειες.

Έχεις ελπίδα ότι μπορεί να κάνει κάτι η νέα δημοτική αρχή για αυτό το πρόβλημα; Δεν ξέρω, το σίγουρο είναι ότι θα πάρει καιρό. Είναι συμπτωματολογία μιας κοινωνίας πολύ ανέτοιμης για αυτό που της συμβαίνει. Και ηθικά είμαστε ανέτοιμοι. Είναι σαν να μην επικοινωνούμε, παρά μονάχα κάνοντας τους υπερβολικά θετικούς ή τους υπερβολικά αρνητικούς, συμβολοποιώντας τους ανθρώπους, βλέποντάς τους ρομαντικά για να είμαστε εναλλακτικοί ή εχθρικά σαν ακροδεξιοί.

Ανησυχείς με τη διαφαινόμενη άνοδο της Ακροδεξιάς στην Ελλάδα; Δεν μπορώ να το διανοηθώ ότι στα αλήθεια ανεβαίνει. Δεν φτάνει το μυαλό μου ως εκεί και ελπίζω το μυαλό μου να έχει δίκιο και να μην φτάσει ούτε η πραγματικότητα ως εκεί.

Μέσα σε όλο αυτό το πλαίσιο κρίνεις ότι είναι πολυτέλεια να μιλάμε για κρατική χρηματοδότηση της τέχνης; Η καλύτερη διαχείριση των χρημάτων είναι απαραίτητη γενικά. Το να θεωρείς ότι η ενίσχυση της τέχνης από το κράτος είναι πολυτέλεια μού φαίνεται μια πολύ κοντόφθαλμη άποψη. Ο καλλιτέχνης είναι το πολύτιμο ζώο που το κράτος πρέπει να κρίνει αν θέλει να συντηρήσει ή όχι, προστατεύοντάς το από τους νόμους της αγοράς για να μην χάσει την καλλιτεχνική του οξύτητα και αυτό το υγιές δηλητήριο να παραμείνει ζωντανό, γιατί η κοινωνία το χρειάζεται, μας ετοιμάζει πάντα για το επόμενο στάδιο. Υπάρχει ένας συρφετός από καλλιτεχνίζοντες ανθρώπους, αλλά υπάρχει και μια στρατιά καλλιτεχνών. Το κοινό και η επιτροπή πρέπει να ξεχωρίζει την μπλόφα από την πραγματική πρόταση με τόλμη και γνώση. Είναι μια κοινωφελής εργασία.

Βλέποντας πάντως, για παράδειγμα, το φετινό πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών, σε μερικά σημεία δεν ξεχωρίζεις την μπλόφα από την πραγματική αβαντγκάρντ. Πιστεύεις ότι το φεστιβάλ είναι πάντα σωστό στις επιλογές του από την εγχώρια καλλιτεχνική παράγωγη; Μα δεν είναι δυνατόν να είναι όλα καλά, ούτε και από τη διεθνή αγορά είναι πάντα του δικού μου γούστου. Στην τέχνη, όμως, πρέπει να αφήνεις τον καλλιτέχνη να εκτεθεί στο κοινό, πρέπει να του δώσεις την ευκαιρία. Δεν νομίζω ότι η επιλογή που έχει ο Λούκος από την εγχώρια παραγωγή είναι και ατελείωτη. Και δεν νομίζω ότι είναι έτοιμοι όλοι οι καλλιτέχνες με την πρώτη να ανταποκριθούν σε ένα μεγάλο κάλεσμα. Ο καιρός βοηθά να ξεχωρίσει η ήρα από το στάρι.