Ας ξεκινήσουμε από την Εκπαίδευση, ακόμα αρμοδιότητας κυρίως των τυπικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Είναι ηλίου φαεινότερο πως αυτά σήμερα δεν μπορεί να είναι τα ίδια με τα μέχρι τη μεταπολεμική περίοδο αντίστοιχα Ιδρύματα – επικεντρωνόμαστε στη Μέση και στη (λεγόμενη) Ανώτατη Εκπαίδευση.

 

Ας ξεκινήσουμε από την Εκπαίδευση, ακόμα αρμοδιότητας κυρίως των τυπικών Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων. Είναι ηλίου φαεινότερο πως αυτά σήμερα δεν μπορεί να είναι τα ίδια με τα μέχρι τη μεταπολεμική περίοδο αντίστοιχα Ιδρύματα – επικεντρωνόμαστε στη Μέση και στη (λεγόμενη) Ανώτατη Εκπαίδευση. Ας καταγράψουμε τις βασικές αλλαγές που έχουν κατακλυσμιαίως επέλθει, θα τολμούσαμε να πούμε από τη δεκαετία του ’70 και μετά:

1. Οι επιστήμες και γενικότερα η γνώση εξελίσσονται με απίστευτη ταχύτητα. Ουδείς καθηγητής μπορεί να παρακολουθήσει σήμερα, στην ολότητά τους, τις εξελίξεις των γνώσεων και των ιδεών, της θεωρίας και της πρακτικής.

2. Ο περιορισμός των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων στις γνώσεις των καθηγητών τους φυλακίζει τους νέους σε «καθεστηκυίες γνώσεις», δηλαδή γνώσεις που αυτοί απέκτησαν προ πολλών ετών, κατά κανόνα ήδη παρωχημένες.

3. Παλαιότερα ένα πτυχίο πανεπιστημιακού Ιδρύματος έδινε γνώσεις ικανές να στηρίξουν ένα επάγγελμα για 20-30 χρόνια. Σήμερα έχει δραματικά συντομεύσει αυτός ο χρόνος και εξακολουθεί να συντομεύει, σε όλες ανεξαιρέτως τις πρακτικές. Δυστυχώς υπάρχουν ακόμα στην Ελλάδα Τμήματα Πανεπιστημίων που παρέχουν γνώσεις διάρκειας ελαχίστων ετών, αν όχι ήδη παρωχημένες.

4. Οι νέοι σήμερα δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται με τον τρόπο που αντιμετωπίζονταν μέχρι τα τέλη του ΧΧού αιώνα. Είναι περισσότερο πληροφορημένοι και υπεύθυνοι, τουλάχιστον περισσότερο υπεύθυνοι από όσο νομίζουμε, και ας δείχνουν πως τους «τραβάει από το μανίκι ο πονηρός πολιτευτής» (όπως θα έλεγε ο Σαββόπουλος). Δεν αναφερόμαστε μόνο στη σύγχρονη και ολοένα εξελισσόμενη τεχνολογία – συχνό το φαινόμενο καθηγητές Πληροφορικής να είναι λιγότερο εξοικειωμένοι με τα νέα μέσα από τους μαθητές των Λυκείων –, αναφερόμαστε και στη δυνατότητα που τους προφέρουν εναλλακτικές των τυπικών εκπαιδευτηρίων πηγές γνώσεων.

Από τα παραπάνω – που δεν μπορεί ουδείς να αμφισβητήσει – είναι σαφές πως ο καθηγητής δεν μπορεί να έχει τον ρόλο που είχε παλαιότερα. Σήμερα λοιπόν οφείλει, αφ’ ενός μεν, αλλά με επιφύλαξη, να κάνει κοινωνούς τους φοιτητές του στη δική του γνώση και εμπειρία, αφ’ ετέρου όμως και κυρίως, να τους εισαγάγει στην κριτική ανάλυση και στην έρευνα. Ο επιτυχημένος δάσκαλος είναι αυτός που θα οδηγήσει τους φοιτητές του να τον ξεπεράσουν, πέρασε ανεπιστρεπτί η εποχή των πατερναλιστικών προτύπων.

Ας έλθουμε τώρα στη γενικότερη έννοια της Παιδείας. Η Παιδεία αφορά στον τρόπο ύπαρξης, στο τρόπο θεώρησης της κοινωνίας, στον τρόπο θεώρησης της ζωής, του ανθρώπου και του ρόλου του, στην ιεράρχηση αναγκών και προτεραιοτήτων. Η Παιδεία είναι ως εκ τούτου ευρύτερης αρμοδιότητος από αυτές των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, χωρίς βεβαίως αυτά να μην έχουν σημαντικό ρόλο, ιδιαίτερα στις πρώτες βαθμίδες τους, δηλαδή στα δημοτικά σχολεία και στα γυμνάσια. Γι’ αυτό και αυτά πρέπει να είναι αυστηρού δημοσίου ελέγχου, στον βαθμό βέβαια που υπάρχει ένα «δημόσιο» – όχι αναγκαστικά το «κράτος» όπως το ξέρουμε – και στον βαθμό που αυτό το «δημόσιο» νοιάζεται για την Παιδεία (αρχής γενομένης από την κατανόηση του περιεχομένου της λέξης αυτής).

Εδώ ελλοχεύει ο κίνδυνος τα διάφορα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, όλων των επιπέδων, να μην κάνουν άλλο από το να συντηρούν την επικρατούσα σύγχυση ιδεών και στόχων, μάλιστα να την επιδεινώνουν. Ιδίως γιατί δεν κατανοούν τον ρόλο τους, που δεν είναι αποκλειστικά η παροχή εξειδικευμένων γνώσεων και δεξιοτήτων, γιατί η κοινωνία δεν απαιτεί μόνον αυτά για να μπορέσει να θεμελιωθεί, να υπάρξει και να εξελιχθεί ως τέτοια. Βρισκόμαστε σε κατάδηλη αναζήτηση από την ανθρωπότητα υπαρξιακών θεμελίων αναφοράς της, σε κατάδηλη αναζήτηση φιλοσοφικής θεμελίωσής της, καθόσον η φαινομενικώς επικρατούσα νεωτερικότητα έδειξε τα όριά της. Οφείλουν έτσι τα Σχολεία, σε όλες τις βαθμίδες τους, να συμμετάσχουν σε αυτό το οικουμενικό πολιτισμικό γίγνεσθαι.

Ειδικότερα στον χώρο της τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης – και πέραν των όσων προαναφέραμε – δεν πρέπει οι καθηγητές να ξεχνούν πως οι φοιτητές τους είναι οι εργοδότες τους, ούτε και οι φοιτητές να ξεχνούν πως πληρώνουν τους καθηγητές τους για τη δική τους εξέλιξη. Αναφερόμαστε και στα ιδιωτικά αλλά και στα δημόσια Σχολεία, που κακώς θεωρούμε πως το κόστος λειτουργίας τους δεν μας αφορά. Θεωρούμε πως, αν αυτή η αλήθεια γίνει κατανοητή, η εκπαίδευση θα εξελίσσεται περισσότερο εποικοδομητικά για τους φοιτούντες και για την κοινωνία, θα επιλυθούν και τα παράλογα που σήμερα συμβαίνουν στη λειτουργία κυρίως των Τμημάτων τής (λεγόμενης) Ανώτατης Εκπαίδευσης. Τα οποία παράλογα, αν δεν δημιουργούνται ιδιοτελώς και δολίως από τρίτους, σίγουρα έχουν ως αποτέλεσμα τη συντήρηση της επικρατούσας νοοτροπίας, νοοτροπία που συντηρεί παρωχημένα πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά σχήματα… τα οποία επιμένουν «να μας τραβούν από το μανίκι».

 

* Ο Δρ. Νικήτας Χιωτίνης είναι Αρχιτέκτων, Καθηγητής ΤΕΙ, Τμήματος Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής και Σχεδιασμού Αντικειμένων