Ρεπορτάζ: ΜΑΡΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ

Τα όρια της αντοχής μας δοκιμάζουν καθημερινά οι πόλεις με έμφαση τους καλοκαιρινούς μήνες, οπότε σε όλες τις πυκνοδομημένες περιοχές η θερμοκρασία χτυπάει «κόκκινο» εξαιτίας της εμφάνισης του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας.

Ρεπορτάζ: ΜΑΡΙΑ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΥ

Τα όρια της αντοχής μας δοκιμάζουν καθημερινά οι πόλεις με έμφαση τους καλοκαιρινούς μήνες, οπότε σε όλες τις πυκνοδομημένες περιοχές η θερμοκρασία χτυπάει «κόκκινο» εξαιτίας της εμφάνισης του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας. Το φαινόμενο αυτό δεν είναι τίποτε άλλο από το αποτέλεσμα της τραγικής υποβάθμισης των πόλεων, οι οποίες χαρακτηρίζονται από έλλειμμα πρασίνου και υψηλά επίπεδα ρύπανσης, γεγονός που επιτείνεται από τη χρήση υλικών όπως η άσφαλτος και το τσιμέντο, που εκτοξεύουν στα ύψη το πρόβλημα.

Σύμφωνα με τις μελέτες των επιστημόνων, το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στην Αθήνα, όπου κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού η θερμοκρασία – σε σχέση με τις περιαστικές περιοχές – είναι κατά 7-8°C υψηλότερη την ημέρα και κατά 5°C υψηλότερη τη νύχτα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η σύγκριση ανάμεσα σε 20 σταθμούς σε διάφορα σημεία και αποστάσεις από το κέντρο της πόλης υπέδειξε ότι η διαφορά της μέσης θερμοκρασίας του αέρα μεταξύ αστικών και περιαστικών σταθμών έφθασε μέχρι και τους 4,5 βαθμούς Κελσίου. Το πρόβλημα, όπως επισημαίνει ο πρόεδρος του ΚΑΠΕ Μάνθος Σανταμούρης, είναι σύνθετο, με πολυεπίπεδες επιπτώσεις, τόσο στην εθνική οικονομία όσο και στην ποιότητα ζωής των πολιτών: «Ιδιαίτερα οι πολίτες χαμηλού εισοδήματος, που κατοικούν στις υποβαθμισμένες θερμικά περιοχές, αντιμετωπίζουν τα σημαντικότερα προβλήματα, καθώς αυξάνεται δραματικά η ενεργεία που πρέπει να καταναλώσουν ώστε να αποκτήσουν συνθήκες θερμικής άνεσης εντός των χωρών τους. Παράλληλα, αυξάνεται δραματικά το ηλεκτρικό φορτίο αιχμής της χώρας και επιβαρύνεται η υγεία των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού». Όπως μας υπογράμμισε ο πρόεδρος του ΚΑΠΕ, το κλιματικό πρόβλημα της Αθήνας, ένας συνδυασμός έλλειψης πρασίνου, ατμοσφαιρικής ρύπανσης, ελλιπούς αερισμού και γεωμετρικών χαρακτηριστικών της πόλης, αποτυπώνεται σε όλες τις μετρήσεις των τελευταίων δεκαετιών. Πιο συγκεκριμένα, «η μέση θερμοκρασία του καλοκαιριού (Ιούνιος – Αύγουστος) στην Αθήνα βρίσκεται σε συνεχή άνοδο τις τελευταίες δεκαετίες (μέσα δεκαετίας του ’70), με μέση αύξηση που πλησιάζει τον 1°C / δεκαετία. Αντίστοιχα, αυξάνεται η μέση μέγιστη θερμοκρασία (3,2°C / 1976-2008), ενώ η μέση ελάχιστη (νυχτερινή) θερμοκρασία το καλοκαίρι παρουσιάζει συνεχόμενη αυξητική τάση 3,3°C (1984-2008), γεγονός που συνδέεται με το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας».

«Έξυπνα» υλικά

Ο ρόλος των υλικών στη δημιουργία του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας είναι καταλυτικός, εάν αναλογιστεί κανείς, ότι σύμφωνα με τις μελέτες των επιστημόνων, η χρήση απορροφητικών συμβατικών υλικών στον αστικό ιστό αυξάνει δραματικά τη θερμοκρασία του αέρα της Αθήνας, όπου η θερμοκρασία επιφάνειας φτάνει τους 60 βαθμούς Κελσίου! Την ίδια στιγμή, βιοκλιματικές παρεμβάσεις που έχουν εφαρμοστεί πιλοτικά στην Αττική, όπως για παράδειγμα στην περιοχή του Φλοίσβου, που παρουσίαζε σημαντική αύξηση της θερμοκρασίας περιβάλλοντος και μείωση των συνθηκών θερμικής άνεσης, οδήγησαν σε μείωση της μέγιστης θερμοκρασίας περιβάλλοντος από 1 έως 2,5 βαθμούς Κελσίου, βελτιώνοντας κατά 30%-60% τα επίπεδα θερμικής άνεσης κατά τους θερινούς μήνες. Όπως μας επισήμανε ο πρόεδρος του ΚΑΠΕ Μάνθος Σανταμούρης, «τα λευκά και χρωματισμένα ψυχρά υλικά έχουν ήδη αναπτυχτεί από ελληνικά πανεπιστήμια και παράγονται και εξάγονται σε όλο τον κόσμο από ελληνικές εταιρείες. Τα ανακλαστικά υλικά, συγκρινόμενα με συμβατικά υλικά του ίδιου χρώματος, παρουσιάζουν θερμοκρασία επιφανείας χαμηλότερη έως και κατά 15°C». Από τις μελέτες έχει επίσης διαπιστωθεί ότι η αναμενόμενη μείωση της θερμοκρασίας περιβάλλοντος σε ύψος 2 μ. στο κέντρο της πόλης, στις 15:00 τοπική ώρα, φτάνει έως και τους 3 βαθμούς Κελσίου.

Ο ρόλος του πρασίνου

Η αύξηση του αστικού πρασίνου αποτελεί, βεβαίως, προτεραιότητα και πρώτο μέτρο για τη βελτίωση του αστικού μικροκλίματος, αφού, όπως υπογραμμίζει ο Μ. Σανταμούρης, «τα δέντρα βοηθούν επίσης στη μετρίαση του φαινομένου του θερμοκηπίου, στο φιλτράρισμα των ρύπων, στη μείωση του θορύβου και στην πρόληψη της διάβρωσης του εδάφους». Ενδεικτικό είναι ότι η βλάστηση στον Εθνικό Κήπο δημιουργεί μια «όαση» αφού κατά τη διάρκεια της νύχτας η θερμοκρασία μειώνεται από 1 έως 5 βαθμούς Κελσίου.

Η αύξηση του πρασίνου μπορεί να αυξηθεί είτε με τη δημιουργία αστικών πάρκων είτε με την ενσωμάτωση πρασίνου στα αστικά κτήρια και τους δρόμους.

Το άκρως σημαντικό, όμως, είναι ότι, για «να υπάρξει σημαντική κλιματική συνεισφορά, θα πρέπει το πάρκο να είναι τουλάχιστον 10.000 τετραγωνικά μέτρα. Κατ’ επέκταση, απαιτείται να υπάρχει ένα δίκτυο πράσινων χώρων και όχι απλώς κάποια μεγάλα πάρκα». Αυτό καταδεικνύεται και από όλες σχεδόν τις υπάρχουσες μελέτες, οι οποίες έχουν αποδείξει ότι τα αστικά πάρκα συνεισφέρουν στη μείωση της θερμοκρασίας μόνο στον πολύ κοντινό περίγυρό τους, δηλαδή σε μια ακτίνα 200-400 μέτρων. Μια άλλη τεχνική, με μεγάλο όμως κόστος και απαγορευτική για τα χαμηλά εισοδήματα, που μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση της θερμοκρασίας στην πόλη αλλά και εντός των κτηρίων, είναι η ανάπτυξη τεχνικών κατακόρυφης ενσωμάτωσης πράσινων στοιχείων στα κτήρια με τη χρήση φυτεμένων δωμάτων, τα οποία παρουσιάζουν πολύ χαμηλότερη θερμοκρασία από τις σκληρές επιφάνειες. Το πρόβλημα, όπως υπογραμμίζει ο πρόεδρος του ΚΑΠΕ, είναι ότι οι δράσεις απαιτούν μια συνολική στρατηγική και προϋποθέτουν ένα ολοκληρωμένο επιστημονικό σχέδιο αξιολόγησης κάθε επιμέρους μέτρου, αφού «εμπειρικές και αποσπασματικές παρεμβάσεις τοπικού χαρακτήρα, χωρίς ολοκληρωμένη διάσταση, ελάχιστα συνεισφέρουν, έστω και αν φαινομενικά είναι προς την ορθή κατεύθυνση».

Επισημαίνεται ότι το Πρόγραμμα «Βιοκλιματικές Αστικές Αναπλάσεις» έχει σε πρώτη φάση προϋπολογισμό 60 εκατομμύρια ευρώ και εκτιμάται ότι μπορούν να χρηματοδοτηθούν έως και 12 έργα βιοκλιματικών παρεμβάσεων σε δήμους με αποδεδειγμένο κλιματικό πρόβλημα.