Η ενότητα της Ευρώπης έχει δοκιμαστεί ήδη από μεγάλα κύματα μετά το κραχ της Lehman Brothers. Βερολίνο και Βρυξέλλες, άλλοτε κερδίζοντας χρόνο, άλλοτε με αποφάσεις την ύστατη ώρα, κατάφερναν, έστω και με απώλειες, σοβαρές ενίοτε, να προχωρούν. Τις επόμενες εβδομάδες, όμως, αναμένεται πρωτόγνωρο τσουνάμι. Με μια καταιγίδα εξελίξεων, που, λόγω συγχρονισμού και βαρύτητας γεγονότων, ενδέχεται να απειλήσουν για πρώτη φορά σε τέτοιον βαθμό το κλονισμένο όραμα της Ενωμένης Ευρώπης. Κι εν πολλοίς, θα κρίνουν το μέλλον της. 

Οι ημερομηνίες των εξελίξεων είναι δεδομένες και πιεστικές. Και «δείχνουν» ότι η μεγάλη ζαριά της Ευρώπης θα είναι μέχρι και τον Ιούνιο. Αν σ’ αυτό το διάστημα πάνε αρκετά πράγματα στραβά, τότε, και με τόσα ανοιχτά μέτωπα, θα είναι δύσκολο να κρατηθεί το καράβι στην ίδια πορεία. 

 

Η πρωτοφανής για τα δεδομένα της Ευρωπαϊκής Ένωσης συσσώρευση πολύπλευρων παραγόντων αστάθειας φέρνει Βερολίνο και Βρυξέλλες μπροστά σε κρίσιμες αποφάσεις για το μέλλον της Γηραιάς Ηπείρου. 

 

Σημαντικότερη ημερομηνία όλων θεωρείται το βρετανικό δημοψήφισμα στις 23 Ιουνίου, όμως μέχρι τότε θα πρέπει να δοθούν λύσεις και σ’ άλλα ζητήματα. Η Ευρώπη είναι υποχρεωμένη, λόγω προσφυγικού, να παρακολουθεί στενά τις δραματικές εξελίξεις στην Τουρκία, μετά την καρατόμηση Νταβούτογλου. Το έκτακτο συνέδριο του AKP στις 22 Μαΐου και η διαρκώς αυξανόμενη επιθετικότητα του Ερντογάν (και στο Αιγαίο) θέτουν εν αμφιβόλω την όποια ελπίδα υλοποίησης της συμφωνίας με την Ε.Ε.

 

Οι εκλογές στην Ισπανία, στις 26 Ιουνίου, μπορούν να οδηγήσουν σε όχι ευχάριστη για τη Γερμανία αλλαγή συσχετισμών σε μια από τις οικονομίες με τη μεγαλύτερη δυναμική στην Ευρώπη, ενώ το πισωγύρισμα στη Συρία, το χάος στη Λιβύη και η εκτίμηση ότι η Αίγυπτος είναι στα πρόθυρα κατάρρευσης δημιουργούν ένα ευρύτερο και δύσκολα ελέγξιμο σκηνικό κινούμενης άμμου. Το προσφυγικό, επίσης, ήδη προκαλεί νέους τριγμούς στις ενδοευρωπαϊκές σχέσεις, αυτήν τη φορά μεταξύ Ιταλίας και Αυστρίας.

 

Η Ελλάδα δεν είναι κι αυτή φυσικά έξω από το κάδρο, αφού το επόμενο δίμηνο θα είναι και φέτος καθοριστικό για την αξιολόγηση, αλλά και τις εξελίξεις με το ΔΝΤ. Πονοκέφαλο έχει αρχίσει να αποτελεί και η Φινλανδία, με το όλο και δυνατότερο ρεύμα υπέρ της αποχώρησης από το ευρώ, ενώ Γαλλία και Ιταλία βρίσκονται υπό οικονομική πίεση. 

 

 

Ένα Brexit στις 23 Ιουνίου θα δημιουργούσε σοβαρά άμεσα προβλήματα στην Ευρώπη, που θα έβλεπε μια από τις παραδοσιακές υπερδυνάμεις της Γηραιάς Ηπείρου να αποχωρεί. Γι’ αυτό ακριβώς θεωρείται ότι θα είναι ιδιαίτερα αυστηρή με τη Βρετανία μετά. Ώς τώρα έχει χυθεί πολύ μελάνι για τις επιπτώσεις ενός Brexit στη Βρετανία. Όμως μια τέτοια έξοδος θα είχε σημαντικές επιπτώσεις και στην Ε.Ε., ενώ θα μπορούσε να ενεργοποιήσει κι άλλες φυγόκεντρες δυνάμεις, όπως τη Φινλανδία, όπου η συζήτηση περί εξόδου από το ευρώ έχει φουντώσει. 

 

Για την Ευρώπη ένα αποτέλεσμα υπέρ του Brexit δεν θα μπορούσε να έρθει σε χειρότερη συγκυρία. Η ευρωκρίση δεν έχει τελειώσει, η ανάπτυξη είναι ασθενική και η Ελλάδα ξανά σε μπελάδες. Η πρόσφατη κάμψη στις ροές προσφύγων από την Τουρκία μπορεί να αποδειχθεί προσωρινή. 

 

Σε περίπτωση Brexit, η Ε.Ε. θα υποστεί καίριο πλήγμα στο πρεστίζ της, αφού η Βρετανία διαθέτει μεγάλο διπλωματικό – στρατιωτικό βάρος και μια έξοδος θα διατάρασσε την ισορροπία δυνάμεων. Σύμφωνα με το Carnegie Europe, think tank που εδρεύει στις Βρυξέλλες, τυχόν Brexit θα ήταν κακό για τις διατλαντικές σχέσεις και θα μείωνε τις ευρωπαϊκές ελπίδες για μελλοντικές συμφωνίες εμπορίου, ιδίως με την Αμερική.

 

Όλα αυτά σημαίνουν ότι αρκετές από τις άλλες χώρες της Ε.Ε. θα θεωρήσουν το Brexit ως εχθρική κίνηση που θα επιβάλει μια αποφασιστική και σκληρή απάντηση. 

 

Ο ευρωσκεπτικισμός έχει ανέβει σε αρκετές χώρες. Το ίδιο και λαϊκιστικά κόμματα, όπως του Φάρατζ στη Βρετανία, που στηρίζει την έξοδο, και της Λεπέν στη Γαλλία, που σχεδιάζει να κάνει καμπάνια στη Βρετανία υπέρ του Brexit. 

 

Η Ε.Ε., παρά τις υποχωρήσεις, είναι ιδιαιτέρως ενοχλημένη με την τάση της Βρετανίας να διαλέγει μόνο όσες από τις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις την εξυπηρετούν. Για τις Βρυξέλλες δεν υπάρχει περίπτωση να δοθεί στη Βρετανία, σε περίπτωση που επιλέξει να αποχωρήσει, πλήρης πρόσβαση στην ενιαία αγορά χωρίς να υποχρεωθούν οι Άγγλοι να αποδεχτούν πλήρως τους κανόνες της Ε.Ε. και τις δεσμεύσεις για ελεύθερη διακίνηση ανθρώπων. Θα πρέπει όλες οι χώρες της Ε.Ε. να επικυρώσουν μια εξ ολοκλήρου καινούργια εμπορική συμφωνία με τη Βρετανία και να δείξουν ότι ένα Brexit απλώς δεν θα λειτουργήσει. 

 

Ένας ακόμα παράγοντας που απασχολεί την Ε.Ε. είναι η ανάγκη να επιδείξει, έπειτα από τυχόν βρετανική αποχώρηση, ότι το ευρωπαϊκό πρότζεκτ μπορεί ακόμη να προχωρήσει. Ένας από τους τρόπους γι’ αυτό θα ήταν να προχωρήσει η ευρωζώνη σε κινήσεις περαιτέρω ολοκλήρωσης, κάτι όχι εύκολο στην παρούσα φάση. 

 

Στις Βρυξέλλες πολλοί αναμένουν ότι μετά τις 23 Ιουνίου θα υπάρξει μια νέα γαλλο-γερμανική πρωτοβουλία, όποιο κι αν είναι τελικά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος. Κάτι τέτοιο εκτιμάται ότι θα έφερνε σε αμήχανη θέση τον Κάμερον, που ισχυρίζεται ότι η ευκαιρία της Ευρώπης για ολοκλήρωση έχει πια παρέλθει.

 

Το δημοψήφισμα έρχεται και σε μια δύσκολη πολιτικά συγκυρία για την Ευρώπη. Εκλογές αναμένονται στην Ισπανία και μάλιστα τρεις ημέρες μετά το βρετανικό δημοψήφισμα. Επίσης σε Γερμανία, Γαλλία και πιθανώς και Ιταλία. Και ως τελική ειρωνεία, τυχαίνει να ακολουθεί η σειρά της Βρετανίας να αναλάβει την προεδρία της Ε.Ε. το β’ τρίμηνο του 2017, ακριβώς δηλαδή την εποχή που υπολογίζεται ότι οι διαπραγματεύσεις μεταξύ Βρετανίας – Ε.Ε. (σε περίπτωση Brexit) θα είναι στο πιο έντονο σημείο τους.

 

 

 

Οι Ισπανοί θα καταφύγουν ξανά στις κάλπες στις 26 Ιουνίου, έξι μήνες μετά την εκλογή του πιο κατακερματισμένου Κοινοβουλίου στην ισπανική ιστορία. Θα πρόκειται για την πιο κρίσιμη εβδομάδα για την Ευρώπη, με τη Βρετανία να ψηφίζει για το αν θα αποχωρήσει ή όχι από την Ένωση τρεις μέρες νωρίτερα και με τους Ευρωπαίους ηγέτες να έχουν Σύνοδο στις Βρυξέλλες στις 28.6.

 

Επί μήνες το πιθανότερο πρόσωπο να σχηματίσει μια κυβέρνηση συνεργασίας ήταν ο Σάντσεζ των Σοσιαλιστών, όμως εν τέλει η χώρα ξέμεινε από επιλογές. Αρχικά θεωρείτο πιθανή μια κυβέρνηση με Σοσιαλιστές, Podemos, Ενωμένη Αριστερά και τη στήριξη Καταλανών αυτονομιστών και Βάσκων εθνικιστών. Όμως υπήρξαν βασικά εμπόδια.

 

Καταρχάς η αντιπαλότητα μεταξύ Σοσιαλιστών – Podemos. Οι Podemos πασχίζουν να παραγκωνίσουν τους Σοσιαλιστές ως η κυρίαρχη πολιτική δύναμη στην Αριστερά.

 

Το άλλο εμπόδιο είναι η Καταλονία, όπου οι Σοσιαλιστές αρνούνται να υποστηρίξουν δημοψήφισμα για ανεξαρτησία. Οι εσωτερικοί εχθροί του ηγέτη των Σοσιαλιστών σαμποτάρισαν κάθε απόπειρα σχηματισμού αριστερού κυβερνητικού σχηματισμού λέγοντας ότι δεν θα μπορούσε να στηρίζεται σε υποσχέσεις για δημοψήφισμα και στις ψήφους των αυτονομιστών. Ο Ιγκλέσιας των Podemos από την πλευρά του στηριζόταν σε έναν συνασπισμό Καταλανών αριστεριστών υπέρ του δημοψηφίσματος.

 

Ένας βάσιμος φόβος για τις εκλογές του Ιουνίου είναι ότι η Ισπανία μπορεί να ξαναβρεθεί με ένα εκλογικό αποτέλεσμα παρόμοιο με αυτό που ήδη έχει, χωρίς λειτουργική κυβέρνηση.

 

Τρία είναι τα σενάρια:

 

 

Το έκτακτο συνέδριο του ΑΚP στις 22 Μαΐου σηματοδοτεί νέες εξελίξεις στην Τουρκία. Ο Ερντογάν «καθάρισε» τον Νταβούτογλου προκειμένου να έχει τον απόλυτο έλεγχο του παιχνιδιού. Στο προσφυγικό θα θελήσει να εκβιάσει καταστάσεις το επόμενο διάστημα για να πάρει από την Ευρώπη περισσότερο απ’ όσα θα δώσει. 

 

Ο «σουλτάνος» δεν πρόκειται να κάτσει στ’ αυγά του ούτε στο Αιγαίο, για να φέρει το ΝΑΤΟ πιο κοντά στις επιδιώξεις της Άγκυρας.

 

Ο Ερντογάν, όσο πιο στριμωγμένος νιώθει, τόσο περισσότερο θέλει να δείχνει τα δόντια του εντός κι εκτός συνόρων. Η συγκυρία έφερε τον πιο απρόβλεπτο παίκτη της περιοχής να κρατάει τη στρόφιγγα του προσφυγικού. 

 

 

Η κατάσταση στη Συρία αρχίζει να ξεφεύγει ξανά από τον έλεγχο και οι προσπάθειες για τερματισμό του πολέμου αποτυγχάνουν. Το πισωγύρισμα μοιάζει δεδομένο. Ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Τζον Κέρι δήλωσε την προηγούμενη εβδομάδα ότι ο πόλεμος της Συρίας είναι «εκτός ελέγχου». Όλα δείχνουν ότι ξανακυλούν προς το χάος, μετά τη, σχετική πάντοτε, μικρή ηρεμία που είχε ακολουθήσει τη μερική κατάπαυση πυρός που τέθηκε σε ισχύ στις 27 Φεβρουαρίου.

 

Η βία στη χώρα κλιμακώνεται γρήγορα και νέα κύματα προσφύγων αναζητούν απεγνωσμένα διέξοδο. Από τις 21.4 το καθεστώς Άσαντ σφυροκοπεί το Χαλέπι. Στις 27.4 βομβάρδισε το νοσοκομείο Αλ Κουντς σκοτώνοντας 55 ανθρώπους, ανάμεσά τους και τον Μουχαμάντ Γουασίμ Μοάζ, τον τελευταίο εναπομείναντα παιδίατρο στην πόλη. Αλλά και οι αντάρτες έχουν εντατικοποιήσει πάλι τις επιθέσεις στο κομμάτι της πόλης που ελέγχει η κυβέρνηση Άσαντ, καθιστώντας τη ζωή για τους κατοίκους ακόμη πιο επικίνδυνη. 

 

Ο ρυθμός με τον οποίο ο κόσμος σκοτώνεται από τις μάχες στη Συρία σκαρφαλώνει ξανά στα επίπεδα που βρισκόταν πριν από την κατάπαυση πυρός. Πάνω από 200 άνθρωποι σκοτώθηκαν από χτυπήματα του καθεστώτος Άσαντ στο Χαλέπι μόνο τις τελευταίες δύο εβδομάδες. 

 

Αν η εκεχειρία είναι ατελέσφορη, θεωρείται σχεδόν απίθανο να γίνει επανεκκίνηση των ειρηνευτικών συνομιλιών στη Γενεύη. Παράλληλα, δυο βασικές προϋποθέσεις πίσω από τις συνομιλίες δείχνουν να κλονίζονται. Η πρώτη, ότι η Ρωσία επιθυμεί μια ισορροπημένη συμφωνία με όλες τις πλευρές. Οι πράξεις της, όμως, στοχεύουν στο να δώσουν στο καθεστώς Άσαντ στρατιωτική υπεροχή. 

 

Η δεύτερη υπόθεση που υποχωρεί είναι πως οι ΗΠΑ δεν επιμένουν στο ότι ο Άσαντ θα πρέπει άμεσα να εγκαταλείψει την εξουσία. Εκφράζονται πια αμφιβολίες κατά πόσο είναι δυνατόν να δοθεί ένα τέλος στον πόλεμο της Συρίας αν ο βασικός υποκινητής, υπεύθυνος για σχεδόν μισό εκατομμύριο θανάτους, παραμείνει ασφαλής. Οι επόμενες εβδομάδες θα είναι οι πιο κρίσιμες για την εξέλιξη του πολέμου στη Συρία.

 

Η κατάσταση αυτή αναμένεται να επηρεάσει άμεσα εκ νέου τις προσφυγικές ροές προς την Ευρώπη. Πριν από την περασμένη χρονιά το προσφυγικό/μεταναστευτικό ήταν θέμα με το οποίο δεν ασχολούνταν οι πρώτης γραμμής Ευρωπαίοι ηγέτες ενώ τώρα πια είναι το θέμα που κυριαρχεί στις Συνόδους.

 

Η Κομισιόν σχεδιάζει μια ριζική αναθεώρηση στους ευρωπαϊκούς νόμους για τους αιτούντες άσυλο. Στο πλαίσιο αυτό περιλαμβάνεται και μια περίπλοκη φόρμουλα αναδιανομής αιτούντων άσυλο από χώρες που αντιμετωπίζουν πολύ μεγάλη εισροή όπως η Ελλάδα. Χώρες που θα αρνούνται να αναλάβουν το μερίδιό τους θα αντιμετωπίζουν τεράστια πρόστιμα και ο ρόλος της υπηρεσίας ασύλου της Ε.Ε. πρόκειται να διευρυνθεί κατά πολύ. Μάλιστα, οι προτάσεις αναθεώρησης είναι τόσο εκτεταμένες που η Βρετανία ζήτησε επειγόντως την εξαίρεσή της εν όψει του δημοψηφίσματος για παραμονή στην Ένωση. Τελικά η εξαίρεση της Βρετανίας εξασφαλίστηκε σε ένα Σαββατοκύριακο φρενήρους τηλεφωνικής επικοινωνίας μεταξύ Λονδίνου και Βρυξελλών. 

 

Όλα τα σχέδια περιλαμβάνουν μια μεταφορά εξουσιών στις Βρυξέλλες, που μέχρι πριν από δυο χρόνια θα θεωρούνταν αδιανόητη. Η μετανάστευση, η ασφάλεια και το άσυλο, κάποτε στο περιθώριο της ευρωπαϊκής πολιτικής, μετατρέπονται πλέον στο κύριο πιάτο. Το επόμενο διάστημα θεωρείται καθοριστικό και για τις ενδοευρωπαϊκές σχέσεις αφού μετά το κλείσιμο της βαλκανικής οδού, που προκάλεσε αναταράξεις, στο επίκεντρο βρίσκεται το πέρασμα Μπρένερ που δοκιμάζει τα… νεύρα Αυστρίας – Ιταλίας. Λιβύη κι Αίγυπτος, τέλος, είναι δυο χώρες – κλειδιά για το προσφυγικό. Αμφότερες βρίσκονται στα πρόθυρα κατάρρευσης, κάτι που, αν συμβεί, θα καταστήσει ανεξέλεγκτες τις ροές προς την Ευρώπη.