Κυριαρχεί η άποψη σε όλους τους κύκλους (οικονομικούς, πολιτικούς), τόσο στην Ελλάδα όσο και το εξωτερικό, αν και τελευταία – μετά το 2015 – αρχίζουν να εγείρονται αχνές αμφιβολίες, από την αλλοδαπή κυρίως, ότι για την αδυναμία ανάκαμψης της χώρας ευθύνεται η μη πιστή τήρηση των μνημονιακών υποχρεώσεων. Ο μύθος αυτός, που καλλιεργήθηκε και επαναλαμβάνεται, αποτελώντας σχεδόν δόγμα, ενισχύθηκε από την «επιτυχή» έξοδο της Ιρλανδίας, της Πορτογαλίας και της Κύπρου από τα ανάλογα μνημόνια. Άρα;

Αφού η Ελλάς μόνον αδυνατεί να ορθοποδήσει, αυτό σημαίνει ότι το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα, η διαπλοκή κ.λπ. φαλκιδεύουν τη σωτηρία της χώρας. Το παραμύθι αυτό είναι τόσο κυρίαρχο πλέον, ώστε η αντίκρουσή του να καθίσταται πλέον ηράκλειος άθλος. 

 

Χωρίς, σε καμία περίπτωση, να αμφισβητούνται το φαυλεπίφαυλο πολιτικό σύστημα και οι καταστροφές που αυτό συσσώρευσε, το οποίο όμως συνιστά σταθερό σύντροφο κάθε χώρας που έχει υπανάπτυκτο θεσμικό πλαίσιο, εν τούτοις είναι βέβαιο ότι αυτό διαδραματίζει τον ρόλο της παραμέτρου και όχι του αγνώστου της εξίσωσης. 

 

Έχει τονιστεί επανειλημμένως («Ποντίκι» 10 Μαΐου 2012, 14 Φεβρουαρίου 2013, 19 Δεκεμβρίου 2013 κ.λπ.) ότι η θεματολογία, ακριβέστερα τα αίτια της κρίσης αναζητούνται σε λάθος ορίζοντα. Ως εκ τούτου είναι εσφαλμένη παρόμοια συλλογιστική. Το πρόβλημα δεν έγκειται στο γιατί η Ελλάς χρεοκόπησε ή αδυνατεί να εξέλθει από τον φαύλο κύκλο της κατάπτωσης, αλλά γιατί δεν είχε χρεοκοπήσει νωρίτερα ή το ίδιο: τι ήταν αυτό που απομάκρυνε την επαπειλούμενη χρεοκοπία από το 1950 μέχρι το 2014.

 

Πριν εξηγηθεί εκ νέου και αναλυθεί γιατί είναι αδύνατη η ταχεία ανάρρωση της χώρας από την ατέρμονη πορεία του ολέθρου στην οποία την οδήγησαν οι μαθητευόμενοι μάγοι του ΔΝΤ και της Ε.Ε., ας ξεκαθαριστεί ότι στην Ιρλανδία και την Κύπρο δεν χρεοκόπησε η οικονομία ή το κράτος το ίδιο, αλλά οι τράπεζές τους και στην προσπάθεια διάσωσής τους οδηγήθηκαν οι χώρες αυτές στα κρατικά ελλείμματα και στο χρέος (1).

 

Η Πορτογαλία είναι μία ενδιάμεση κατάσταση που προσεγγίζει την Ελλάδα, αλλά η κρίση στη χώρα αυτή για πληθώρα λόγων κυμάνθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα. Παρ’ όλα αυτά ή και γι’ αυτό (επειδή μοιάζει με την ελληνική περίπτωση) πελαγοδρομεί παρά την έξοδό της από το μνημόνιο, σε αντίθεση με τις δύο άλλες χώρες.

 

 

Εάν συνεπώς τίθεται το ερώτημα «αν με κάποιον μαγικό τρόπο η Ελλάς εξήρχετο των μνημονίων, θα οδηγούνταν στην ανάκαμψη ή θα καρκινοβατούσε μεταξύ στασιμότητας και ελαφράς αναθέρμανσης;», θα δειχθεί ότι η τελευταία είναι η περίπτωση της χώρας.

 

1 Προκειμένου κάθε χώρα να αναπτυχθεί, απαιτούνται επενδύσεις, δηλαδή κεφάλαια. Αυτά ευρίσκονται είτε από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων (π.χ. πετρέλαιο όπως οι χώρες του OPEC) είτε μέσω σύνθλιψης του αγροτικού τομέα από το ένα μέρος και δανεισμού από το άλλο.

 

Προφανώς στην Ελλάδα, όπως και στο σύνολο της Δύσης, ακολουθήθηκε η δεύτερη λύση (Παπαηλίας Θ.: «Οικονομία & Κοινωνία», Αθήνα: εκδ. Κριτική, σελ. 122-127). Το αποτέλεσμα ήταν μεταξύ 1951 και 1971 πλέον των 1,6 εκατ. κατοίκων της υπαίθρου να εγκαταλείψουν τα χωριά οδηγούμενοι είτε στις μεγάλες πόλεις είτε κυρίως στην αλλοδαπή (Γερμανία, Αυστραλία κ.λπ.).

 

Στο διάστημα 1971-1981 το ένα πέμπτο των αγροτών ακολούθησε την ίδια πορεία (κυρίως προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη). Η συνέπεια ήταν να απομείνουν στον αγροτικό χώρο κυρίως οι ηλικιωμένοι. Εάν δεν υπήρχε η ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ το 1981 και έλειπαν οι πλούσιες κοινοτικές ενισχύσεις, ο αγροτικός πληθυσμός δεν θα υπερέβαινε σήμερα (2016) τα 100.000 άτομα έναντι 550.000 που είναι (το 1950 υπερέβαιναν τα 2 εκατ.). 

 

2 Οι ευρεθέντες πόροι οδηγήθηκαν στο υπόδειγμα «ανάπτυξη μέσω υποκατάστασης εισαγωγών». Τουτέστιν δημιουργήθηκε μία θάλασσα από βιοτεχνίες και μικροβιομηχανίες δασμοβίοτες στα χρόνια 1950-1985. Σύμφωνα με την έρευνα του 1964 (Alexander, ΚΕΠΕ), η συντριπτική πλειονότητα δεν είχε τελειώσει το Γυμνάσιο. Συνεπώς βοσκός ή αγρότης το 1950, μικροεπιχειρηματίας το 1970.

 

Οι πιο εργατικοί και ευφυείς δημιούργησαν επιχειρήσεις, οι οποίες, όμως, μόλις η χώρα υποχρεώθηκε να καταργήσει τους δασμούς, έχασαν τα προστατευτικά τείχη, τα οποία εξαερώθηκαν. Ο ικανός είναι δυνατόν το παντοπωλείο να το μεγεθύνει σε μικρή υπεραγορά. Αλλά θα αδυνατεί εξ ορισμού να ανταγωνισθεί τα πολυεθνικά μονοπώλια. Οι γνώσεις εμπορίας, διαφήμισης, διαχείρισης προσωπικού, χρηματοδότησης είναι περιορισμένες σε αυτόν.

 

Αντιστοίχως οι πλέον επιτυχημένοι βιομήχανοι αδυνατούσαν να αντιμετωπίσουν τον ανταγωνισμό των ευρωπαϊκών και διεθνών μεγαθηρίων, τα οποία διέθεταν εκατόν και πλέον έτη κουλτούρας ανώνυμης εταιρείας, με τεράστια συσσώρευση κεφαλαίου, με μεγάλες δυνατότητες χρηματοδότησης από το ελεγχόμενο τραπεζικό σύστημα (χρηματιστικό κεφάλαιο).

 

Όθεν, το καλύτερο που θα μπορούσαν να κάνουν ήταν να εξαγοραστούν. Και αυτό επιδίωξαν και επέτυχαν στην πλειονότητά τους. Έτσι, μετά το 1985, η βιομηχανία εν Ελλάδι εξαφανίστηκε – και δεν απετέλεσε αιτία η σοσιαλμανία, όπως υποστήριζαν οι ανίδεοι.

 

Ανάλογα, σε άλλους κλάδους όπου η χώρα εμφάνιζε αρχικώς συγκριτικά πλεονεκτήματα (π.χ. εριουργία), ο όλεθρος ήταν αναμενόμενος. Ήταν εύκολο αρχικά μεταξύ 1930-1970 για τους Έλληνες βιομηχάνους να παραγκωνίσουν τους Ευρωπαίους (Άγγλους, Γάλλους, Φλαμανδούς κ.λπ.). Όμως μετά το 1970 άρχισαν να αναδύονται στο στερέωμα άλλες χώρες (Ινδία, Πακιστάν, Μαρόκο κ.λπ.), οι οποίες παρήγαγαν με μηδαμινό κόστος. Συνεπώς, και αυτές οι επιχειρήσεις οδηγήθηκαν στο αδιέξοδο και «έκλεισαν».

 

Ακόμα και κλάδοι στους οποίους τυπικά η χώρα φαινόταν απρόσβλητη κατεστράφησαν (π.χ. ναυπηγεία). Έτσι οι πιο ικανοί και γνώστες (Νιάρχος) (ή προηγουμένως το 1975 στην αεροπορία ο Ωνάσης) μοσχοπούλησαν στο ελληνικό κράτος και στους αλαλάζοντες σοσιαλιστές, που νόμισαν ότι ανακάλυψαν την χρυσοτόκο όρνιθα, τις καταρρέουσες επιχειρήσεις τους. 

 

Ο κλάδος λόγου χάριν των ναυπηγείων απαιτούσε υψηλή συσσώρευση κεφαλαίου, με συνέπεια το νεώριο της Σύρου ή τα ναυπηγεία της Ελευσίνας να είναι κωμικό να προσπαθήσουν να ανταγωνισθούν τους γίγαντες της Ιαπωνίας ή της Νότιας Κορέας.

 

Η ανεργία είχε εξαερωθεί μεταξύ 1951-1981 λόγω μετανάστευσης. Αλλά σήμερα; Η χώρα υπήρξε η εσχάτη κοιτίδα του υπαρκτού σοσιαλισμού. Εκατοντάδες χιλιάδες οδηγήθηκαν στο Δημόσιο. 

 

Συνεπώς, το επιχείρημα ότι οι πολιτικοί ευθύνονται για τους διορισμούς δεν ευσταθεί απολύτως (χωρίς να δικαιολογείται σε καμία περίπτωση η αθλιότητα) αλλά ήταν οι ανάγκες που τους εξανάγκασαν σε κάτι τέτοιο. Δεν υπήρχαν δυνατότητες απασχόλησης στον καταρρέοντα ιδιωτικό τομέα, όπως επίσης και δυνατότητες νέας μετανάστευσης, με απόρροια το ένα τέταρτο και πλέον του εργατικού δυναμικού να οδηγηθεί για τον επιούσιο στον δημόσιο τομέα. 

 

Καθώς κανείς δεν φαινόταν να διαθέτει αίσθηση της τραγωδίας, η σιγουριά του συνδικαλισμού της ζεϊμπεκιάς, της σίγουρης επιδίωξης χωρίς τον φόβο απόλυσης ή στέρησης μισθού (που υπήρχε στις ιδιωτικές επιχειρήσεις) επικράτησε. 

 

Οι μισθοί του δημόσιου προλεταριάτου και όχι μόνον εκτινάχθηκαν σε ευρωπαϊκά επίπεδα, καθότι η χώρα ανήκε στη λέσχη των ισχυρών και δεν μπορούσαν τα μονοπώλια να διατηρούν τους μισθούς χαμηλούς (και το μονοπώλιο ήταν στην πραγματικότητα το κράτος, που για να ικανοποιήσει τη σκληρή εργασία των υπερτετραπλασίων του κανονικού υπαλλήλων εδανείζετο αφειδώς).

Συνεπώς, με βάση τα ανωτέρω:

 

Έστω ότι θα πραγματοποιηθεί το ευνοϊκό σενάριο. Η αξιολόγηση κλείνει, η χώρα τυγχάνει της πιστωτικής επέκτασης της ΕΚΤ και χρήμα ρέει στις τράπεζες. Το χρέος δρομολογείται σε βάθος εβδομήντα ετών περίπου ή με κάποιον τρόπο «ρυθμίζεται». Τα επιτόκια των ελληνικών ομολόγων μειώνονται, οι οίκοι αξιολόγησης αναβαθμίζουν τη χώρα, το πακέτο Γιούνκερ καλύπτει μεγάλο μέρος της ίδιας συμμετοχής ή με κάποια τεχνική λύνεται η ανυπαρξία πόρων στη συμμετοχή στο ΕΣΠΑ κ.λπ., κ.λπ. 

 

Θα υπάρξει ανάκαμψη κατόπιν τούτων; Σύμφωνα με τους φωστήρες της Ε.Ε. και του ΔΝΤ και τα ηλεκτρονικά και έντυπα ΜΜΕ που τους ακολουθούν, ναι, θα υπάρξει.

Δυστυχώς, αυτό είναι απίθανο. Το μόνο που θα συμβεί είναι ότι θα σταματήσει η καθοδική πορεία και στην πλέον ευνοϊκή περίπτωση θα φανεί μικρή άνοδος του ΑΕΠ. Αλλά λύθηκε το πρόβλημα της ελληνικής οικονομίας; Μειώθηκε αισθητά η ανεργία με την παραπάνω πορεία;

 

Πώς είναι δυνατόν με τόσο υψηλούς φορολογικούς συντελεστές να σημειωθούν επενδύσεις από εγχώριους και ξένους επιχειρηματίες, όταν στις γειτονικές χώρες αυτοί βρίσκονται στο ένα τρίτο ή και στο ένα τέταρτο των ελληνικών;

 

Αν πάλι προσπαθήσει μία κυβέρνηση της Δεξιάς – νεοφιλελεύθερη – να επιβάλει παρόμοια πολιτική, σημαίνει ότι τα διαφεύγοντα φορολογικά έσοδα από τις επιχειρήσεις θα πρέπει να αντληθούν από αλλού. Όμως, όταν οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι λεηλατούνται, όταν οι τιμές των αγαθών επιβαρύνονται με υπέρογκους φορολογικούς συντελεστές, θα ανακαλυφθούν τα χρήματα που λείπουν;

Υπάρχει βεβαίως το στίφος των ελεύθερων επαγγελματιών και αγροτών (το ένα τρίτο του σημερινού εργατικού δυναμικού), αλλά πώς θα φορολογηθούν τα επελαύνοντα τρακτέρ ή οι γραβατοφορεμένοι gentlemen;

 

Όπως έχει σημειωθεί (Παπαηλίας, «Οικονομία και Κοινωνία» κ.λπ.), η λύση εντοπίζεται στο να βρεθούν κλάδοι με ισχυρές κάθετες και οριζόντιες διασυνδέσεις ή αλλιώς κλάδοι με υψηλή προστιθέμενη αξία πλην τουρισμού, στους οποίους – ακόμα και για κάποιο διάστημα – η χώρα διαθέτει ή θα διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις ανταγωνίστριες. Αλλά κάτι τέτοιο είναι δύσκολο να επιτευχθεί, όταν η θέση του κάθε υπουργού είναι ενιαύσια ή μικρότερη.

 

Περαιτέρω η Ε.Ε. παραπαίει. Το κεφάλαιο οδηγείται σε περιοχές με χαμηλό εργατικό κόστος και φορολογική ασυλία. Έτσι η ίδια η Ευρώπη βρίσκεται στο κατώφλι της ύφεσης. Θα πρέπει να συντριβούν ή να περιοριστούν οι αναδυόμενες οικονομίες (Κίνα, Ινδία, Βραζιλία κ.λπ.) προκειμένου να ανακάμψουν οι ευρωπαϊκές. Αλλά κάτι τέτοιο χρειάζεται πολιτική παρέμβαση (ή και πόλεμος), η οποία όμως βρίσκεται σε αντίθεση (μερική ή ολική) από την οικονομική επέκταση των πολυεθνικών και του διεθνούς κεφαλαίου (2).

 

1. Η Ισπανία, η οποία αντιμετώπισε αντίστοιχο πρόβλημα με τις τράπεζες, επειδή εκρίθη ότι μια ένταξή της σε μνημονιακή πολιτική θα επιδρούσε πολλαπλασιαστικά αρνητικά, διασώθηκε με πλάγιο τρόπο.

 

2. Στα αναφερθέντα δεν υπήρξε επιχειρηματολογία στηριζόμενη στην αθλιότητα του πολιτικού συστήματος. Αλλά αυτά, όπως σημειώθηκε, διευρύνουν το πρόβλημα χωρίς να το δημιουργούν. Έτσι στα καθημερινά, χάριν παιδιάς (γιατί από τα ίχνη φαίνεται το σαθρό), προκειμένου να καταστεί αντιληπτό το εύρος της ανεπάρκειας και της φαιδρότητος, παρατίθεται ένα τυπικό περιστατικό. Ο σύλλογος υπαλλήλων περιφερειακών υπηρεσιών του υπουργείου Παιδείας ζήτησε από τον υπουργό κ. Μπαλτά να έχουν τα μέλη τους τη δυνατότητα ελευθέρας εισόδου στα μουσεία και τους αρχαιολογικούς χώρους όπως και οι καθηγητές. Ο υπουργός εδέχθη ως εύλογο το αίτημα υποσχόμενος να λάβει τη σύμφωνη γνώμη του υπουργού Πολιτισμού. Οι εκλογές ανέτρεψαν τα σχέδια και κατά καφκικό τρόπο ο κ. Μπαλτάς ανέλαβε στη νέα κυβέρνηση το υπουργείο Πολιτισμού. Ως τέτοιος απέρριψε ασυζητητί το αίτημα κρίνοντάς το ανοίκειο.