Εκατό χρόνια μετά τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, η καπηλεία του έργου του, την οποία και ο ίδιος ανεχόταν όσο ζούσε, καλά κρατεί.

 

Πολύ μεγάλος για να είναι μόνο κομμουνιστής

Εκατό χρόνια μετά τη γέννηση του Γιάννη Ρίτσου, η καπηλεία του έργου του, την οποία και ο ίδιος ανεχόταν όσο ζούσε, καλά κρατεί

Για κάποιους είναι προφανές: ο Ρίτσος ήταν κορυφαίος ποιητής μόνο και μόνο διότι ήταν κομμουνιστής, μέλος του ΚΚΕ από το 1934 ώς το θάνατό του το 1990. Ο οδοστρωτήρας της απλοϊκής σκέψης όλα τα σφάζει, όλα τα μαχαιρώνει, όλα τα ισοπεδώνει. Πήρε για τα καλά πάλι μπρος το σαρωτικό μηχάνημα, με αφορμή το φετινό «έτος Ρίτσου», τους εορτασμούς για τα 100 χρόνια από τη γέννηση αυτού του ακάματου εργάτη της κορυφαίας τέχνης των λέξεων. Ιδού μερικές από τις απόψεις που εκφράζουν δημοσίως τον τελευταίο καιρό τα στελέχη του Περισσού για τον αγαπημένο τους (και δικό μας αγαπημένο – συγγνώμη για το θράσος…) ποιητή: «Το μεγαλείο της τέχνης του οφείλεται στην υπεροχή της ιδεολογίας του Κόμματός του, του επιστημονικού σοσιαλισμού». «Έδειξε τι σημαίνει στρατευμένη κομματική τέχνη». «Δεν ανήκει σε εκείνους που πανηγύριζαν, και συνεχίζουν, για την ανατροπή του σοσιαλισμού που γνώρισε ο 20ός αιώνας». Είκοσι χρόνια μετά την πτώση του τείχους του Βερολίνου, οι απολογητές των απολυταρχικών καθεστώτων του πάλαι ποτέ «υπαρκτού» (ο θεός να τον κάνει) σοσιαλισμού έχουν περισσότερο από ποτέ την ανάγκη να λιβανίζουν αγίους. Ο Ρίτσος, άνθρωπος μειλίχιος και συγκαταβατικός, όπως βεβαιώνουν όσοι είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν, προσφέρεται για αγιοποίηση. «Αντικομμουνιστής» και «όργανο της αντίδρασης» είναι, προφανώς, όποιος τολμά να διαπιστώσει ότι ο λυρισμός της εκπληκτικής «Σονάτας του σεληνόφωτος» και της «Ισμήνης» ή ότι η σπουδή πάνω στη φθορά σώματος και πνεύματος όπως καταγράφεται στην «Ελένη»  είναι σημαντικότερα επιτεύγματα από πολλούς «στρατευμένους» στίχους του Ρίτσου. Δίχως αυτό να σημαίνει ότι ο θρήνος του προπολεμικού «Επιτάφιου» ή η περιγραφή της μετεμφυλιακής ήττας της Αριστεράς στην «Ανυπόταχτη Πολιτεία» δεν συνδυάζουν αρμονικά την ποιητικότητα με τη «στράτευση». Ωστόσο από το παζλ της εργοβιογραφίας του, οι αγιογράφοι αφαιρούν αδίστακτα ολόκληρα κομμάτια, σαν τον Στάλιν που έβαζε να ρετουσάρουν τις φωτογραφίες, αφαιρώντας όσους σοβιετικούς συντρόφους του έστελνε στον άλλο κόσμο. Ο συχνός βερμπαλισμός του Ρίτσου, για παράδειγμα, όπως και η ανισότητα του απέραντου έργου του (άφησε, πεθαίνοντας, πάνω από 50 αδημοσίευτες συλλογές!), ο ναρκισσισμός του βαμμένου μαλλιού και η  φημολογούμενη ομοφυλοφιλία του, για την οποία μίλησε τελευταία φορά δημοσίως στη «Ελευθεροτυπία» η φίλη του Καίτη Δρόσου, σύντροφος του αξέχαστου Άρη Αλεξάνδρου, κρύβονται σαν στάχτη κάτω από το κόκκινο χαλί. Ο Ρίτσος ήταν πολύ μεγάλος για να είναι μόνο κομμουνιστής. Η ατολμία του να αντιπαρατεθεί με την κομματική γραμμή καταπλήσσει. Γράφει έναν ύμνο στον Νίκο Μπελογιάννη, σιωπά εκκωφαντικά για τον διπλά εκτελεσμένο το 1954 (μία από το κράτος της Δεξιάς, μία από τον Ζαχαριάδη με τη ρετσινιά του «πράκτορα») Νίκο Πλουμπίδη. Το λόγο τον εξήγησε νηφάλια η μοναχοκόρη του, η πεζογράφος Έρη Ρίτσου, απαντώντας παλαιότερα σε ερώτηση για το αν «τον πείραζε η (σ.σ. κομματική ) μονομέρεια στην πρόσληψη του έργου του». «Δεν είχα διαπιστώσει να τον πειράζει, επειδή ο ίδιος είχε πλήρη συνείδηση του τι ακριβώς κάνει, (…) επομένως ήξερε ότι αργά ή γρήγορα οι άνθρωποι θα ασχοληθούν με το έργο του». Με άλλα λόγια, όσο ζούσε ο Ρίτσος ανεχόταν, αν δεν κολακευόταν, αν δεν το επεδίωκε, να θεωρείται ο «επίσημος ποιητής» του ΚΚΕ. Αυτό φυσικά, δεν μειώνει την αξία των κορυφαίων από τα έργα του. Οι φιλόλογοι έχουν ήδη κάνει αρκετά, αν και έχουν ακόμη πολλή δουλειά, για να ξεχωρίσουν την ήρα από το στάρι. Όμως η κοπιώδης φιλολογική εργασία, μέχρι να οδηγήσει στη λυτρωτική κατ’ ιδίαν ανάγνωση της ποίησης του Ρίτσου υπό το φως ενός κεριού, που λέει ο λόγος, δεν γίνεται με συνθήματα, καπελώματα και κομματικά λάβαρα. Όσοι κατέβηκαν στην φετινή πορεία του Πολυτεχνείου ανεμίζοντας σημαίες της Λαοκρατικής Δημοκρατίας της Γερμανίας, ενός ιστορικού απολιθώματος, επιχειρούν να «απολιθώσουν» έναν από τους κορυφαίους έλληνες ποιητές του περασμένου αιώνα. Ευτυχώς που το ίδιο το ποιητικό του έργο αντιστέκεται σθεναρά στα σχέδιά τους.

Γιώργος Ι. Αλλαμανής [[email protected]]