Όπως είδαμε στο προηγούμενο τεύχος, σημαντικό ρόλο έπαιξαν οι Έλληνες λόγιοι που κατέφυγαν στη Δύση και από εκεί, βρίσκοντας πρόσφορο έδαφος και συμμάχους, κατάφεραν μέσα από τη διάδοση των αρχαιοελληνικών κειμένων να κρατήσουν ζωντανή την ιδέα του ελληνισμού και να δημιουργήσουν τις βάσεις του φιλελληνικού κινήματος στην Ευρώπη. 

 

Εννέα μήνες μετά την άλωση, τον Απρίλιο του 1454, οι Βενετοί φρόντισαν να κατοχυρώσουν τα εμπορικά τους προνόμια στην ελληνική Ανατολή υπογράφοντας στις 18 Απριλίου 1454 συνθήκη ειρήνης με τον Μεχμέτ Β’. Η συνθήκη αυτή γέμισε με θλίψη και απογοήτευση όλους εκείνους που προσέβλεπαν σε μια σταυροφορία για την ανάκτηση των χριστιανικών κτήσεων. Η συνθήκη της Νάξου ή Συνθήκη Ειρήνης, όπως ονομάστηκε, είναι η πρώτη συνθήκη που αφορούσε ελλαδικό χώρο – κατά συνέπεια η αρχαιότερη. Σε αυτή παραχωρήθηκε η νήσος Νάξος στη Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας. Η Βενετία, παρά ταύτα, προστάτεψε τον υφιστάμενο Δούκα της Νάξου καθώς και τους περί αυτόν ευγενείς και λοιπούς ανθρώπους του, αφενός απαλλάσσοντάς τους από την καταβολή «φόρου και κάθε υπηρεσίαν», αφετέρου παραχωρώντας τους την ιδιότητα του Ενετού πολίτη ώστε να έχουν το δικαίωμα να υψώνουν τη σημαία του Αγίου Μάρκου σε όλα τα κάστρα τους.

 

Η Συνθήκη αυτή φαίνεται πως αποκαρδίωσε όλους εκείνους τους Έλληνες που ήλπιζαν σε μια σύντομη ανατροπή της οθωμανικής κυριαρχίας προκαλώντας και την αγανάκτησή τους. Πολλοί ιστορικοί θεωρούν πως αυτό μάλιστα το γεγονός (ως πράξη) ήταν η αφορμή να επισπευσθεί την άνοιξη και το καλοκαίρι του ίδιου έτους και να εκδηλωθεί στην Κρήτη, στην περιοχή Ρεθύμνου και Χανίων, μία συνωμοτική οργάνωση που απέβλεπε στην απελευθέρωση της Κρήτης και στη δημιουργία μιας πρώτης ελεύθερης ελληνικής εστίας.

 

Να σημειώσουμε ότι εκείνη την εποχή τα ευρωπαϊκά κράτη αντιμετώπιζαν οξύτατα εσωτερικά προβλήματα που δεν επέτρεπαν την ανάληψη πολεμικών επιχειρήσεων. Υπ’ αυτές τις συνθήκες, το μόνο που κατόρθωναν όσοι υπερασπίζονταν τα ελληνικά συμφέροντα, όπως ο λαμπρός καρδινάλιος Βησσαρίων, ήταν να διατηρούν στο παπικό κράτος ένα διαρκώς ανανεούμενο αντιτουρκικό κλίμα. 

 

 

Η δεύτερη αρχαιότερη συνθήκη συνήφθη μεταξύ της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας και του Μωάμεθ το 1468, κατά τη διάρκεια του πρώτου βενετοτουρκικού πολέμου (1463-1479) και αφορούσε κυρίως τα κάστρα και κάποιες περιοχές της Πελοποννήσου. Η Συνθήκη Ειρήνης, όπως ονομάστηκε, βασίστηκε στο καθεστώς που είχε δημιουργηθεί μέχρι το έτος εκείνο και αφορούσε τα 122 κάστρα της Πελοποννήσου. Από αυτά, στην κατοχή των Βενετών παρέμειναν τα 26, ενώ περισσότερα από 40 ήταν ήδη κατεστραμμένα… Σε 50 από τα υπόλοιπα, μεταξύ των οποίων και στο παλαιό βενετσιάνικο κάστρο στο Γεράκι Λακωνίας, υψώθηκε με τη συνθήκη αυτή η σημαία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Παράλληλα, η Βενετία διατήρησε όλες τις παλαιές κτήσεις της, εκτός από το Άργος, συνεχίζοντας να διατηρεί κατοχή και εξουσία στη Μάνη και στη Μονεμβασία καθώς και στην Εύβοια. 

 

 

Στο μεταξύ, οι αποτυχίες των Βενετών στην Ελλάδα και οι τεράστιες δαπάνες του πολέμου οδήγησαν σε βενετοτουρκική προσέγγιση που έκλεισε με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης το 1479. Οι ελπίδες του Βησσαρίωνος, οι οποίες είχαν στηριχθεί πάνω σε αυτή τη σύγκρουση, έσβησαν κατά τον χειρότερο τρόπο, αν λάβουμε υπόψη τις εξαιρετικά δυσοίωνες εξελίξεις με τα επεκτατικά σχέδια του Μεχμέτ να βάζουν πόδι ακόμα και στην ιταλική χερσόνησο! 

Η Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης του 1479 συνήφθη επίσης μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και της Γαληνότατης Δημοκρατίας της Βενετίας στις 25 Ιανουαρίου 1479 – στη σκλαβωμένη πλέον Βασιλεύουσα. Είναι η τρίτη κατά σειρά συνθήκη που αφορά τον ελλαδικό χώρο. Με τη συνθήκη τερματιζόταν ο δεκαεξαετής πόλεμος μεταξύ των εμπλεκομένων δυνάμεων που ανάγκασε τη Βενετία να συνθηκολογήσει σε μιαν εποχή που οι Οθωμανοί είχαν καταλάβει εδάφη κοντά στην επικράτεια της Βενετίας, στην Αδριατική θάλασσα… 

 

Με τη Συνθήκη αυτή συνομολογήθηκαν τα ακόλουθα μεταξύ Βενετίας και Τουρκίας:

1 Εκχώρηση των κερκυραϊκών κάστρων Στροβίλι και Βαστία, καθώς και των κάστρων Φανάρι Θεσπρωτίας και Σοποτό. Και τα τέσσερα αυτά κάστρα είχαν καταλάβει οι Έλληνες το 1473 με τη συγκατάθεση αλλά και την ενίσχυση των Ενετών.

2Αποχώρηση των Ενετών από τη Σκόδρα (στη σημερινή Αλβανία) και επιστροφή στον Σουλτάνο όλων των κάστρων που είχαν καταληφθεί στον Μοριά κατά τη διάρκεια του πολέμου.

3 Εκχώρηση (ήτοι, επιστροφή) της νήσου Λήμνου, της Εύβοιας αλλά και του Άργους.

4 Καταβολή εισφοράς 10.000 δουκάτων κατά έτος για την απόκτηση εμπορικών δικαιωμάτων από τη Βενετία στη Μαύρη Θάλασσα.

 

Με τη συνθήκη αναγνωρίστηκε επίσης η Βενετία ως ο κυρίαρχος του Φρουρίου και της περιοχής της Ναυπάκτου και των κτήσεών της στο Ναύπλιο, στη Μονεμβασία, στην Κορώνη, στη Μεθώνη και στο Ναυαρίνο. Επίσης ορίσθηκε Ειδική Επιτροπή, η οποία και θα καθόριζε τα όρια των παραπάνω περιοχών. Κατά την οριοθέτησή τους, ανταλλάχθηκαν πολλά έγγραφα (την περίοδο Ιανουαρίου 1479 – Απριλίου 1481), όλα γραμμένα στην ελληνική γλώσσα, που ήταν η επίσημη τότε γλώσσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. 

 

Μετά, δε, από πολλές συζητήσεις παρελήφθησαν από τη Βενετία το απόρθητο φρούριο της Θερμησίας, απέναντι από την Ύδρα, με τα πλούσια αλατωρυχεία, το Καστρί (η αρχαία Ερμιόνη) όσο και το φρούριο Τζιβέρι (αρχαίο Κίβερι) απέναντι στη Ναυπλία.

 

Κατά τη διανομή εδαφών που έγινε σύμφωνα με τη συνθήκη, η Κρήτη εκχωρήθηκε στον βασιλέα της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο, ο οποίος στη συνέχεια, αδιαφορώντας για αυτήν, την πούλησε σχεδόν αμέσως έναντι ευτελούς τιμήματος στους Ενετούς.

 

Έτσι, με τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης, τα Επτάνησα (Κέρκυρα, Παξοί και Κύθηρα με τα νησιωτικά εξαρτήματά τους), οι Βόρειες Σποράδες, η Τήνος και η Μύκονος από τις Κυκλάδες, καθώς, τέλος, και η Κρήτη συμπλήρωσαν τις κτήσεις της Βενετίας στον ελλαδικό νησιωτικό χώρο.