Η πολυσυζητημένη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας για το μεταναστευτικό υποτίθεται ότι θα ήταν ένα σημείο καμπής που θα άλλαζε όλο το τοπίο. Όταν κλείστηκε τον Μάρτιο, οι Βρυξέλλες ανάσαναν συγκρατημένα αισιόδοξες. Η ίδια η Μέρκελ υποστήριξε ότι το ντιλ προσέφερε «μια βιώσιμη, πανευρωπαϊκή λύση». 

Με ανταλλάγματα τα ταξίδια χωρίς βίζα για Τούρκους πολίτες, 6 δισ. ευρώ σε βοήθεια και ξεπάγωμα συνομιλιών για πιθανή μελλοντική ένταξη στην Ε.Ε., η Τουρκία θα δεχόταν πίσω πρόσφυγες που είχαν φτάσει στην Ελλάδα και θα ήλεγχε τις ροές στο Αιγαίο.

 

Αντιμέτωπη με άλλο ένα εκατομμύριο πρόσφυγες και μετανάστες που θα έφταναν στις ακτές της κι αυτήν την χρονιά, η Ευρώπη δεν είχε άλλη λύση πλην της συμφωνίας για να μπει μια σχετική τάξη στο συνεχιζόμενο χάος.

 

Οι αριθμοί προσφύγων και μεταναστών πράγματι έπεσαν. Όμως η συμφωνία με την Τουρκία δείχνει όλο και πιο σκοτεινή κι επισφαλής. Ενέχει το ρίσκο για την Ευρώπη να υπονομεύσει τη φήμη της για να ασφαλίσει τα σύνορά της, αλλά να υπονομευτεί και η σχέση Ε.Ε. – Τουρκίας.

 

Από τη μέρα που έκλεισε η συμφωνία, ο Ερντογάν κάνει ό,τι μπορεί για να παρακάμπτει τις ευρωπαϊκές νόρμες, επιδεικτικά και με ασυλία. Έχει γίνει ανοιχτά και αλαζονικά καθεστωτικός, κάτι που σημαίνει ότι πλέον μοιάζει ανεξέλεγκτος για τα ευρωπαϊκά στάνταρ. 

 

 

Ακόμα και η εκδήλωση – υπερπαραγωγή που έστησε η τουρκική κυβέρνηση για την επέτειο της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης δείχνει πολλά για την επίδειξη ισχύος που κάνει ο Ερντογάν στο εσωτερικό και το εξωτερικό, αλλά και πως χρησιμοποιεί κάθε αφορμή για να εκπληρώσει τις προσωπικές του επιδιώξεις. 

 

Ο «σουλτάνος» μετέφερε με λεωφορεία και πλοία ένα εκατομμύριο άτομα στην κεντρική πλατεία Γενικαπί, όπου ο ίδιος προσγειώθηκε ανάμεσα σε πανηγυρισμούς με ελικόπτερο, μετατρέποντας τη συγκέντρωση σε φιέστα για τις προεδρικές υπερεξουσίες που διακαώς επιχειρεί να περάσει με το νέο Σύνταγμα.

 

Εννέα χιλιάδες αστυνομικοί, πέντε ελικόπτερα, ένα υποβρύχιο, μία φρεγάτα, τρία σκάφη της Ακτοφυλακής και 27 αστυνομικοί σκύλοι επιστρατεύτηκαν για την ασφάλεια της εκδήλωσης, την οποία προετοίμασε ομάδα 1.200 ατόμων! Ουσιαστικά, φτιάχτηκε ένα φαντασμαγορικό σκηνικό προκειμένου ο Ερντογάν να πείσει τα πλήθη για το σχέδιό του. Την ώρα που προσγειωνόταν ο Τούρκος πρόεδρος με το ελικόπτερο, οι συγκεντρωμένοι σήκωναν, θεατρινίστικα και «στημένα», ένα τεράστιο πανό που έγραφε «Η νεολαία θέλει προεδρικό σύστημα»…

 

 

Οι αυταρχικές κινήσεις Ερντογάν συσσωρεύονται ανησυχητικά τις τελευταίες εβδομάδες: 

* Στις 22 Μαΐου ο Τούρκος «σουλτάνος» αντικατέστησε τον πρωθυπουργό Αχμέτ Νταβούτογλου, που ήταν ο αρχιτέκτονας της συμφωνίας με την Ευρώπη, κι έβαλε στη θέση του ένα πιστό του όργανο, τον Μπιναλί Γιλντιρίμ. Εκτός από κάποιες ασαφείς αναφορές περί κομματικής ενότητας, κανείς από το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης δεν μπήκε στον κόπο να δώσει έναν λόγο για την απομάκρυνση Νταβούτογλου.

* Το τουρκικό Κοινοβούλιο ήρε την ασυλία των μελών του, ανοίγοντας τον δρόμο για τη νομική δίωξη 50 από τους 59 βουλευτές του φιλοκουρδικού κόμματος, κυρίως με βάση πλαστές κατηγορίες τρομοκρατίας. Ο Ερντογάν τούς κατηγορεί για προπαγάνδα υπέρ του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν, το γνωστό PKK, κάτι που οι βουλευτές αρνούνται κατηγορηματικά.

* Ο «σουλτάνος» έχει εντείνει τις επιθέσεις του στον Τύπο και σε αντιφρονούντες. Σύμφωνα με την τελευταία σχετική έκθεση του Μαΐου, 900 Τούρκοι δημοσιογράφοι έχασαν τη δουλειά τους μόνο τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2016, ενώ 33 φυλακίστηκαν.

* Οι εισαγγελείς άνοιξαν πάνω από 1.800 υποθέσεις ενάντια σε πολίτες που κατηγορούνται για προσβολή στον Ερντογάν από την εκλογή του στο προεδρικό αξίωμα το 2014. 

 

Ο αυταρχισμός του Ερντογάν, μάλιστα, ξέφυγε από τα σύνορα της χώρας του. Τον Απρίλιο, εκμεταλλεύτηκε ξεχασμένο γερμανικό νόμο περί προσβολής ξένων αρχηγών κρατών για να απαιτήσει τη δίωξη Γερμανού κωμικού επειδή απήγγειλε στη γερμανική τηλεόραση ένα διόλου κολακευτικό σατιρικό ποίημα για τον Τούρκο πρόεδρο.

 

Όλα αυτά έχουν φοβίσει τις Βρυξέλλες, που καθημερινά διαπιστώνουν πως η συμφωνία με την Τουρκία είναι μη λειτουργική, ενώ ο Ερντογάν δεν προτίθεται να τηρήσει όσα δεσμεύεται απέναντι στην αμήχανη, αλλά κι άνευρη Ευρώπη. Η κατάσταση περιπλέκεται κι από την παρουσία του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο, με την τουρκική επιθετικότητα να αυξάνεται το τελευταίο διάστημα προς την Ελλάδα. 

 

 

Στις 23 Μαΐου η Άνγκελα Μέρκελ δήλωσε ότι η άρση βίζας δεν επρόκειτο να γίνει ώς τον Ιούλιο, όπως είχε, μάλλον μη ρεαλιστικά, συμφωνηθεί τον Μάρτιο. Η Τουρκία, άλλωστε, δεν έχει καταφέρει να ικανοποιήσει και τις 72 προϋποθέσεις – κλειδιά για τη βίζα. Συγκεκριμένα, της λείπει ακόμα η υλοποίηση εφτά σημείων. 

Σ’ αυτές τις εκκρεμείς προϋποθέσεις περιλαμβάνονται τα βιομετρικά διαβατήρια, η πάταξη σε ζητήματα διαφθοράς, το να γίνει η Τουρκία πιο συνεργάσιμη με τα αιτήματα έκδοσης εκτός χώρας και, κυρίως, να περιοριστεί το εύρος των αντιτρομοκρατικών νόμων. 

Το τελευταίο είναι και το πιο καυτό θέμα αφού αυτούς ακριβώς τους νόμους χρησιμοποιεί ο Ερντογάν, ως το απόλυτο εργαλείο του, για να παρενοχλεί, να διώκει και να βουλώνει τα στόματα δημοσιογράφων, ακαδημαϊκών και πολιτικών.

 

Το Συμβούλιο της Ε.Ε. ετοιμάζει καινούργιους κανόνες που θα επιτρέπουν στην Ευρώπη να αναστέλλει την απελευθέρωση της βίζας για έξι μήνες ή και να την ακυρώσει αν αλλάξουν οι συνθήκες.

Τέτοιες προβλέψεις στοχεύουν και στο να κάνουν την άρση βίζας για τους Τούρκους πιο εύπεπτη στους Ευρωπαίους που ανησυχούν για παράνομη μετανάστευση από την Τουρκία.

 

Σύμφωνα με το think tank των Βρυξελλών Carnegie Europe, το πρόβλημα ξεκινάει από το ότι τα ζητήματα της απελευθέρωσης της βίζας, της ένταξης στην Ε.Ε. και του προσφυγικού δεν θα έπρεπε να είχαν μπει ποτέ στο ίδιο τσουβάλι.

 

Η Τουρκία κυνηγάει την άρση βίζας εδώ και χρόνια. Πολιτικά, αυτό είναι που πρωτίστως ενδιαφέρεται να πουλήσει, ως πολιτικό του θρίαμβο, ο Ερντογάν στους Τούρκους πολίτες. 

Το ότι συμπεριλήφθηκε, όμως, αυτό το αίτημα στη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας για το προσφυγικό, καθιστά τη βίζα μια ανταμοιβή προς την Άγκυρα επειδή αναλαμβάνει τη «βρόμικη δουλειά» της Ευρώπης, παρά έναν τρόπο να δοθεί στην Τουρκία μια επί ίσοις όροις πρόσβαση στην Ε.Ε. 

 

Έτσι όπως έχει κατασκευαστεί η συμφωνία, δίνει στον Ερντογάν ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί. Εάν δεν πρόκειται να πάρει την άρση της βίζας, θα ανοίξει πάλι την κάννουλα των προσφύγων προς την Ευρώπη. Τινάζοντας τη συμφωνία στον αέρα, προκαλώντας τεράστιο πονοκέφαλο στην Ε.Ε. και, βέβαια, πιέζοντας ξανά την Ελλάδα. 

 

 

Αν, από την άλλη πλευρά, προχωρήσει η απελευθέρωση της βίζας, η Ευρώπη θα χάσει τον σημαντικότερο μοχλό πίεσης προς την Τουρκία. Γιατί ουσιαστικά αυτά που κυρίως ενδιαφέρουν τον Ερντογάν είναι η απελευθέρωση βίζας και τα ευρωπαϊκά χρήματα.

 

Η ιδέα της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, άλλωστε, είναι λιγότερο ελκυστική για τους Τούρκους σήμερα, απ’ ό,τι στα μέσα της δεκαετίας του 2000, όταν η χώρα προχωρούσε με σημαντικές ισχυρές μεταρρυθμίσεις. 

 

Η υποστήριξη για την Ε.Ε. έχει αυξηθεί, συγκριτικά με πέρυσι, αφού όλο και περισσότεροι Τούρκοι ασφυκτιούν υπό την αυξανόμενη αυταρχικότητα του Ερντογάν, ωστόσο υπάρχει μεγάλη απογοήτευση. Σύμφωνα με δημοσκόπηση, το 62% των Τούρκων επιθυμεί η χώρα τους να ενταχθεί στην Ε.Ε., από 42% το 2015. Την ίδια στιγμή, όμως, επτά στους δέκα Τούρκους πιστεύουν ότι στην Τουρκία δεν θα επιτραπεί ποτέ να προσχωρήσει στην Ευρώπη. 

Εξαιρετικά ανησυχητικό, επίσης, είναι το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι δείχνουν να χαλαρώνουν τα στάνταρ, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει η συμφωνία. Ήταν πολύ λίγοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες που διαμαρτυρήθηκαν όταν τον Μάρτιο η κυβέρνηση Ερντογάν κατέλαβε την αντιπολιτευόμενη εφημερίδα «Zaman». Το ίδιο συνέβη και σε άλλες εξουσιαστικές καταχρήσεις, όπως ο βομβαρδισμός κατοικημένων περιοχών στη διάρκεια συγκρούσεων με Κούρδους αντάρτες, που στηλιτεύτηκαν πολύ διστακτικά.

 

Εάν οι Βρυξέλλες έδιναν την απελευθέρωση της βίζας όχι έπειτα από πλήρη συμμόρφωση της Τουρκίας, αλλά μόνο με μικρές επουσιώδεις παρεμβάσεις της Άγκυρας στους νόμους της, αυτό θα υπονόμευε ακόμη περισσότερο την αξιοπιστία της Ε.Ε. και θα περνούσε τον μήνυμα στον Ερντογάν ότι μπορεί να συνεχίσει στον καθεστωτικό του δρόμο, έχοντας το πάνω χέρι στην συμφωνία. 

 

Πολλοί Ευρωπαίοι πολιτικοί θεωρούν ότι ήδη η Ένωση έχει θυσιάσει τις αρχές της σε υπερβολικό βαθμό. Τόσο που δίνει την εντύπωση ότι, αν η Ευρώπη χρειάζεται κάποιον πάρα πολύ, όλα μπαίνουν σε συζήτηση και όλα είναι διαπραγματεύσιμα.

 

Υπό αυτόν τον φόβο, η Ε.Ε., διά στόματος Μάρτιν Σουλτς, δήλωσε την Κυριακή ότι περιμένει από την Άγκυρα συγκεκριμένα βήματα στο θέμα της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας και την κατηγόρησε για αθέτηση λόγου. Επίσης, επέκρινε αυστηρά τον Ερντογάν για τις απειλές του περί καταγγελίας της συμφωνίας για το προσφυγικό: «Οι απειλές δεν θα εντυπωσιάσουν τους Ευρωπαίους, το αντίθετο. Θα παραμείνουμε σταθεροί στο να εκπληρωθούν στο 100% και οι 72 προϋποθέσεις για να χορηγηθεί βίζα. Δεν θα υπάρξει καμιά ταλάντευση». Το ζήτημα είναι αν τα λόγια θα μείνουν λόγια ή αν πράγματι ο Σουλτς εννοεί αυτά που λέει. 

 

Ο Σουλτς τόνισε ότι τα σχετικά νομοσχέδια της Κομισιόν θα προωθηθούν στην αρμόδια επιτροπή μόνο όταν η Άγκυρα τροποποιήσει τον αντιτρομοκρατικό νόμο.

 

Η νέα κρυάδα από την Τουρκία ήρθε τη Δευτέρα, όταν ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου υπογράμμισε πως οι δύο συμφωνίες είναι «αλληλένδετες»: «Δεν απειλούμε την Ευρώπη.

 

Αλλά υπάρχει μία πραγματικότητα. Κλείσαμε δύο συμφωνίες και η μία συνδέεται με την άλλη. Αν παραστεί ανάγκη, η Άγκυρα μπορεί να λάβει διοικητικά μέτρα για να μπλοκάρει τη συμφωνία για τους πρόσφυγες». Όσο για τον αντιτρομοκρατικό νόμο, που αποτελεί το σημείο τριβής, ξεκαθάρισε πως δεν θα αλλάξει. 

 

Η Μέρκελ, πάντως, εξακολουθεί να ελπίζει ακόμα ότι τα πράγματα μπορούν να πάνε καλά. Μετά την πέμπτη επίσκεψη της στην Τουρκία το τελευταίο οκτάμηνο, εισηγήθηκε να συνεχιστούν οι συνομιλίες και οι προσπάθειες. Ωστόσο, το κλίμα στη Γερμανία έχει αντιστραφεί, αφού το 60% των πολιτών τάσσεται πλέον κατά της συμφωνίας Ε.Ε. –  Τουρκίας. Κάτι που δυσχεραίνει το έργο της Μέρκελ, αφού η χώρα πλησιάζει σιγά-σιγά σε προεκλογική περίοδο… 

 

Ημερήσιες αφίξεις μεταναστών/προσφύγων από Τουρκία

στα ελληνικά νησιά

Οκτώβριος 2015 10.000

Νοέμβριος 9.500

Δεκέμβριος 5.800

Ιανουάριος 2016 4.900

Φεβρουάριος  2016 5.000

Μάρτιος 2016 (μήνας που τίθεται σε ισχύ η συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας) 1.500

Απρίλιος 2016 300

Μάιος 2016 100

 

(Οι ημερήσιες αφίξεις μπορεί να διαφέρουν και οι αριθμοί βασίζονται σε μέσο όρο)

 

Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες