Ο Ερντογάν ήταν πράγματι στην προγραμματισμένη λίστα με τους ομιλητές στην κηδεία, όμως το όνομά του βγήκε από τη λίστα. Ο Ερντογάν παραβρέθηκε στην αγρυπνία για τον Άλι το βράδυ της Πέμπτης. Ο Τούρκος πρόεδρος ήθελε να εναποθέσει ένα κομμάτι υφάσματος που έφερε στίχους από το Κοράνι στο φέρετρο, αλλά οι διοργανωτές και η οικογένεια του πρωτοπυγμάχου δεν του το επέτρεψαν. Επίσης, απέρριψαν και το αίτημα του «σουλτάνου» να διαβάσει απόσπασμα από το Κοράνι ένας Τούρκος κληρικός κατά τη διάρκεια της τελετής. 

 

Στο μεταξύ, του είχαν ήδη γνωστοποιήσει ότι δεν επρόκειτο να πάρει τον λόγο στην κηδεία την Παρασκευή. Ο Ερντογάν έγινε έξαλλος. Αυτό, όμως, που τον έκανε να βγει από τα ρούχα του ήταν, σύμφωνα με αναφορές, η πρόθεση της οικογένειας του Άλι να προσκαλέσει στην κηδεία τον Φετουλάχ Γκιουλέν, το «κόκκινο πανί» για τον Τούρκο πρόεδρο.

 

Η «Hurriyet» έγραψε ότι, εκτός των άλλων, υπήρξε και πρόβλημα μεταξύ της προσωπικής φρουράς του Ερντογάν και του προσωπικού, αποτελούμενου από άνδρες των αμερικανικών υπηρεσιών, που είχε αναλάβει την ασφάλεια του Τούρκου προέδρου. Για μια ακόμα φορά ένα ταξίδι του Ερντογάν στις ΗΠΑ δεν στέφθηκε από επιτυχία. Όπως είχε γίνει και στην αμέσως προηγούμενη επίσκεψή του τον Μάρτιο. 

 

Όπως στο μεγαλύτερο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου, ο Μοχάμεντ Άλι ήταν είδωλο και στην Τουρκία, όχι μόνο για την πίστη του στο Ισλάμ αλλά και για τη στάση του κατά του ρατσισμού. Μάλιστα το 1976, όταν ο Άλι είχε επισκεφτεί την Κωνσταντινούπολη είχε συναντηθεί με τον ισλαμιστή πολιτικό και μετέπειτα πρωθυπουργό Νετσμετίν Ερμπακάν, που είχε επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τον Ερντογάν.

 

 

Παρ’ όλ’ αυτά, δεν ήταν λίγοι οι Τούρκοι που βρήκαν τη σπουδή του Ερντογάν να τρέξει να τιμήσει τον Άλι τουλάχιστον κακόγουστη, ειδικά σε μια περίοδο εμφύλιας διαμάχης με τους Κούρδους. Στα τουρκικά social media πολύς κόσμος σχολίαζε ότι ο Άλι δεν θα υποστήριζε ποτέ τις καθεστωτικές πολιτικές του Ερντογάν.

 

Ο Ερντογάν έγραψε κι ένα άρθρο στο Bloomberg View, όπου έπλεκε το εγκώμιο του Μοχάμεντ Άλι, εξηγώντας έτσι την απόφασή του «να ταξιδέψει μέχρι την άλλη άκρη του κόσμου» για να παραστεί στην κηδεία του.

Μετά την εσπευσμένη αποχώρησή του από τις ΗΠΑ, χωρίς τελικά να παραβρεθεί στην κηδεία του Άλι, ο Ερντογάν δήλωσε ότι θεώρησε «μη απαραίτητο» να μείνει ώς την τελετή ταφής, αφότου συνειδητοποίησε ότι «το πρόγραμμα της Παρασκευής 10 Ιουνίου δεν είχε καμιά θρησκευτική πτυχή». Και πρόσθεσε: «Σκεφτήκαμε ότι η χώρα μας είναι σε μια ευαίσθητη περίοδο, υπάρχει πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει και αποφασίσαμε να επιστρέψουμε».

Σύμφωνα με την «Hurriyet», οι αλλαγές στα σχέδια του Ερντογάν ήταν απόφαση της διοργανώτριας εταιρείας της κηδείας, που μάλιστα έχει αγοράσει το 80% των δικαιωμάτων του Άλι. Η εταιρεία αποφάσισε να μην συμπεριλάβει τον Ερντογάν στους ομιλητές, θεωρώντας το καλύτερο για τα εμπορικά της συμφέροντα. Αντιδράσεις υπήρξαν κι από την οικογένεια του Άλι. 

 

Κάπως έτσι ο Ερντογάν δεν πραγματοποίησε την επιθυμία του να παρουσιαστεί σε ένα τέτοιο γεγονός υψηλής παγκόσμιας τηλεθέασης ως αρχηγική μορφή του μουσουλμανισμού. Αυτή εξ αρχής ήταν η επιδίωξή του, άλλωστε. Για ενίσχυση του ηγετικού προφίλ του όχι μόνο στο εσωτερικό της Τουρκίας, αλλά διεθνώς, με επίκεντρο, φυσικά, τον μουσουλμανικό κόσμο. 

 

Βέβαια, τέτοιου είδους ενέργειες του Ερντογάν δεν είναι αποκομμένες από το συγκεκριμένο τάιμινγκ. Ο «σουλτάνος» παίζει σε πολλά ταμπλό. Στο εσωτερικό με τους Κούρδους, στην Ευρώπη με το προσφυγικό, στη Μέση Ανατολή με την εμπλοκή στη Συρία αλλά και την κόντρα με τους Ρώσους, στην ισχυρή παρουσία στον μουσουλμανικό κόσμο, στις σχέσεις του με τις ΗΠΑ που περνάνε από διάφορες έντονες φάσεις.

 

 

Η δυναμική που αναπτύσσει ο Ερντογάν στο Ισλάμ και τη θρησκευτική διπλωματία σε μια τέτοια ευαίσθητη συγκυρία είναι σημαντική. Σ’ αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η αποτυχημένη, όπως αποδείχθηκε, απόπειρα για παγκόσμια προβολή μέσω της κηδείας του Άλι. Ο Ερντογάν χρηματοδοτεί το Ισλάμ στο εξωτερικό για να επεκτείνει το πρεστίζ και τη δύναμη της χώρας του, επενδύοντας στην «αυτοκρατορική» κληρονομιά της Τουρκίας και σε εδάφη που υπήρξαν στο παρελθόν οθωμανικά.

 

Η Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας (Diyanet) έχει βοηθήσει στο χτίσιμο πάνω από 100 τζαμιών και σχολείων σε 25 χώρες. Μόνο για τα έργα που ήδη τρέχουν η Τουρκία δαπανά περισσότερα από 200 εκατ. δολ. 

◆ Σε Βοσνία, Κόσοβο, Σομαλία και Φιλιππίνες έχει αποκαταστήσει ισλαμικά κτίσματα που είχαν υποστεί βλάβες από πολέμους και φυσικές καταστροφές. 

◆ Στη Γάζα η Τουρκία ανοικοδομεί τζαμιά που καταστράφηκαν από πολεμικές επιχειρήσεις του Ισραήλ το 2014. 

◆ Στα Τίρανα κατασκευάζεται ένα τεράστιο τζαμί, που όταν τελειώσει θα είναι το μεγαλύτερο στα Βαλκάνια. Στην Αλβανία οι περισσότεροι βλέπουν τη γενναιοδωρία της Άγκυρας με καλό μάτι και θεωρούν ότι η τουρκική επιρροή μπορεί να αποτελέσει αντίβαρο στην εξάπλωση του ριζοσπαστικού Ισλάμ. 

 

Οι τελευταίες εξελίξεις στην Αγία Σοφία επιβεβαιώνουν ότι ο Ερντογάν έχει μια συνολική στρατηγική σε πλήρη εφαρμογή. Το επιθετικό κατά του Ερντογάν άρθρο του «Newsweek» τον περασμένο Ιούνιο, που είχε αναφέρει τότε το «Π», μοιάζει πλέον «προφητικό». 

 

Το «Newsweek» τόνιζε μεταξύ άλλων ότι «με τις εκλογές ορόσημο της 7ης Ιουνίου 2015, κορυφώνεται η εκστρατεία των φανατικών ισλαμιστών να διεκδικήσουν οριστικά την Αγία Σοφία μετατρέποντάς την σε τζαμί, κάτι που εξελίσσεται σε πόλεμο μεταξύ ισλαμιστών και μετριοπαθών Τούρκων και σε σύμβολο της καθοριστικής απομάκρυνσης της χώρας από τη Δύση».

 

Και συνέχιζε: «Φανατικοί ισλαμιστές και υπερσυντηρητικοί ακτιβιστές, πολλοί από τους οποίους διατηρούν δεσμούς με το κόμμα του Ερντογάν, πιέζουν την κυβέρνηση να παραχωρήσει το παγκόσμιο μνημείο της Αγίας Σοφίας στο Ισλάμ. Τυχόν μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί θα αποτελούσε, κατά τους Δυτικούς, το πιο εκκωφαντικό σύμβολο της στροφής της Τουρκίας μακριά από την Ευρώπη και προς το Ισλάμ. Η καμπάνια για τη μετατροπή δυναμώνει. Πριν από έναν χρόνο, το Anatolia Youth Association, μια τουρκική συντηρητική ΜΚΟ, μάζεψε 15 εκατομμύρια υπογραφές για να γίνει τζαμί η Αγία Σοφία». 

 

Το «Newsweek» πριν από έναν χρόνο ακριβώς προέβλεπε κι έξαρση του εθνικισμού στην Τουρκία στο αμέσως επόμενο διάστημα. Η ένταση με τη Γερμανία για τη γενοκτονία των Αρμενίων μόνο τυχαία δεν είναι. Στις 2 Ιουνίου, το γερμανικό Κοινοβούλιο ψήφισε αναγνωρίζοντας τις μαζικές δολοφονίες των Αρμενίων από τους Τούρκους το 1915 ως γενοκτονία. Την κίνηση αυτή μάλλον δεν την περίμενε ο Ερντογάν, ο οποίος κατήγγειλε το ψήφισμα και ανακάλεσε τον Τούρκο πρέσβη από το Βερολίνο. 

 

Κρίνοντας βέβαια κι από άλλα παραδείγματα, η αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από την Μπούντεσταγκ δεν αναμένεται να προκαλέσει περαιτέρω σοβαρά προβλήματα στις γερμανο-τουρκικές σχέσεις, σε σημείο ρήξης. 

 

 

Η αναγνώριση από τους Γερμανούς, πάντως, έχει και μια ιδιαιτερότητα, αφού όταν οι Οθωμανοί άρχισαν τις απελάσεις των Αρμενίων κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Γερμανία ήταν ο πιο στενός τους σύμμαχος. Οι Γερμανοί αξιωματούχοι και στρατιώτες μπορεί να μην είχαν άμεσο ρόλο στον αφανισμό σχεδόν όλου του αρμενικού πληθυσμού της αυτοκρατορίας, όμως δεν έκαναν τίποτα για να τον σταματήσουν.

 

Το ψήφισμα του γερμανικού Κοινοβουλίου είναι επίσης σημαντικό λόγω της σκιάς του Ολοκαυτώματος. Στη δεκαετία του 1940 επινοήθηκε ο όρος γενοκτονία κυρίως για να περιγράψει το Ολοκαύτωμα των Εβραίων. Οι Γερμανοί ήταν πολύ προσεκτικοί στην απόδοση της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Αρμενίων, έτσι ώστε να μην υπάρξει καμιά παρανόηση ή υπονόηση ότι αυτό καθιστά τη Γερμανία λιγότερο υπεύθυνη για τα δικά της ιστορικά εγκλήματα, γράφοντας συγκεκριμένα: «Την ίδια στιγμή αναγνωρίζουμε τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά του Ολοκαυτώματος, για το οποίο η Γερμανία φέρει την ενοχή και την ευθύνη της».

 

Όμως, το τάιμινγκ της γερμανικής αναγνώρισης της γενοκτονίας των Αρμενίων ξενίζει. Η προφανής ενδεδειγμένη στιγμή για κάτι τέτοιο ήταν πέρσι, στα εκατό χρόνια από τη γενοκτονία. Ακόμη και οι ίδιοι οι Αρμένιοι γνωρίζουν ότι η αναγνώριση της γενοκτονίας από κοινοβούλια τούς προσφέρει μεν μια ηθική ικανοποίηση, αλλά δεν υποχρεώνει την Τουρκία να αναγνωρίσει το έγκλημά της ή να αποζημιώσει τους επιγόνους των δολοφονηθέντων το 1915. 

 

Ο Τζεμ Οζντεμίρ, γιος Τούρκων μεταναστών στη Γερμανία και συν-αρχηγός των Πρασίνων, ήταν και η κινητήριος δύναμη πίσω από την αναγνώριση της γενοκτονίας από το γερμανικό Κοινοβούλιο. Ο Οζντεμίρ αρχικά πίεζε να τεθεί το θέμα σε ψηφοφορία στις 24 Απριλίου 2015.

Όμως μη θέλοντας να προκαλέσει την Τουρκία, με το προσφυγικό να φουντώνει, η Μέρκελ το καθυστερούσε για να κερδίσει χρόνο.

 

Για τους περισσότερους πολιτικούς στη Γερμανία η απόφαση της 2ας Ιουνίου ήταν η απάντηση του Βερολίνου στο «μπούλινγκ» του Ερντογάν πάνω στην προσφυγική κρίση.

 

Κατά τη διάρκεια της πρώτης του θητείας ως πρωθυπουργού, ο Ερντογάν έδωσε περισσότερα δικαιώματα στους Κούρδους κι έκανε το ιστορικό βήμα να συζητηθούν κάποια ιστορικά ζητήματα – ταμπού, όπως ο αφανισμός των χριστιανικών μειονοτήτων στην Τουρκία. Εκείνη την περίοδο, η Τουρκία δεν ήταν η χώρα που μόνο μια «εθνική ομάδα», οι Τούρκοι, ήταν η κυρίαρχη. Κι άλλες εθνικότητες βρήκαν μια θέση στον ήλιο.

 

Όμως με το καινούργιο, αυταρχικό του πρόσωπο, ο Ερντογάν κήρυξε πόλεμο στα δικαιώματα των Κούρδων, αλλά και των Αρμενίων, όπως και κάθε διαφορετικής φωνής μέσα στη χώρα. Ασφαλώς η «νέα» Τουρκία χαράσσει έναν επικίνδυνο δρόμο, στην κόψη του ξυραφιού…