Αμέσως μετά το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος υπέρ του Brexit άρχισε ένα οικονομικό και πολιτικό ντόμινο το οποίο αρχίζει από τη Βρετανία, αφορά ολόκληρη την Ευρώπη και καταλήγει στον πυρήνα: τη Γερμανία, της οποίας η στάση θα είναι κρίσιμη για το μέλλον της Ευρώπης.

Η σπασμωδική αντίδραση των αγορών έδειξε την απουσία επαρκούς προετοιμασίας για το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Την Πέμπτη στήθηκε ένα βρετανικό, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πανηγύρι βασισμένο στην προεξόφληση – από επενδυτές, τράπεζες και… στοιχηματζήδες – ενός αποτελέσματος υπέρ της παραμονής της Βρετανίας στην Ε.Ε. Αυτό σημαίνει ότι το χρήμα που έπεσε σε λάθος επένδυση θα αναζητήσει μείωση των απωλειών του με ισχυρό το ενδεχόμενο νέων αναταράξεων τις επόμενες μέρες.

Κερδισμένη πάλι η Γερμανία, καθώς πολύ χρήμα, το οποίο φεύγει από μετοχές εταιρειών, εμπορεύματα και ομόλογα κατευθύνονται προς τον χρυσό και τα γερμανικά ομόλογα, των οποίων οι αποδόσεις μειώνονται ακόμη περισσότερο. Χαμένες οι χώρες της περιφέρειας, οι οποίες είναι ούτως ή άλλως πιο ευαίσθητες στις αναταράξεις επειδή δεν προσφέρουν ασφάλεια.

Το μέγεθος της ρευστότητας είναι τέτοιο ώστε η κεντρική τράπεζα της Αγγλίας να έχει έτοιμα δύο ελληνικά ΑΕΠ (!) για να στηρίξει τη στερλίνα, ενώ ο οίκος Moody’s ήδη προανήγγειλε την υποβάθμιση του αξιόχρεου της Βρετανίας και αναμένεται να ακολουθήσουν κι άλλοι οίκοι.

Ωστόσο οι άμεσες οικονομικές εξελίξεις θα κριθούν στο πολιτικό πεδίο και κυρίως στις συναντήσεις της Μέρκελ στο Βερολίνο με Ντόναλντ Τουσκ, Ζαν – Κλοντ Γιούνκερ και Φρανσουά Ολάντ, αλλά και στη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. την Τρίτη και την Τετάρτη.

Πλέον η πολιτική παίρνει το προβάδισμα και κάθε πολιτικό «σήμα» προς τις αγορές μπορεί να προκαλέσει χιονοστιβάδα εξελίξεων, άρα κάθε πρόβλεψη είναι τουλάχιστον παρακινδυνευμένη.

Αυτό που θα πάρει πολύ χρόνο για να κριθεί είναι οι μακροπρόθεσμες οικονομικές εξελίξεις, για τις οποίες βασικό κριτήριο θα είναι οι οικονομικές σχέσεις της Βρετανίας με την Ε.Ε. και κάθε χώρα της Ευρώπης χωριστά, καθώς το 45% των εξαγωγών της Βρετανίας στην Ε.Ε. και το 53% των εισαγωγών της από αυτήν επιβάλλουν μια εξαντλητική και ενδεχομένως μακρόχρονη διαδικασία διαπραγμάτευσης.

Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι ακόμη αποτελεί ερώτημα το αν η Βρετανία θα επιλέξει μια διαπραγμάτευση για το μέλλον των οικονομικών της σχέσεων με την Ένωση ως σύνολο ή με κάθε χώρα ξεχωριστά.

Μέχρι όμως να συμβούν όλα αυτά, η Βρετανία είναι πλήρες μέλος της Ε.Ε. και συνεχίζει να δεσμεύεται από το σημερινό καθεστώς. Αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει ενδεχομένως μέχρι το τέλος του 2018, καθώς πολλά μένει να κριθούν και οι παράγοντες του παιχνιδιού, εκτός από πολλοί, είναι και περίπλοκοι. Ενδεικτικά:

1. Είναι άγνωστο πώς θα λειτουργήσουν οι εσωτερικές πολιτικές αναταράξεις στη Βρετανία. Η διάθεση της Σκωτίας για παραμονή στην Ε.Ε. και δημοψήφισμα για την ανεξαρτητοποίησή της από τη Βρετανία και η τοποθέτηση του Σιν Φέιν στη Βόρεια Ιρλανδία για επανένωση της Ιρλανδίας βάζουν ισχυρές νάρκες στο μέλλον του Ηνωμένου Βασιλείου. Σημειωτέον ότι και στη Σκωτία και στη Β. Ιρλανδία πλειοψήφησε η επιλογή της παραμονής στην Ε.Ε.

2. Είναι άγνωστο το πότε η Βρετανία θα επιλέξει να υποβάλει στην Ε.Ε. το αίτημα για την αποχώρησή της, αλλά και ο χρόνος που θα απαιτηθεί για να καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις.

3. Είναι άγνωστο το βάθος των άμεσων οικονομικών επιπτώσεων στην οικονομία της Βρετανίας, οι οποίες περνούν από τη σφαίρα των υποθέσεων στη σφαίρα της πραγματικότητας.

4. Είναι άγνωστο αν θα απαιτηθούν εκλογές, ποια τάση θα ελέγξει τους κυβερνώντες συντηρητικούς και ποιες θα είναι οι συνέπειες στους Εργατικούς, οι οποίοι επίσης είχαν τοποθετηθεί υπέρ της παραμονής στην Ε.Ε.

Κάθε παράγοντας από τους παραπάνω, αλλά και όλοι μαζί ενδέχεται να προκαλέσουν μεγάλες πολιτικές περιπλοκές που θα οδηγήσουν είτε σε πολιτική παράλυση είτε σε επιτάχυνση των διαδικασιών εξόδου είτε ακόμη και σε αναθεώρηση της επιλογής για Brexit.

Το τσουνάμι άρχισε, αλλά κανείς δεν μπορεί σήμερα να είναι βέβαιος πόσο θα φουσκώσει, ποιους και πόσο θα πλήξει. Το μόνο που μπορεί κάποιος να πει είναι ότι η Ευρώπη αλλάζει ραγδαία. Όμως κι αυτό είναι μια κοινοτοπία, αφού παραμένει άγνωστη και η κατεύθυνση προς την οποία θα αλλάξει.