Μετά το Brexit, η Ευρώπη δεσμεύτηκε να κάνει ένα βήμα μπροστά, όμως δείχνει αβέβαιη μπροστά σε δύσκολες επιλογές και προβλήματα:

 

Ίσως η μοναδική χειροπιαστή παρηγοριά στα μεγάλα προβλήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης να είναι ότι, παρά τους κλυδωνισμούς από το 2008 κι έπειτα, το ευρώ παραμένει αρκετά ελκυστικό. Η ευρωκρίση, δηλαδή, δεν απέτρεψε εν τέλει άλλες χώρες από το να προσχωρήσουν στο κοινό νόμισμα. 

 

Από το 2009, όταν το ΑΕΠ της Ευρωζώνης συρρικνώθηκε κατά 5%, τέσσερις χώρες, η Σλοβακία, η Λιθουανία, η Εσθονία και η Λετονία, μπήκαν στο ευρώ. Η εμπειρία τους καταδεικνύει ότι το ευρώ συνεχίζει να έχει τα πλεονεκτήματά του, αλλά ταυτόχρονα και δεδομένα ρίσκα.

 

Σ’ αυτές τις χώρες υπήρξαν πολλοί που αρχικά πίστεψαν ότι η υιοθέτηση του ευρώ θα έδινε μεγάλη ώθηση στις εξαγωγές, αφού θα έβγαζε από τη μέση προβλήματα σχετιζόμενα με συνάλλαγμα. Μάλιστα, η κεντρική τράπεζα της Σλοβακίας είχε προβλέψει άνοδο κατά 50%. Πράγμα που αποδείχθηκε υπεραισιόδοξο. Το ευρώ έκανε τελικά μικρή διαφορά στις εισαγωγές και εξαγωγές της χώρας. 

Οι εταιρείες της Βαλτικής δεν αύξησαν σημαντικά τις εξαγωγές τους στην Ευρωζώνη. Μετά το κλείσιμο της μεγαλύτερης αγοράς τους, αυτής της Ρωσίας, λόγω των κυρώσεων για την Κριμαία, οι περισσότερες έψαξαν για καινούργιους εμπορικούς εταίρους σε Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.

 

Οι πολίτες, εξάλλου, ήταν ανήσυχοι ότι οι έμποροι θα χρησιμοποιούσαν την αλλαγή του νομίσματος ως δικαιολογία για να αυξήσουν τις τιμές των προϊόντων. Όμως η αλλαγή στη Σλοβακία αύξησε τον πληθωρισμό κατά μόλις 0,3 ποσοστιαίες μονάδες. 

 

Στην Εσθονία, μάλιστα, πριν από τη μετάβαση, υπήρξε στοχευμένη προσπάθεια και μια μεγάλη καμπάνια με σύνθημα «το ευρώ δεν θα αυξήσει την τιμή», όπου συμμετείχαν τα περισσότερα μεγάλα καταστήματα.

 

Το ευρώ δείχνει ότι βοήθησε στην οικονομική σταθερότητα των τεσσάρων χωρών. Οι κεντρικές τους τράπεζες και τα πιστωτικά ιδρύματα έχουν πια πρόσβαση σε έκτακτη χρηματοδότηση από την ΕΚΤ. Ακόμη, υπάρχει προστασία από αναταράξεις λόγω νομισματικών ισοτιμιών. Κατά μ.ό. στις χώρες αυτές το 70% των χρεών του ιδιωτικού τομέα είχε μετατραπεί σε ξένο νόμισμα (κυρίως ευρώ) πριν από την ένταξη. Οποιαδήποτε υποτίμηση των νομισμάτων των χωρών θα καθιστούσε το βάρος αυτών των χρεών πολύ πιο δυσβάστακτο, ρίσκο που εξαλείφθηκε με την ένταξη στο ευρώ. 

 

Ο υπουργός Οικονομικών της Λιθουανίας έχει πει ότι η ένταξη στο ευρώ επιτρέπει στην κυβέρνησή του να δανείζεται φθηνότερα. Όντως οι πληρωμές των επιτοκίων έπεσαν.

 

Η ένταξη, όμως, έφερε και κάποια αναγκαστικά μειονεκτήματα. Ως προϋπόθεση συμμετοχής στο ευρώ, οι Σλοβακία, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία είναι υποχρεωμένες να συνεισφέρουν στα ταμεία διάσωσης της Ευρωζώνης. Για τους πολίτες των συγκεκριμένων χωρών αυτό προκαλεί μάλλον δυσφορία. Η ιδέα, π.χ., ότι πληρώνουν για τη διάσωση της Ελλάδας, όπου ο κατώτατος μισθός είναι 70% υψηλότερος από αυτόν της Σλοβακίας, δημιουργεί μόνιμη γκρίνια. 

 

Στην πραγματικότητα, βέβαια, τα μέλη της Ευρωζώνης δεν πληρώνουν απευθείας για διασώσεις άλλων. Αυτό που κάνουν είναι να εγγυώνται δάνεια για λογαριασμό τους. Και τα ταμεία διάσωσης έχουν και πλεονεκτήματα εκτός από κόστη. Οι τέσσερις καινούργιες χώρες θα μπορούν να καταφύγουν και εκείνες σε αυτά, αν ποτέ υπάρξει ανάγκη.

Το μεγάλο ερώτημα είναι κατά πόσο τα τέσσερα νέα μέλη του ευρώ θα καταφέρουν να αποφύγουν τα λάθη που έκαναν άλλες χώρες της Ευρωζώνης. Στη δεκαετία του 2000 ο φθηνός δανεισμός βοήθησε να δημιουργηθεί μια πιστωτική φούσκα στη Νότια Ευρώπη. Τα ισοζύγια, όμως, των «4» είναι σε γενικές γραμμές ισορροπημένα. Το χρέος του ιδιωτικού τομέα έχει πέσει μετά την κρίση. Οι μεγάλες τράπεζές τους εποπτεύονται από την ΕΚΤ.

 

Παρ’ όλα αυτά, οι τέσσερις αυτές χώρες αντιμετωπίζουν ένα πολύ γνωστό και κοινό πρόβλημα. Τη φθίνουσα διεθνή ανταγωνιστικότητα αλλά και τη γήρανση του πληθυσμού. Ο πληθυσμός τους υπολογίζεται να μειωθεί κατά 4% ώς το 2030. Το αποτέλεσμα είναι οι μισθοί να ανεβαίνουν πιο γρήγορα απ’ ό,τι η ανταγωνιστικότητα. Η ένταξη στο ευρώ έπαιξε ρόλο σ’ αυτό, αφού οι εργαζόμενοι πίεζαν για αυξήσεις ώστε να εναρμονιστούν περισσότερο με την υπόλοιπη Ευρωζώνη.

 

Οι κυβερνήσεις, πάντως, σε Σλοβακία, Εσθονία, Λετονία και Λιθουανία προσπαθούν να ανταποκριθούν μέσω μεταρρυθμίσεων για να αυξηθεί η παραγωγικότητα.

 

Υπάρχουν ακόμη πράγματα να γίνουν, όμως. Σύμφωνα με την τράπεζα Danske, μεγάλο κομμάτι της εργατικής νομοθεσίας στη Λιθουανία προέρχεται από τη σοβιετική εποχή και χρειάζεται αναθεωρήσεις για να υπάρξει αντιστοιχία με τη σημερινή πραγματικότητα. Η αγορά εργασίας της Σλοβακίας έγινε τα τελευταία χρόνια λιγότερο ανταγωνιστική κι αυτό, σύμφωνα με το Διεθνές Οικονομικό Φόρουμ, οφείλεται σε λάθος φορολογικές αλλαγές κι επιβαρύνσεις.

 

Τα τέσσερα νεότερα κράτη – μέλη του ευρώ μπορεί να καταφέρουν να αποφύγουν τα προβλήματα στα οποία έπεσαν άλλες χώρες της Ευρωζώνης, όμως η Ένωση συνεχίζει έτσι κι αλλιώς να ζητά επιτακτικά απ’ όλα τα μέλη της να τηρούν τις υποχρεώσεις τους.