Αλήθεια πώς πρέπει να γράφεται η Ιστορία;

 

Για να προσεγγίσουμε το ερώτημα, ας ξεκαθαρίσουμε πρώτα απ’ όλα το

πώς ΔΕΝ πρέπει να γράφεται:

Δεν γράφεται κατόπιν εντολών κρατικών, εκκλησιαστικών και κομματικών φορέων και υπό το κράτος ιδεολογικών εμμονών και συναισθηματικών παραληρημάτων. Δεν ξεκινάμε την ιστόρηση μιας περιόδου έχοντας εκ των προτέρων εξάγει τα συμπεράσματά μας και δευτερευόντως αναζητώντας εκείνα τα βολικά επιχειρήματα και γεγονότα καθώς και τις θεολογικές, ιδεολογικές και συναισθηματικές ερμηνείες που θα τα στηρίξουν. Ήδη από την εποχή του Θουκυδίδη, η ιστορία είναι μια καταγραφική επιστήμη, που σημαίνει ότι βασίζεται στην έρευνα, συλλογή και διασταύρωση στοιχείων (και όχι στο «πίστευε και μη ερεύνα» των θρησκευτικών – κομματικών ιερατείων)  τα οποία αξιολογούνται αντικειμενικά, δηλαδή, δίχως εθνικιστικές, κομματικές, θρησκευτικές, ιδεολογικές εξάρσεις.

 

Ένα σύγχρονο παράδειγμα: Επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ, η κυβέρνηση  αντικατέστησε την Τρόικα με τους Θεσμούς. Πώς θα το αντιμετωπίσει αυτό ο ιστορικός του μέλλοντος;  Θα ισχυριστεί ότι η κυβέρνηση απηλλάγει από την  εποπτεία  της Τρόικα ή ότι απλώς άλλαξε το όνομά της; Πώς θα απαντήσει στο βασανιστικό ερώτημα αν ο Κατρούγκαλος έκανε ή δεν έκανε τελικά μειώσεις στις συντάξεις;

 

Έργο των ιστορικών δεν είναι να διαμορφώνουν γενικούς νόμους, ούτε να ιδεολογικοποιούν τα γεγονότα αλλοιώνοντας  την πραγματικότητα,   αλλά να εξάγουν λογικά συμπεράσματα σχετικά με το τι πραγματικά συνέβη, χρησιμοποιώντας και διασταυρώνοντας στοιχεία και πηγές, αναζητώντας στην τελική κατάσταση των πραγμάτων την αιτία αυτού που συμβαίνει ή που έχει συμβεί. Μ’ αυτό τον τρόπο προσδίδουν ένα νόημα στη ζωή κάθε ανθρώπου, τοποθετώντας την στα πλαίσια της ζωής του συνόλου. Η σύγχρονη επιστήμη θεωρεί ότι η ιστορία αποτελεί ένα αυτόνομο πεδίο της γνώσης, που αποσκοπεί βασικά στην αποτύπωση και ερμηνεία της πραγματικότητας – πάντα με κέντρο τον άνθρωπο, όπως μας λέει ο Θουκυδίδης.  

 

Στην Ελλάδα, είναι αλήθεια, συνηθίζουμε να προσεγγίζουμε τη νεότερη  ιστορία μας υπό το βάρος συναισθηματικών εκρήξεων. Γράφει μια άποψη ένας ιστορικός (λανθασμένη ή σωστή – στην παρούσα φάση δεν μας ενδιαφέρει) και αμέσως ξεσπαθώνει η Εκκλησία για παράδειγμα γιατί αυτή του η άποψη δεν εμπνέεται από τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη. Στην προκειμένη περίπτωση, ο ατυχής ιστορικός είναι επικίνδυνος Ανθέλλην και άθεος. Γράφει ένας άλλος κάτι που δεν αρέσει στην Επιτροπή Διαφώτισης της Κεντρικής Επιτροπής ενός κομματικού μηχανισμού και βρίσκεται μπροστά στην οργίλη έκρηξη ενός κατ’ επάγγελμα αγκιτάτορα. Σε αυτή την περίπτωση ο ατυχής γράφων, σύμφωνα με το κομματικό μελόδραμα, είναι  «τσιράκι των νικητών». Και στις δυο περιπτώσεις, οι ομοιότητες είναι εμφανείς: πρόκειται για θεολογικές ερμηνείες ηθικολογικού δογματισμού που εκπορεύονται από ιεροκήρυκες, κατόχους της μοναδικής αλήθειας, είτε αυτή έχει μεταφυσικό χαρακτήρα είτε εμπνέεται από την πάλη των τάξεων…  

 

Η αλήθεια είναι ότι και στα ολοκληρωτικά καθεστώτα αυτή είναι η πάγια αντιμετώπιση των ιστορικών συμβάντων. Έτσι, για τον Ναζί δεν υφίσταται το Ολοκαύτωμα, για το ΚΚΣΕ δεν υφίστατο το Κατίν, για τον χουντικό δεν υπήρχαν νεκροί στο Πολυτεχνείο. Όπως είναι φανερό, υπάρχουν άπειρα παραδείγματα γενικευμένης ιδεολογικοπολιτικής τυφλότητας. Πέρα από τις αφελείς και συνήθεις αυτές βεβαιότητες, η παράθεση στοιχείων είναι απολύτως απαραίτητη και αναγκαία ενώ αποτελεί μεθοδολογικό έγκλημα η αποσιώπησή τους ή η παντελής αλλοίωση της πραγματικότητας. Ο ιστορικός πάντα θα βρίσκεται αντιμέτωπος με γραφικότητες  όπως αυτή που διαφήμιζε ότι «στη Σοβιετική κοινωνία δεν γίνονται εγκλήματα γιατί εξαλείφθηκαν οι αντικειμενικές συνθήκες που τα δημιουργούσαν» ή αυτή που θέλει τους Έλληνες να είναι στο στόχαστρο παγκόσμιων σκοτεινών δυνάμεων…  

Η συγγραφή της ιστορίας απεικονίζει την αέναη διαμάχη νικητών και ηττημένων όπως αυτή μεταφέρεται από τα πεδία των μαχών στα πεδία των συγγραμμάτων: Στο έργο του «Για την υπεράσπιση της κοινωνίας», ο Μισέλ Φουκώ υποστηρίζει την άποψη για τον «ιστορικό αναθεωρητισμό» των νικητών που φτάνει ως την ακύρωση του ιστορικού αφηγήματος των ηττημένων για λόγους πολιτικής κυριαρχίας.

Σύμφωνα με την διαλεκτική όμως, η ήττα είναι μείζων κινητήριος δύναμη για τον ηττημένο! Τον εμπνέει στο να επανεφεύρει τον εαυτό του, ενώ ο νικητής έχοντας επιβεβαιώσει τις μεθόδους και τα επιτεύγματά του αλλά και επηρεασμένος από τις μεγάλες υλικές και ηθικές απώλειες, παύει να είναι δημιουργικός και περνά σε μια στάση ενοχικής παθητικότητας. Στην Φαινομενολογία του πνεύματος, ο Χέγκελ μιλά για την «Διαλεκτική του Κυρίου και του Δούλου»: ο Κύριος είναι εξαρτημένος από την εργασία του Δούλου ο οποίος πραγματώνει την διαλεκτική ενότητα αυτού του δίπολου και συνειδητοποιεί ότι ο κόσμος γύρω του είναι αποτέλεσμα της εργασίας του αποκτώντας κατ’ αυτόν τον τρόπο γνώση μέσω της δράσης, αυτοσυνειδησία και χειραφέτηση έναντι του Κυρίου. Απ’ αυτό το χωρίο του Χέγκελ ξεκινά και ο νεοεγελιανός Μαρξ για να διατυπώσει  την θεωρία του για την πρωτοπορία της εργατικής τάξης…   

Η ιστορία, λοιπόν, πριν από όλα, δεν γράφεται για να επιβεβαιώσει κανέναν εθνικό μύθο, δεν γράφεται για να υπηρετήσει κανένα θρησκευτικό δόγμα, δεν γράφεται για να ισιώσει καμιά ιδεολογική αγκύλωση. Γράφεται για την καλύτερη γνώση του παρελθόντος και την σοφότερη αντιμετώπιση του μέλλοντος, για την αρτιότερη κατανόηση του ανθρώπου. 

 

Η αφέλεια και η άγνοια μπορεί να μην είναι προτερήματα, δεν συνιστούν όμως και αμαρτήματα, αρκεί να μην θεολογούν, να μην δογματίζουν και να μην ηθικολογούν επικαλούμενα θορυβωδώς και επί ματαίω ποταμούς αιμάτων, ήρωες,  θυσίες, ιερά και όσια, ούτε να διακονούν απόλυτες ιδεολογικές βεβαιότητες και αλήθειες. Δηλαδή τα στοιχειώδη που τα διδασκόμαστε στις πρώτες τάξεις του δημοτικού…