Το Μαουτχάουζεν ήταν ένα στρατόπεδο εκτός Γερμανίας. Για την ακρίβεια, τον Μάρτιο του 1938 οι ναζιστές κατάφεραν την προσάρτηση της Αυστρίας στο Γ’ Ράιχ. Τον Απρίλιο του ίδιου έτους, οι ηγέτες των SS Χάινριχ Χίμλερ και Όσβαλντ Πόολ πραγματοποίησαν επίσκεψη στα λατομεία γρανίτη που υπάρχουν κοντά στις κωμοπόλεις Μαουτχάουζεν και Γκούζεν της βορειοανατολικής Αυστρίας, κοντά στην πόλη Λιντς. Το σχέδιό τους να εκμεταλλευτούν τα ορυχεία το συνοδεύει η απόφαση οικοδόμησης ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης, στο οποίο η εταιρεία εξόρυξης να χρησιμοποιεί κρατουμένους ως εργάτες. 

 

Λίγους μήνες μετά, τον Αύγουστο του 1938, μεταφέρονται τριακόσιοι κρατούμενοι από το στρατόπεδο Νταχάου προκειμένου να χρησιμοποιηθούν ως εργατικό δυναμικό για την ανοικοδόμηση του στρατοπέδου. Οι κρατούμενοι που χρησιμοποιήθηκαν ως εργάτες ήταν είτε κατάδικοι του κοινού ποινικού δικαίου είτε «μη κοινωνικοποιημένα» άτομα γερμανικής και αυστριακής καταγωγής. Οι συνθήκες που επικρατούσαν ήταν ιδιαίτερα σκληρές και απάνθρωπες. Για την επιτάχυνση των εργασιών έφεραν και νέους εργάτες – κρατουμένους. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους οι κρατούμενοι ανέρχονται σε 500 και αργότερα (με τη δεύτερη μεταγωγή) σε 800, αλλά στα τέλη Νοεμβρίου αποστέλλονται στο στρατόπεδο άλλοι 200. Οι προσαγωγές συνεχίζονται και, μέχρι το τέλος του 1939, το Μαουτχάουζεν αριθμεί ήδη 2.800 κρατούμενους, οι οποίοι στεγάζονται σε 20 παραπήγματα.

 

Στη διάρκεια της λειτουργίας του (1938-1945), σύμφωνα με επίσημες εκτιμήσεις υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους 200.000 άνθρωποι. Εδώ με την ευκαιρία να θυμίσουμε ότι θύματα της ναζιστικής θηριωδίας στο στρατόπεδο αυτό υπήρξαν καταγεγραμμένοι σε επίσημους καταλόγους θανάτων και 3.700 Έλληνες. Στο στρατόπεδο αυτό μάλιστα κρατήθηκε ο γνωστός Έλληνας θεατρικός συγγραφέας Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο οποίος το 1943 συνελήφθη από τους Γερμανούς, εστάλη ως κρατούμενος στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν μέχρι το 1945, οπότε και απελευθερώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις. Σε κείμενο του Ι. Καμπανέλλη για το χρονικό Μαουτχάουζεν, γραμμένο το 1963, διαβάζουμε: 

 

«Τον καιρό εκείνο, κάθε Κυριακή που δε δουλεύαμε στέκαμε ώρες ολόκληρες και κοιτάζαμε τις γυναίκες που και κείνες βγαίναν απ’ τ’ αντίσκηνα και μας κοιτάζανε. Η απόσταση που μας χώριζε ήταν μεγάλη. Είναι ζήτημα αν θα μπορούσαμε να συνεννοηθούμε κι αν ακόμη φωνάζαμε. Κάτι τέτοιο φυσικά κανείς δεν ξεθάρρευε να το δοκιμάσει. Ούτε χρειαζόταν. Αυτό το σιωπηλό αλληλοκοίταγμα που περνούσε δυο φράχτες από συρματόπλεγμα δεν είχε ανάγκη από μιλιά. Ήταν οι ώρες του έρωτα στο Μαουτχάουζεν.

 

Όμως σκέψου… Αυτές οι γυναίκες κι αυτοί οι άντρες που αλληλοκοιτάζονταν σιωπηλά επί ώρες ατελείωτες ήταν ντυμένοι με τα ίδια ριγωτά, ξεθωριασμένα, χιλιοφορεμένα ρούχα του κάτεργου. Τα σώματά τους ήταν πετσί και κόκαλο, τα μάγουλά τους ρουφηγμένα και μαλλιαρά απ’ την αβιταμίνωση. Τα μαλλιά κουρεμένα με μια λουρίδα ξυρισμένη στη μέση, απ’ το κούτελο ως το σβέρκο. Μόνο τα μάτια ήταν πιο μεγάλα και πιο βαθιά από άλλοτε για να χωράει ο φόβος.

 

Το ηλεκτροφόρο με το ρεύμα υψηλής τάσης και το συρματόπλεγμα με τις σκοπιές δεν ήταν μια απλή τεχνική εγκατάσταση, ένας αδιάβατος φράχτης. Εδώ μια διαταγή όριζε να χωριστεί τελεσίδικα τ’ αρσενικό απ’ το θηλυκό. Μια διαταγή σε μέγεθος μοίρας. Μια διάσπαση του αιωνίου ζεύγους. Ένα παραφύση κόψιμο των από ουρανό και γη ταγμένων να ‘‘έσονται εις σάρκαν μίαν’’».

 

Ήδη πριν από το 1959, στο Μαουτχάουζεν είχαν ανεγερθεί σχετικά μνημεία αφιερωμένα στα θύματα που μαρτύρησαν στο συγκεκριμένο ναζιστικό κολαστήριο. Έτσι ήδη είχαν ανεγερθεί μνημεία από τη Σοβιετική Ένωση, την Πολωνία, τη Γιουγκοσλαβία, την Ιταλία, τη Γαλλία και την Τσεχοσλοβακία. Βέβαια απουσίαζε ένα μνημείο της Δυτικής Γερμανίας. Η Ανατολική Γερμανία απέκτησε κι αυτή το δικό της μνημείο στον χώρο, το 1967. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε διαμαρτυρίες πολιτών γι’ αυτή την παράλειψη από πλευράς της δυτικογερμανικής κυβέρνησης το υπουργείο Οικονομικών πρόβαλε τα δικά του επιχειρήματα υποστηρίζοντας ότι «οι υποχρεώσεις της Γερμανίας απέναντι στα θύματα του εθνικοσοσιαλισμού έχουν εκπληρωθεί με την καταβολή μεγάλων αποζημιώσεων, γεγονός σημαντικότερο από την ανέγερση ενός μνημείου».

 

Σχεδόν μια δεκαετία αργότερα, το ίδιο υπουργείο αποφασίζει την εκταμίευση ενός ποσού που ανερχόταν σε 300.000 μάρκα προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η ανέγερση ενός μνημείου προς τιμήν των θυμάτων του Μαουτχάουζεν. Ωστόσο, και πάλι κάνει πίσω, γιατί φρονεί ότι με αυτή την ενέργεια θα άνοιγε ο δρόμος για τη διεκδίκηση αποζημιώσεων και από άλλες ομάδες θυμάτων. Επιχείρημα των Δυτικογερμανών ήταν ότι έχουν καταβάλει περισσότερες αποζημιώσεις από τους Ανατολικούς. Και ενώ στο μεταξύ το 1980 αποκτά και η Ελλάδα το δικό της μνημείο θυμάτων, τελικά ύστερα από μια σειρά έντονων συζητήσεων, όπου ενεπλάκη και ο Σύλλογος Εκδιωχθέντων Ναζισμού, αποφασίζει και η Δυτική Γερμανία να στήσει το δικό της εθνικό μνημείο θυμάτων στο Μαουτχάουζεν. 

 

Λίγες μόλις εβδομάδες πριν οι συμμαχικές δυνάμεις εισβάλλουν κυριολεκτικά στο στρατόπεδο οι άνδρες – κτήνη των SS έκαναν όλες τις απαραίτητες προετοιμασίες για να καλύψουν τα ίχνη των εγκλημάτων τους. Οι SS μετά το τελευταίο προσκλητήριο στις 3 Μαΐου εγκατέλειψαν το στρατόπεδο. Στις 5 Μαΐου ένα αμερικανικό άρμα της 11ης Θωρακισμένης Μεραρχίας (3η Στρατιά) όρμησε μέσα σπάζοντας την κεντρική πύλη. Οι κρατούμενοι που βρέθηκαν εκεί, καθώς και όσοι είχαν απομείνει στα παραρτήματα, ανέρχονταν σε 66.124, ενώ οι 15.000 Εβραίοι του παραρτήματος Γκουνσκίρχεν δεν είχαν προλάβει να καταγραφούν. Τα τελευταία παραρτήματα απελευθερώθηκαν την επόμενη ημέρα, 6 Μαΐου 1945.

 

Χαρακτηριστικό είναι το σχετικό αποσπάσιμα, όπως το κατέγραψε ο κρατούμενος Ιάκωβος Καμπανέλλης στο βιβλίο του με τίτλο «Μαουτχάουζεν»: «Στις 5 του Μάη, λίγο πριν από το μεσημέρι, ένα θεόρατο αμερικάνικο τανκ, καπνισμένο και σημαδεμένο από τον πόλεμο, γκρέμισε την πύλη του Μαουτχάουζεν και μπήκε στον περίβολο. Κι αυτό το θεόσταλτο άρμα της ελευθερίας ήταν, λέει, ένα από τα αμέτρητα κι ακατανίκητα της ενδεκάτης ταξιαρχίας αρμάτων της Τρίτης Αμερικάνικης Στρατιάς που διοικούσε κάποιος σπουδαίος στρατηγός ονόματι Τζώρτζ Πάττον!… Τι ωραία λόγια, τι ουράνιες ειδήσεις… Οι πολεμιστές μάς κοίταζαν σαστισμένοι, περήφανοι, περίλυποι… Καλά που κάνανε και μείνανε εκεί ψηλά, στη ράχη του τανκ. Γλιτώσανε από τόσες μάχες. Απ’ τη χαρά μας δε θα γλιτώνανε. Ουρλιάζαμε, ξεσκίζαμε τα ρούχα μας, ταρακουνιόμαστε σαν δαιμονισμένοι. Στριμωχνόμαστε, ποδοπατιόμαστε, για να φτάσουμε κοντά στο τανκ. Πολλοί πέφτανε πάνω και φιλούσανε τα καπνισμένα σιδερικά κι άλλοι χτυπούσανε τα κεφάλια τους και κλαίγανε».