Μόλις μερικές ημέρες μετά τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, στις οποίες νικητής αναδείχθηκε ο Ρεπουμπλικάνος υποψήφιος, επιχειρηματίας και τηλεπερσόνα Ντόναλντ Τραμπ, ο δημιουργός και «μεγάλο αφεντικό» του Facebook Μαρκ Ζούκερμπεργκ αισθάνθηκε την ανάγκη να τοποθετηθεί δημόσια για τον ρόλο που έπαιξε το δημιούργημά του στο τελικό αποτέλεσμα των εκλογών.

 

Βλέπετε, λίγο νωρίτερα, χιλιάδες φιλελεύθεροι ψηφοφόροι, αλλά και δεκάδες ΜΜΕ στις ΗΠΑ, είχαν σημειώσει με έμφαση ότι το Facebook «έριξε άφθονο νερό στον μύλο» του Τραμπ, προβάλλοντας αδιακρίτως ειδήσεις εμφανέστατα ψευδείς από ιστοχώρους που μόνο με εξαιρετικά διασταλτική ερμηνεία του όρου θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ειδησεογραφικοί. 

 

Στην ουσία, το Facebook και στη συνέχεια η Google και το Twitter κατηγορήθηκαν ότι, με το να μην φιλτράρουν τις ειδήσεις που περνούσαν στα feeds των χρηστών τους, ουσιαστικά επέτρεψαν στον Τραμπ και τους οπαδούς να κάνουν «μαύρη προπαγάνδα» εις βάρος της Χίλαρι Κλίντον, σε βαθμό που θα τον ζήλευε και ο Γιόζεφ Γκέμπελς. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά τις περί του αντιθέτου δεσμεύσεις τους, επέτρεψαν τη διάχυση της ρητορικής μίσους πολλών οπαδών του Τραμπ, επιτρέποντας κατ’ αυτόν τον τρόπο τη νομιμοποίησή της.

 

Κατ’ αρχάς, ένα caveat: η αλήθεια είναι ότι στη συντριπτική τους πλειονότητα τα «παραδοσιακά» ΜΜΕ στις ΗΠΑ στήριξαν ανοιχτά την υποψηφιότητα Κλίντον. Ακόμα και μέσα που σε γενικές γραμμές αποφεύγουν να πάρουν θέση, αυτή τη φορά έσπευσαν να τονίσουν ότι θεωρούν τη Χίλαρι Κλίντον ως την καταλληλότερη για τη θέση του προέδρου των ΗΠΑ και ότι ο Τραμπ δεν διαθέτει κανένα από τα χαρακτηριστικά που θα τον έκαναν έστω στοιχειωδώς κατάλληλο για «πλανητάρχη».

 

Ωστόσο, αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό είναι ότι η συντριπτική πλειονότητα των Αμερικανών πολιτών ενημερώνεται κυρίως από τα feeds (ας τις πούμε «ροές ειδήσεων») των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σύμφωνα με έρευνα του Ιδρύματος Pew, του περασμένου Μαΐου, το 62% των ερωτηθέντων δήλωσε ότι η βασική πηγή ενημέρωσής του είναι τα social media, με το Reddit να καταλαμβάνει την πρώτη θέση με 70% και να ακολουθούν το Facebook με 66% και το Twitter με 59%. Δεδομένου, δε, ότι το Facebook είναι το πλέον δημοφιλές μέσο κοινωνικής δικτύωσης στις ΗΠΑ, καθώς το χρησιμοποιεί το 67% του ενήλικου πληθυσμού, αυτό σημαίνει ότι το 44% του πληθυσμού αυτού ενημερώνεται σχεδόν αποκλειστικά από τη ροή ειδήσεων που βλέπει στο timeline του. Το αντίστοιχο μέγεθος για το Twitter είναι το 9% του ενήλικου πληθυσμού των ΗΠΑ. Με απλά λόγια, το 53% των ενηλίκων στην Αμερική έχει ως βασική πηγή ενημέρωσής του, όχι κάποιο παραδοσιακό ΜΜΕ, αλλά ό,τι περνά από το timeline του σε δύο social media.

 

Με αυτά τα δεδομένα, δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός μιντιολόγος για να καταλάβει ότι η νίκη στις εκλογές πέρναγε και από την κυριαρχία στο διαδίκτυο. Και ο Τραμπ, αν μη τι άλλο, ξέρει τη δύναμή του και τη χρησιμοποιεί εδώ και χρόνια. Ωστόσο, σύμφωνα με επιστημονική μελέτη που πραγματοποίησε καθηγήτρια ΜΜΕ και Επικοινωνίας στο Κολέγιο Μέριμακ, κατά τη φετινή προεκλογική περίοδο υπήρξε πραγματική έκρηξη στα διαδικτυακά «ειδησεογραφικά» ΜΜΕ (τα εισαγωγικά οφείλονται στο γεγονός ότι τα συγκεκριμένα σάιτ είχαν έναν και μοναδικό στόχο: τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, κυρίως εις βάρος της Κλίντον και υπέρ του Τραμπ). Μάλιστα, η ίδια έφτιαξε κι έναν κατάλογο με 150 από αυτά τα σάιτ, ωστόσο υποχρεώθηκε να τον κατεβάσει από το διαδίκτυο λόγω απειλών και bullying που δέχθηκε.

 

Οι ιστοχώροι αυτοί ήταν γεμάτοι από «δράκους», δηλαδή από ψεύτικες ειδήσεις και ακραίες προπαγανδιστικές απόψεις: από το ότι ο Πάπας υποστηρίζει την υποψηφιότητα του Τραμπ μέχρι το ότι η Χίλαρι Κλίντον έχει χάσει τις εκλογές, ώρες πριν κλείσουν οι κάλπες. Καμία «είδηση» δεν ήταν αρκετά εξωπραγματική ώστε να μην εμφανιστεί σε κάποιο από αυτά και να κάνει τον γύρο των social media. Το ότι μέσα σε μερικές ώρες αποκαλυπτόταν το ψευδές του περιεχομένου της δεν είχε καμία απολύτως σημασία, αφού οι εντυπώσεις είχαν ήδη δημιουργηθεί και η διάψευση δεν είχε την ίδια προβολή.

 

Επιστρέφοντας στην αντίδραση του Ζούκερμπεργκ, αρχικά ο δημιουργός του Facebook απέρριψε την άποψη ότι οι πλαστές ειδήσεις στο Facebook επηρέασαν το αποτέλεσμα των εκλογών στις ΗΠΑ, χαρακτηρίζοντάς την ως «ιδιαίτερα τρελή ιδέα» και υποστηρίζοντας ότι «οι ψηφοφόροι κάνουν τις επιλογές τους με βάση τις εμπειρίες τους», ενώ παράλληλα, απέρριψε και το φαινόμενο που ονομάζεται «filter bubble», κατά το οποίο οι χρήστες ρυθμίζουν τόσο πολύ τη ροή των ειδήσεων που προσλαμβάνουν μέσω του Facebook, ώστε, τελικά, να κάνουν… αόρατη την αντίθετη άποψη.

 

Παρά ταύτα, πάντως, το Facebook και το Google (το οποίο έχει υπηρεσία ειδήσεων) ανακοίνωσαν πρόσφατα ότι προτίθενται να λάβουν μέτρα κατά των ιστοχώρων που διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις. Συγκεκριμένα, το Google ανακοίνωσε ότι «επεξεργάζεται» πολιτική η οποία θα αποτρέπει τέτοιου είδους ιστοχώρους από το να διαφημίζονται στην πλατφόρμα του, το AdSense, ενώ και το Facebook ανέφερε ότι η απαγόρευση ψευδούς και παραπλανητικού περιεχομένου συμπεριλαμβάνει και τις ειδήσεις.

 

Όλα καλά κι όλα ωραία, δηλαδή; Κάθε άλλο. Πέραν του ότι Google και Facebook κινδυνεύουν να κατηγορηθούν για λογοκρισία, αν πραγματικά ασκήσουν πίεση και εξορίσουν τις ψευδείς ειδήσεις από το επιτρεπτό περιεχόμενό τους, τα επιχειρηματικά τους μοντέλα (που ουσιαστικά στηρίζονται στη διαφήμιση και στα κλικ) ενδέχεται να υποστούν ζημιά από μια τέτοια πολιτική. Όπως σημείωσε, μάλιστα, ειδικός μιντιολόγος στον «Guardian», «δεν υπάρχει περίπτωση το Facebook να σταματήσει να εμποδίζει τους ανθρώπους από το να μοιράζονται ό,τι περιεχόμενο θέλουν να μοιραστούν στην πλατφόρμα. Ούτως ή άλλως αυτή είναι και η βασική ιδέα της ιστοσελίδας».

Στην ουσία, Facebook και Google εξαπολύουν κούφιες απειλές κατά των παραγωγών ψευδών ειδήσεων, οι οποίοι, ούτως ή άλλως, τη δουλειά τους την έκαναν και τώρα μπορούν να δρέψουν τους καρπούς της.