Η Βρετανία όδευε προς τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος, αλλά πολύ λίγοι πίστευαν ότι η πλειοψηφία θα επέλεγε το Brexit και ο Τραμπ ήταν η εκκεντρική υποψηφιότητα – παρωδία για το κόμμα των Ρεπουμπλικανών στις ΗΠΑ. Ελάχιστοι θα στοιχημάτιζαν ότι το 2016 η Βρετανία θα ψήφιζε να αποχωρήσει από την Ένωση, κυρίως χάρη στην ψευδή καμπάνια του Φάρατζ, και ο Τραμπ θα γινόταν ο 45ος πρόεδρος των ΗΠΑ. 

 

Η νίκη αυτή δεν επιτρέπει πια σε κανέναν να φαντάζεται ότι ο εθνικός απομονωτισμός απλώς θα εξαφανιστεί με κάποιον μαγικό τρόπο. Ο θρίαμβός του αποτέλεσε σοκ από πολλές απόψεις, όμως ένα από τα πιο θλιβερά χαρακτηριστικά του είναι η συμπάθεια που δείχνει προς αυταρχικούς ηγέτες και ξένους πολιτικούς με ακραίες θέσεις. Οι αντίστοιχοι «Τραμπ» της Ευρώπης, που επί μακρόν βρίσκονταν στο περιθώριο της πολιτικής, ενθουσιάστηκαν με την εκλογή του, που τον καθιστά το ισχυρότερο πρόσωπο του πλανήτη.

 

Ένα από τα πιο εφιαλτικά – για τις μέχρι σήμερα ηγεσίες της Ευρώπης – σενάρια ενδεχομένως να μην το έχουμε δει ακόμα. Σε περίπτωση που κερδίσει η Λεπέν τις προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, τον Μάιο, θα γίνουμε μάρτυρες ενός ακόμη… ανήκουστου έως τώρα σκηνικού.

 

Τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών θα είναι:

Ο Τραμπ για τις ΗΠΑ.

Ο Πούτιν για τη Ρωσία.

Η Λεπέν για τη Γαλλία.

Ο Σι Τζινπίνγκ για την Κίνα.

Και η Τερέζα Μέι για τη Βρετανία. 

 

Με εξαίρεση ίσως τη Μέι, σε όλους τους υπόλοιπους δεν αρέσει καθόλου η ισχύουσα τάξη πραγμάτων μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Το εκρηκτικό κοκτέιλ από τη συνύπαρξη των συγκεκριμένων πολιτικών μπορεί να δημιουργήσει πρωτοφανή απρόοπτα για την παγκόσμια σταθερότητα, αν σκεφτούμε τις βασικές εξουσίες και λειτουργίες που έχουν τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας:

1. Τη διατήρηση της παγκόσμιας ασφάλειας και ειρήνης.

2. Την επιβολή οικονομικών κυρώσεων ως μέσο για να καμφθούν επιθετικές συμπεριφορές.

3. Τη λήψη αποφάσεων για στρατιωτικές επιχειρήσεις.

 

Επιπροσθέτως τα πέντε μόνιμα μέλη διαθέτουν και την εξουσία που τους δίνει το δικαίωμα «βέτο». Ας σημειωθεί ότι πέρυσι η Διεθνής Αμνηστία ζήτησε από τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας να παραιτηθούν εθελοντικά του δικαιώματος βέτο, λόγω κυρίως της ελλιπούς διαχείρισης της τεράστιας προσφυγικής κρίσης. 

Μια σύνθεση όπως αυτή, που μπορεί να προκύψει εφόσον οι Γάλλοι ψηφίσουν Λεπέν, θα είναι πρωτοφανής για το Συμβούλιο Ασφαλείας. Και τα ερωτήματα πολλά για την παγκόσμια σταθερότητα: Η «παρέα» των πέντε μόνιμων μελών τι χρήση ή και κατάχρηση θα κάνει στο δικαίωμα άσκησης βέτο; Προς ποια κατεύθυνση; Και πώς θα δράσουν μαζί σε μείζονα θέματα όπως το προσφυγικό – μεταναστευτικό; Ποια συμφέροντα θα προτάσσουν; 

 

Σε ολόκληρη την Ευρώπη ο ακροδεξιός λαϊκισμός βρίσκεται σε έξαρση. Η τελευταία φορά που σημειώθηκε έξαρση εθνικισμού ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και ο λόγος ήταν ξεκάθαρος. Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, που αποτέλεσε και την έναρξη της εποχής της Παγκοσμιοποίησης, επέτρεψε σε πολλά καταπιεσμένα εθνικά πάθη να ξεσπάσουν βίαια. Όμως τι βρίσκεται πίσω από την έξαρση που ζούμε τώρα; 

 

Δεν έχει σημειωθεί κάποια ξαφνική μεγάλη πολιτική αλλαγή ικανή να ταρακουνήσει τον κόσμο. Συγκριτικά με το παρελθόν ζούμε σε πιο ειρηνικούς και πλούσιους καιρούς από ποτέ. Οι άνθρωποι είναι σε γενικές γραμμές και σε παγκόσμιους μέσους όρους πλουσιότεροι, υγιέστεροι, καλύτερα μορφωμένοι και ζουν σε λιγότερο βίαιες κοινωνίες από ποτέ άλλοτε στο παρελθόν. Όμως υπάρχουν κάποια γνωρίσματα της σημερινής κατάστασης που δεν παρατηρούνταν πριν από ένα τέταρτο του αιώνα.

 

1 Ο κόσμος σήμερα είναι πολύ περισσότερο χωρισμένος ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Οι ανισότητες κάνουν λίμιτ απ. Οι δέκα πλουσιότεροι άνθρωποι στον πλανήτη κατέχουν συνολικά 505 δισ. δολάρια, δηλαδή περισσότερα χρήματα απ’ όσα παράγουν τον χρόνο οι πιο πολλές χώρες στον παγκόσμιο χάρτη.

 

2 Οι ροές προσφύγων και μεταναστών τις δυόμισι τελευταίες δεκαετίες αποτελούν τη μεγαλύτερη μετακίνηση πληθυσμών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κι αποκάλυψαν, εκτός των άλλων, πως ένα αυξανόμενο ποσοστό του κόσμου στη Δύση παραμένει εχθρικό προς τους ξένους, είτε αυτοί είναι Σύροι πρόσφυγες είτε Πολωνοί μετανάστες.

 

3 Η πρακτική της λεγόμενης «μετα-αλήθειας» (λέξη της χρονιάς για το 2016) έχει μπει κι αυτή στην εξίσωση. Ανέκαθεν οι απανταχού πολιτικοί παραποιούσαν την αλήθεια. Όμως σήμερα περάσαμε στην εποχή των πολιτικών της μετα-αλήθειας, όπου η αλήθεια δεν έχει πια καμία σημασία. Οι καμπάνιες χτίζονται πάνω σε ισχυρισμούς που «μοιάζουν» με αλήθειες, στην πραγματικότητα όμως δεν έχουν καμιά βάση σε στοιχεία. 

Από τα πιο χτυπητά παραδείγματα: Οι Βρετανοί ψήφισαν τον Ιούνιο να φύγουν από την Ε.Ε. βασισμένοι σε μια καμπάνια που, εκτός του μεταναστευτικού, στηρίχθηκε πάνω σε δυο «γεγονότα»:

Στο ότι η συμμετοχή στην Ε.Ε. κοστίζει στη χώρα τους 350 εκατ. λίρες την εβδομάδα, τα οποία, αν αποχωρήσει, θα πάνε στο Εθνικό Σύστημα Υγείας (εξαγγελία που ο Φάρατζ πήρε πίσω την επομένη του δημοψηφίσματος αποδίδοντάς τη σε… λάθος). 

Στο ότι η Τουρκία πρόκειται να έχει ενταχθεί στην Ε.Ε. μέχρι το 2020 – το… αργότερο!

 

4 Η τεχνολογία της πληροφορίας και τα κοινωνικά δίκτυα επιτάχυναν τη δυνατότητα να σχηματίζονται γκρουπ ομοϊδεατών και να βγάζουν οργή κι επίθεση ο ένας εναντίον του άλλου δημόσια και χωρίς συνέπειες. Οι μηχανισμοί του Ίντερνετ και των καινούργιων media, που τώρα αρχίζουν να γίνονται κατανοητοί, αποδεικνύονται πεδίον δόξης λαμπρόν για τους ακραίους λαϊκιστές πολιτικούς και κόμματα.

Καίριος για τους λαϊκιστές είναι ο μηχανισμός της λεγόμενης «ομοφιλικής διαλογής» (homophilous sorting). Πρόκειται για την τάση των χρηστών να συνδέονται με παρόμοιους σε απόψεις χρήστες, δηλαδή να δημιουργούν «κλειστά» γκρουπ ομοϊδεατών και να θεωρούν ως αληθινή / έγκυρη την πληροφόρηση που τους είναι «οικεία». Έτσι τα social media ουσιαστικά επιτρέπουν στα μέλη αυτών των «ομάδων» να ενδυναμώνουν τις κοινές τους πεποιθήσεις αποκλείοντας κάθε άλλη διαφορετική ή «αντίθετη πληροφόρηση».

 

Χαρακτηριστική είναι μια έρευνα που πραγματοποίησε πρόσφατα το Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα στην Αμερική. Χρησιμοποίησαν μεγάλους όγκους data για να εξετάσουν αν υπάρχει διαφορά στη δημοφιλία μεταξύ άρθρων στο Διαδίκτυο που περιείχαν παραπληροφόρηση και άρθρων που παρείχαν αντικειμενική και αξιόπιστη πληροφόρηση. Βρήκαν, λοιπόν, ότι η διασπορά και η απήχηση και των δύο τύπων άρθρων στο Facebook ήταν σχεδόν η ίδια. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει κανένα αβαντάζ για όποιον θέλει να είναι αξιόπιστος. Κάτι που είναι βούτυρο στο ψωμί των εθνολαϊκιστών.

 

Με τον ακροδεξιό λαϊκισμό να προελαύνει σε κοσμοπολίτικες πόλεις, όπως το Παρίσι και το Άμστερνταμ, ποια πλευρά τελικώς θα επικρατήσει;

Στην Ολλανδία, στις εκλογές του Μαρτίου, το αντιισλαμικό – ακροδεξιό Κόμμα της Ελευθερίας του Βίλντερς θα κονταροχτυπηθεί με την κεντροδεξιά κυβέρνηση.

Στη Γερμανία, που θα έχει εκλογές το δεύτερο εξάμηνο του 2017, το AfD, αντιμεταναστευτικό και αντιισλαμικό κόμμα αναμένεται να μπει στο εθνικό Κοινοβούλιο.

Στη Γαλλία η Μαρίν Λεπέν του Εθνικού Μετώπου συγκεντρώνει γύρω στο 30% στις δημοσκοπήσεις. Το ποσοστό αυτό είναι αρκετό για να περάσει στον δεύτερο γύρο, αλλά απέχει από το 50% που θα χρειαστεί για να κερδίσει την προεδρία.

 

Όλα αυτά τα ακροδεξιά – λαϊκιστικά κι αντιευρωπαϊκά κόμματα έχουν παρεμφερείς ατζέντες, με κάποιες παραλλαγές. Όλα τους τάσσονται υπέρ του εθνικισμού με σλόγκαν του τύπου «θέλουμε τη χώρα μας πίσω». Η αντίθεση στη μετανάστευση είναι ακρογωνιαίος λίθος της ρητορικής τους. Σε Γερμανία, Αυστρία, Ολλανδία, Γαλλία τα κόμματα αυτά είναι αυστηρά αντιισλαμικά ενώ στη Βρετανία το UKIP του Φάρατζ έχει επικεντρωθεί κυρίως κατά της μετανάστευσης στη Βρετανία από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. 

Η οικονομική τους ατζέντα είναι διανθισμένη από στοιχεία που «έκλεψαν» από κόμματα άλλων πολιτικών χώρων, όπως της Αριστεράς, αφού μιλάνε για οικονομικό προστατευτισμό και εθνικοποιήσεις.

 

Έξι μέρες μετά τη νίκη Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές τα social media γέμισαν με τη φωτογραφία του πολυεκατομμυριούχου νέου Αμερικανού προέδρου δίπλα στον Νάιτζελ Φάρατζ του UKIP. Πόζαραν περιχαρείς ως οι πρωταθλητές των «απλών» ανθρώπων στην είσοδο του αξίας 100 εκατ. δολαρίων ρετιρέ του Τραμπ στη Ν. Υόρκη. Δυο χρόνια πριν ο Φάρατζ μιλούσε σε παμπ επαρχιακών πόλεων της Βρετανίας υπέρ της διάλυσης της Ευρώπης. Σήμερα ο ίδιος και οι Ευρωπαίοι ομοϊδεάτες του θεωρούν ότι το κίνημά τους έχει μετακινηθεί από το περιθώριο στο κέντρο της πολιτικής σκηνής.

 

Οι προσωπικοί δεσμοί ανάμεσα σε αυτά τα κόμματα βαθαίνουν διαρκώς:

Ο Φάρατζ συνδέεται με τον Λευκό Οίκο μέσω του στενού του φίλου και πρώην συμβούλου του, Ραχίμ Κασάμ, διευθυντή του λαϊκιστικού ειδησεογραφικού σάιτ Breitbart και συγκεκριμένα του παραρτήματος του σάιτ στη Βρετανία. Ο Κασάμ είναι προστατευόμενος του πρώην προέδρου του Breitbart, του Στιβ Μπάνον, τον οποίο ο Τραμπ πριν από λίγες μέρες διόρισε υπεύθυνο στρατηγικής του Λευκού Οίκου. Τον Αύγουστο, μάλιστα, ο Μπάνον είχε αναλάβει υπεύθυνος της προεκλογικής καμπάνιας Τραμπ. Ο Φάρατζ, όπως ο ίδιος παραδέχεται, γνωρίζει τον Μπάνον «εδώ και αρκετά χρόνια».

Το 2015 το ολλανδικό και το αυστριακό Κόμμα Ελευθερίας, το Εθνικό Μέτωπο της Γαλλίας και άλλοι δημιούργησαν μια ομάδα στην Ευρωβουλή με το όνομα «Ευρώπη των Εθνών και της Ελευθερίας». Πρόκειται να αλληλοστηριχθούν στις επερχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. 

Το σάιτ Breitbart, με τραχύ ρατσιστικό, ισλαμοφοβικό και αντιευρωπαϊκό περιεχόμενο που στήριζε απροκάλυπτα το UKIP του Φάρατζ, ετοιμάζεται να εξαπλωθεί σε Γαλλία και Γερμανία για να στηρίξει τη Λεπέν και το AfD.

Οι σχέσεις μεταξύ αυτών των ακροδεξιών λαϊκιστικών κομμάτων δεν είναι πάντοτε αρμονικές. Παράδειγμα ο Φάρατζ, που φρόντισε να πάρει αποστάσεις από τη Λεπέν, την οποία κατηγόρησε για αντισημιτισμό. Κίνηση που τον βοήθησε να πλασαριστεί ως «συμβατή» – δηλαδή όχι επικίνδυνα ακραία – πολιτική φιγούρα στα βρετανικά ΜΜΕ.

 

Στην πράξη, δεν είναι σημαντικό αν όλα αυτά τα κόμματα συμφωνούν σε κάθε λεπτομέρεια. Το ζητούμενό τους είναι να προβάλλουν προς τα έξω έναν κοινό σκοπό. Αυτό θα ανεβάσει τις πιθανότητες για εκλογική επιτυχία και θα δώσει στους ψηφοφόρους την αίσθηση ότι κάνουν επέλαση ως πανίσχυρη συμμαχία σε μια αντεπανάσταση εναντίον μιας ενωμένης και φιλελεύθερης Ευρώπης.

Ο Βίλντερς στην Ολλανδία και η Λεπέν στη Γαλλία, εξάλλου, θέλουν να κάνουν δημοψηφίσματα για την έξοδο των χωρών τους από την Ε.Ε. Δεν αποκλείεται τον ίδιο δρόμο να ακολουθήσουν κι άλλες χώρες.

 

Όσο για τον Τραμπ, του οποίου οι «ακόλουθοι» στο Twitter έχουν ξεπεράσει τα 11 εκατομμύρια; Σκέφτεται να δημιουργήσει έναν νέο μιντιακό όμιλο. Μια διασταύρωση του Fox και του σάιτ Breitbart News με στόχο, σκεπτόμενος ως πλανητάρχης / επιχειρηματίας, όχι μόνο την επιρροή, αλλά και να βγάλει χρήματα από την τεράστια πολιτική βάση που έχει δημιουργήσει.

Εν κατακλείδι, αν κάτι μας έδειξαν το Brexit και η νίκη Τραμπ, είναι ότι μια υπόσχεση για ανεξαρτησία – χωρίς να εξηγούν τι ακριβώς θα σημάνει ή με ποιο νέο σύστημα θα λειτουργήσουν οι οικονομίες – και για πολιτιστική ή φυλετική ομοιογένεια των λαών είναι ικανή να συναρπάσει πολύ κόσμο.