Ήταν η απόφαση της κυβέρνησης να μοιράσει 617 εκατομμύρια ευρώ στους συνταξιούχους η «αιτία» της έντασης που προκλήθηκε στις σχέσεις με τους θεσμούς ή ήταν απλώς η «αφορμή»;

♦Δώσαμε στον Σόιμπλε την ευκαιρία που αναζητούσε να μεταφέρει για αρκετές εβδομάδες αργότερα την κρίσιμη συζήτηση για τους δημοσιονομικούς στόχους που θα πρέπει να επιτύχει η Ελλάδα μετά το 2018, όπως επίσης και για τους όρους και τις προϋποθέσεις εισόδου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου στο ελληνικό πρόγραμμα;

♦Θα είναι τελικώς το τίμημα για την Ελλάδα βαρύ εξαιτίας της απόφασης της κυβέρνησης να προχωρήσει σε μια «μονομερή ενέργεια» -κατά την άποψη των δανειστών – ή στην άσκηση ενός δικαιώματός της, όπως εκτιμά η ίδια;

Το 2016 φεύγει χωρίς η ελληνική πλευρά να έχει εξασφαλίσει αυτά που ήλπιζε μέχρι και πριν από μερικές εβδομάδες. Μέχρι και τις αρχές Δεκεμβρίου, πριν από το κρίσιμο τελευταίο Eurogroup της φετινής χρονιάς, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος και το οικονομικό επιτελείο είχαν κατά νου έναν «οδικό χάρτη»:

Να ολοκληρωθεί η δεύτερη αξιολόγηση, καθώς οι διαπραγματεύσεις είχαν φέρει την Ελλάδα και τους ευρωπαϊκούς θεσμούς πολύ κοντά. Αυτό θα εξασφάλιζε την αποπληρωμή των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας για ολόκληρο το πρώτο εξάμηνο του 2017, αλλά και την απαραίτητη ρευστότητα για να συνεχιστεί η καταβολή των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου.

Να εγκριθούν τα βραχυπρόθεσμα  μέτρα για το χρέος και να αποσαφηνιστούν τα μεσοπρόθεσμα και τα μακροπρόθεσμα μέτρα ώστε να καταστούν «μετρήσιμα» κυρίως από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το οποίο χρειάζεται μια αναθεωρημένη έκθεση βιωσιμότητας για το ελληνικό χρέος προκειμένου να μπει στο ελληνικό πρόγραμμα.

Να δημιουργηθούν οι  προϋποθέσεις για την ένταξη των ελληνικών ομολόγων στο   πρόγραμμα   ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Τα τρία «αγκάθια»

Μετά τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών, το πότε θα υλοποιηθούν αυτοί οι στόχοι παραμένει άγνωστο. Σε αυτή τη φάση η αισιόδοξη εκτίμηση είναι ότι οι διαπραγματεύσεις μπορεί να ολοκληρωθούν μέχρι το Eurogroup του Ιανουαρίου. Υπάρχει και η απαισιόδοξη εκτίμηση ότι οι διαπραγματεύσεις δεν πρόκειται να ολοκληρωθούν παρά τον Απρίλιο, καθώς τότε θα αποφασίσει και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αν θα συμμετέχει στο ελληνικό πρόγραμμα ή όχι.

Σε κάθε περίπτωση ο χρόνος κυλάει εις βάρος της ελληνι κής πλευράς, σε αντίθεση με την πλευρά των δανειστών – και ειδικά της Γερμανίας -, οι οποίοι δεν θέλουν να αναλάβουν δεσμεύσεις πριν από τις δικές τους εκλογές. Ποια είναι τα «αγκάθια» που πιέζουν την ελληνική κυβέρνηση; Από τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος προκύπτει ότι τον Νοέμβριο διατέθηκαν περίπου 1,1 δισ. ευρώ από τα διαθέσιμα που υπήρχαν στα ταμεία για την αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου. Τα διαθέσιμα ήταν συνολικά 1,8 δισ. ευρώ και προήλθαν από την εκταμίευση της τελευταίας δόσης της πρώτης αξιολόγησης. Μέσα στον Δεκέμβριο θα δοθούν και τα τελευταία κεφάλαια και από τον Ιανουάριο θα πάψουν οι πληρωμές με το υπουργείο Οικονομικών να περιμένει την εκταμίευση της επόμενης δόσης για να ξεκινήσει και πάλι με τις ενέσεις ρευστότητας. Τα στοιχεία Οκτωβρίου δείχνουν ότι οι συσσωρευμένες ληξιπρόθεσμες οφειλές μαζί με τις επιστροφές φόρου που βρίσκονται σε εκκρεμότητα ξεπερνούν τα 6,3 δισ. ευρώ.

Στις αρχές του 2017 θα είναι διαθέσιμα τα στοιχεία του Νοεμβρίου, τα οποία αναμένεται να δείξουν ότι τα χρέη του Δημοσίου προς την αγορά θα κυμανθούν πάνω από τα 5 δισ. ευρώ, καθώς, ενώ από τη μία το Δημόσιο θα έχει ρίξει 1,1 δισ. ευρώ για πληρωμές (πολλές εκατοντάδες εκατομμύρια έχουν διοχετευθεί αυτή τη φορά στα χρέη του ΕΟΠΥΥ), από την άλλη δημιουργούνται καινούργιες υποχρεώσεις.

Ειδικά οι επιστροφές φόρου σε εκκρεμότητα έχουν εκτιναχθεί στα υψηλότερα επίπεδα της τελευταίας πενταετίας, πάνω από τα 1,6 δισ. ευρώ.

 Από Ιανουάριο το υπουργείο Οικονομικών  αναμένεται να καταφύγει πάλι στη γνώριμη πρακτική του παγώματος των δαπανών, καθώς το πρώτο εξάμηνο είναι γεμάτο από τα ταμειακά ελλείμματα. Από τον Φεβρουάριο κιόλας το ταμείο θα είναι μείον και σε επίπεδο κρατικού προϋπολογισμού θα εμφανιστούν τα πρώτα ελλείμματα της τάξεως των 800 εκατ. ευρώ.

Μέχρι και τον Ιούνιο το έλλειμμα θα διογκώνεται καθώς υπάρχουν – μεταξύ άλλων – και αυξημένες ανάγκες για τόκους (2,3 δισ. ευρώ στο πρώτο τρίμηνο), ενώ εκείνο τον μήνα το έλλειμμα θα κορυφωθεί και θα φτάσει τα 4,2 δισ. ευρώ. Αυτά τα κεφάλαια, αν δεν εκταμιευθεί η δόση, μπορούν να καλυφθούν μόνο με έναν τρόπο: να μην πληρωθούν ισόποσες δαπάνες του Ελληνικού Δημοσίου.

Το ίδιο ακριβώς συνέβη και το 2016: η αβεβαιότητα για την ολοκλήρωση της πρώτης αξιολόγησης κράτησε μέχρι τον Μάιο με αποτέλεσμα η υπερσυγκράτηση δαπανών να στερήσει άνω των 2,5 δισ. ευρώ από την αγορά.

Το 2017 η κυβέρνηση έχει όμως έναν λόγο παραπάνω να θέλει να αποφύγει αυτή την κατάσταση: πρέπει να επιτευχθεί ένας εξαιρετικά δύσκολος αναπτυξιακός στόχος, καθώς η εκτέλεση του προϋπολογισμού της επόμενης χρονιάς έχει στηριχθεί στην πρόβλεψη ότι το Α-ΕΠ θα αυξηθεί κατά 2,7%. Με ένα πρώτο τρίμηνο γεμάτο αβεβαιότητα και τα ταμεία του κράτους άδεια μέχρι να έρθει η επόμενη δόση, είναι δεδομένο ότι θα χαθεί πολύτιμο έδαφος στην προσπάθεια για επιστροφή στην ανάπτυξη.

Ο τρίτος σοβαρός κίνδυνος έχει να κάνει  με την καθυστέρηση ένταξης της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η οποία δεν πρόκειται να λάβει καμία απόφαση χωρίς να έχει ολοκληρωθεί η δεύτερη αξιολόγηση.

Η 13η σύνταξη

Τουλάχιστον στην ελληνική πλευρά είναι προφανές ότι ο λόγος για τον οποίο πηγαίνει πίσω η επίτευξη συμφωνίας με τους θεσμούς δεν μπορεί να είναι η «μονομερής» απόφαση για τη διανομή του έκτακτου επιδόματος στους συνταξιούχους. Στο EuroWorking Group της περασμένης Δευτέρας οι εκπρόσωποι των χωρών της Ευρωζώνης ζήτησαν από την ελληνική κυβέρνηση να καταθέσει γραπτή διαβεβαίωση ότι η καταβολή του επιδόματος δεν θα επαναληφθεί και τα επόμενα έτη.

Είναι σαφές ότι πρόκειται για κίνηση άνευ ουσιαστικής σημασίας. Ο ίδιος ο νόμος που ψηφίστηκε δεν λέει πουθενά ότι η 13η σύνταξη θα καταβληθεί και το 2017. Ακόμη και το «πάγωμα» της αύξησης του ΦΠΑ στα νησιά έχει ημερομηνία λήξης το τέλος της επόμενης χρονιάς, και ας είναι το δημοσιονομικό κόστος μόλις 50 εκατ. ευρώ.

Ουσιαστικά η κυβέρνηση τήρησε το γράμμα του μνημονίου ως προς το ουσιαστικό σκέλος: Το μνημόνιο ορίζει ότι, σε περίπτωση υπεραπό-δοσης έναντι των στόχων, μπορεί να προχωρήσει στην αξιοποίηση μέρους του πρόσθετου πλεονάσματος για κοινωνικές παροχές, οι οποίες όμως πρέπει να έχουν εφάπαξ χαρακτήρα (δηλαδή να μην είναι επαναλαμβανόμενες).

Όπως προκύπτει από την εισηγητική έκθεση του κρατικού προϋπολογισμού που ψηφίζεται στη Βουλή, το πρωτογενές πλεόνασμα (βάσει της μεθοδολογίας της Σύμβασης Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης) έπρεπε να διαμορφωθεί στα 919 εκατ. ευρώ ή στο 0,53% του ΑΕΠ. Η πρόβλεψη είναι ότι θα κλείσει στα 1,907 δισ. ευρώ, δηλαδή στο 1,09% του ΑΕΠ. Άρα η υπεραπόδοση αγγίζει τα 988 εκατ. ευρώ.

Το αρχικό μνημόνιο του Ιουλίου του 2015 προέβλεπε ότι από το ποσό της υπεραπόδοσης η κυβέρνηση θα μπορούσε να μοιράσει σε κοινωνικές παροχές το 40%, δηλαδή περίπου 400 εκατ. ευρώ.

Το αναθεωρημένο μνημόνιο του Μαΐου, όμως, είναι πιο ελαστικό για την Ελλάδα, καθώς αναφέρει τα εξής: Αν υπάρξει υπεραπόδοση έναντι των στόχων του προγράμματος, οι ελληνικές αρχές «σε συμφωνία με τους θεσμούς μπορούν να εξετάσουν αν υπάρχει το δημοσιονομικό περιθώριο για την ενίσχυση της κοινωνικής προστασίας ή τη μείωση φορολογικών συντελεστών υπό την προϋπόθεση ότι θα διασφαλιστούν οι δημοσιονομικοί στόχοι».

Σύγκρουση νοοτροπίας

Τι δεν τήρησε η κυβέρνηση από το γράμμα του μνημονίου; Δεν είχε τη συμφωνία των θεσμών, οι οποίοι – όπως κατέστη σαφές από τις δηλώσεις της τελευταίας εβδομάδας – θέλουν να έχουν λόγο όχι μόνο για το ποσό που θα δοθεί, αλλά και για το πού θα δοθούν τα χρήματα. Τι υποστηρίζουν οι θεσμοί όσον αφορά τα δύο αυτά θέματα;

Πρώτον, ότι τα 616 εκατ. ευρώ είναι πά- ρα πολλά. Ναι μεν η υπέρβαση μέχρι το τέλος του έτους αναμένεται να ξεπεράσει το 1 δισ. ευρώ, ωστόσο οι τελικές εκτιμήσεις για το ύψος του πρωτογενούς πλεονάσματος γίνονται τον Απρίλιο από την ΕΛΣΤΑΤ (ενώ η δεύτερη και οριστική εκτίμηση βγαίνει ακόμη πιο αργά, τον Οκτώβριο).

Μέσα στο 2016 η ΕΛΣΤΑΤ διόρθωσε το πρωτογενές πλεόνασμα (προς τα κάτω) κατά 900 εκατ. ευρώ, κατεβάζοντας το ποσοστό στο 0,2%. Πρόβλημα δεν δημιουργήθηκε καθώς ο δημοσιονομικός στόχος του 2015 ήταν στο -0,25%. Το 2016, όμως, αν υπάρξει και πάλι διόρθωση 900 εκατ. ευρώ (κάτι που δεν αναμένεται, καθώς η υπέρβαση προήλθε κυρίως από αύξηση φορολογικών εσόδων), μπορεί να κινδυνέψει ο στόχος του πρωτογενούς πλεονάσματος.

Ως προς αυτό το θέμα η ελληνική κυβέρνηση έχει την απάντησή της: τα δεδομένα του Δεκεμβρίου θα είναι καλά και θα διευρύνουν ακόμη περισσότερο την υπέρβαση των εσόδων, με αποτέλεσμα όχι μόνο να μην τεθεί σε κίνδυνο το 0,5%, αλλά το 2016 να κλείσει με ακόμη υψηλότερο πλεόνασμα.

 Δεύτερον, ότι τα χρήματα δεν έπρεπε να  δοθούν στους συνταξιούχους, αλλά σε άλλες κατευθύνσεις, όπως για παράδειγμα στην αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου. Σε αυτό το επίπεδο υπάρχει ανοικτή σύγκρουση νοοτροπίας: η ελληνική πλευρά πιστεύει ότι δίνοντας 616 εκατ. ευρώ στους συνταξιούχους το σύνολο των χρημάτων θα πέσει στην αγορά και σε μεγάλο βαθμό θα επιστρέψει στο Δημόσιο λόγω φόρων (κυρίως ΦΠΑ).

Οι υπόλοιποι θεσμοί, και κυρίως το ΔΝΤ, εκτιμούν ότι τα χρήματα θα έπρεπε να δοθούν είτε για την ενίσχυση των ανέργων είτε για την ενίσχυση της ρευστότητας των επιχειρήσεων.