Κατοχυρώνει το εφάπαξ επίδομα, αλλά μόνο με έγκριση των θεσμών η μελλοντική διαχείριση

Μπορεί η κυβέρνηση να υποστηρίζει ότι με την επιστολή Τσακαλώτου δεν ανέλαβε καμία επιπλέον δέσμευση έναντι των δανειστών, πέραν αυτών που ήδη υπήρχαν στις δεκάδες σελίδες του μνημονίου. Κι όμως, η «μάχη» που δόθηκε για την καταβολή του έκτακτου επιδόματος στους συνταξιούχους δεν ήταν αναίμακτη.

♦  Η πρώτη απώλεια είναι μάλλον προφανής: ενώ μέχρι πριν από μερικές εβδομάδες η κυβέρνηση υποστήριζε πως η Ελλάδα «δεν είναι αποικία και μπορεί να επιλέγει ποιες κοινωνικές ομάδες θα προστατέψει», τώρα υποχρεώθηκε να υπογράψει ένα ακόμη κείμενο που τη δεσμεύει να εξασφαλίζει τη σύμφωνη γνώμη των θεσμών πριν ενεργήσει.

♦  Η δεύτερη απώλεια φαίνεται αν διαβάσει κάποιος πίσω από τις γραμμές της επιστολής του υπουργού Οικονομικών: ουσιαστικά η Ελλάδα δεσμεύτηκε ότι όχι μόνο δεν πρόκειται να ενισχύσει τους συνταξιούχους στο μέλλον, αλλά, αν χρειαστεί, θα προχωρήσει και στην περαιτέρω περικοπή της συνταξιοδοτικής δαπάνης προκειμένου να επιτευχθούν οι δημοσιονομικοί στόχοι.

Έτσι, η κυβέρνηση βγαίνει από τη μάχη για το «πακέτο Τσίπρα» με μια νίκη, μια ήττα και μια απώλεια.

♦   Η νίκη συνίσταται στο ότι κατόρθωσε τελικώς να δώσει τα 617 εκατομμύρια ευρώ στους συνταξιούχους.

♦  Η ήττα συνίσταται στο ότι για ένα επίδομα ουσιαστικά βάζει μια κοινων ομάδα τριών εκατομμυρίων πολιτών στο «μάτι» των θεσμών αναλαμβάνοντας τον κίνδυνο να υποχρεωθεί σ μια ακόμη μείωση του εισοδήματος από συντάξεις.

♦   Η απώλεια είναι πρώτα και κύρι πολιτική: η κυβέρνηση κινδυνεύει να βρεθεί στο μέλλον αντιμέτωπη με την κοινωνική ομάδα που έχει εξαγγείλει ότι θέλει να προστατέψει περισσότερο από κάθε άλλη.

Τα κέρδη…

Σίγουρα οι εμπνευστές της «13η σύνταξης» δεν θα περίμεναν αυτήν την κατάληξη στην ιστορία με το «πακέτο Τσίπρα». Εκ πρώτης όψεως, σύμφωνα κυρίως με τη δική τους ανάγνωση, απώλειες δεν υπάρχουν:

Το ποσό του έκτακτου επιδόματος πιστώθηκε κανονικά στους τραπεζικούς λογαριασμούς των δικαιούχων, από τις 22 Δεκεμβρίου και ήδη το χρήμα έχει κυκλοφορήσει στην αγορά. Μάλιστα, ένα μεγάλο μέρος από το ποσό των 617 εκατ. ευρώ λογικά θα επιστρέψει τον Ιανουάριο στα ταμεία του κράτους είτε υπό μορφή ΦΠΑ είτε ως ειδικός φόρος κατανάλωσης.

Σε αυτό έχει δίκιο το οικονομικό επιτελείο: οι συνταξιούχοι των 850 ευρώ δεν αποθησαυρίζουν, ειδικά τα Χριστούγεννα. Δαπανούν για τους εαυτούς τους ή τις οικογένειές τους και ουσιαστικά ξαναρίχνουν το χρήμα στην αγορά.

 Η δέσμευση για ενεργοποίηση του δημοσιονομικού κόφτη – και μάλιστα με την εξειδίκευση ότι η όποια δημοσιονομική προσαρμογή θα γίνει μέσα από το ψαλίδισμα της συνταξιοδοτικής δαπάνης – είναι πολύ πιθανό ότι θα αποδειχθεί άνευ ουσίας.

Οι αριθμοί είναι αποκαλυπτικοί. Οι έφοροι ανά την επικράτεια στέλνουν μηνύματα στο υπουργείο Οικονομικών για θετική πορεία των εσόδων και τον Δεκέμβριο.

♦   Από τη μια οι εισπράξεις αυξάνονται για συγκυριακούς λόγους (σ.σ.: μεταβιβάσεις ακινήτων με στόχο τη μελλοντική απαλλαγή από τον ΕΝΦΙΑ ή πληρωμή φόρων για να εξασφαλιστεί φορολογική ενημερότητα και να κλείσουν τα βιβλία της εφορίας).

♦  Το διά ταύτα είναι όμως αυτό που μετράει: το «μαξιλάρι» στο τέλος του 2016 θα είναι μεγαλύτερο των 500 εκατ. ευρώ. Στον προϋπολογισμό του 2017 η κυβέρνηση έχει εγγράψει πρόβλεψη για πρωτογενές πλεόνασμα άνω του 1% του ΑΕΠ. Το ποσό αυτό μεταφράζεται σε περίπου 1,9 δισ. ευρώ. Τα 617 εκατ. ευρώ δαπανήθηκαν, άρα έχουμε πέσει περίπου στα 1,3 δισ. ευρώ.

Με την αναμενόμενη εκτέλεση του Δεκεμβρίου αναμένεται ότι το πλεόνασμα θα αναρριχηθεί και πάλι προς τα 1,4 – 1,5 δισ. ευρώ. Το μνημόνιο μας επιβάλλει να παρουσιάσουμε πλεόνασμα περίπου 910 εκατ. ευρώ μέσα στο 2016.

Άρα, ακόμη και αν η ΕΛΣΤΑΤ διορθώσει προς τα κάτω τα δημοσιονομικά αποτελέσματα του χρόνου που φεύγει, το πιο πιθανό είναι ότι δεν θα πέσουμε κάτω από το όριο του 0,5%.

Άρα ο «κόφτης» θα παραμείνει στη… θήκη του για τουλάχιστον έναν χρόνο, καθώς το αν θα χρησιμοποιηθεί ή όχι θα κριθεί και πάλι τον Απρίλιο του 2018, όταν θα προκύψει το αν εκπληρώθηκαν ή όχι οι δημοσιονομικοί στόχοι του 2017.

 Η κυβέρνηση δεν απεμπολεί το «κεκτημένο» του αναθεωρημένου μνημονίου. Ακόμη και αν στο μέλλον προκύψουν υπερβάσεις στην εκτέλεση του πρωτογενούς πλεονάσματος – κάτι βέβαια που γίνεται εξαιρετικά δύσκολο, καθώς τόσο για το 2017 όσο και (κυρίως) για το 2018 ο πήχης είναι στα ύψη -, έχει το δικαίωμα να προχωρήσει στην έκτακτη διανομή οικονομικών ενισχύσεων.

…και οι ζημίες

Κάπου εδώ όμως σταματούν τα «ανώδυνα» της ιστορίας με τη 13η σύνταξη και αρχίζουν τα επώδυνα, όπως προκύπτει άλλωστε από μια πιο προσεκτική ανάγνωση της επιστολής Τσακαλώτου:

«Οι ελληνικές αρχές θα ενεργοποιήσουν  τον έκτακτο δημοσιονομικό μηχανισμό (contingency fiscal mechanism), ο οποίος περιλαμβάνεται στο πλαίσιο της πρώτης αξιολόγησης, όπως περιγράφεται στον Νόμο 4389/16, σε περίπτωση που τα στοιχεία τα οποία θα επικυρώσει η Eurostat δείχνουν ότι οι παραπάνω δημοσιονομικοί στόχοι δεν έχουν επιτευχθεί.

Συγκεκριμένα, στην περίπτωση που τα αποτελέσματα του προϋπολογισμού για το 2016 δεν επιτυγχάνουν τον συμφωνημένο στόχο, κάτι που θεωρούμε εξαιρετικά απίθανο, οι ελληνικές αρχές δεσμεύονται να λάβουν αντισταθμιστικά μέτρα στο πεδίο των δαπανών για τις συντάξεις, ώστε να καλύψουν τη διαφορά ανάμεσα στο αποτέλεσμα και τον δημοσιονομικό στόχο του 2016».

Όπως προαναφέρθηκε, το να ενεργοποιηθεί ο δημοσιονομικός κόφτης μέσα στο 2017 βάσει των οικονομικών επιδόσεων του 2016 είναι πολύ δύσκολο. Είναι όμως αρκετά πιθανότερο ο κόφτης να ενεργοποιηθεί το 2018, καθώς τότε θα κριθεί αν έχουμε «πιάσει» τον στόχο του πρωτογενούς πλεονάσματος για το 2017. Ακόμη περισσότερο δεν είναι διασφαλισμένος ο στόχος του 2018, που ανεβαίνει στο 3,5% του ΑΕΠ ή κοντά στα 6,5 δισ. ευρώ τουλάχιστον.

Το κακό της ιστορίας είναι ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει «δείξει» εγγράφως τους συνταξιούχους ως την κοινωνική ομάδα που θα πρέπει να πληρώσει το μάρμαρο σε περίπτωση αποκλίσεων. Μπορεί η γραπτή αναφορά να αφορά το 2016, ωστόσο η δέσμευση θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη των θεσμών. Επί της ουσίας η ελληνική πλευρά υπόσχεται να πράξει αυτό που ζητάει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο: να αρχίσει τις περικοπές στις αποδοχές των σημερινών συνταξιούχων προκειμένου να επιτύχει τους δημοσιονομικούς στόχους.

Έτσι, μέσα στο 2017 θα έχουμε δύο πράγματα: από τη  μία το υπουργείο Εργασίας να έχει υπολογίσει την «προσωπική διαφορά» για 2,8 εκατομμύρια συνταξιούχους (κάτι που σημαίνει ότι θα υπάρχει έτοιμο ένα ποσό για  κόψιμο για  κάθε συνταξιούχο)  και από την άλλη την κυβέρνηση να εμφανίζεται πρόθυμη να κόψει συντάξεις αν χρειαστεί.

«Επί της διαδικασίας αναγνωρίζω ότι μέτρα με δημοσιονομικές επιπτώσεις πρέπει να συζητούνται και να συμφωνούνται  με τους θεσμούς στο πλαίσιο των δεσμεύσεών μας από το Μνημόνιο.

Συγκεκριμένα, στην περίπτωση μίας μόνιμης δημοσιονομικής υπεραπόδοσης σε σχέση με τους στόχους του προγράμματος, όπως αυτή διαπιστώνεται από τα ετήσια αποτελέσματα του προϋπολογισμού που επικυρώνει η Eurostat, οι ελληνικές αρχές θα συμφωνήσουν με τους θεσμούς, στο πλαίσιο των αξιολογήσεων, σχετικά με τη χρήση του διαθέσιμου δημοσιονομικού χώρου.

Αναγνωρίζουμε ότι ο διαθέσιμος δημοσιονομικός χώρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε στοχευμένα μέτρα για την ενδυνάμωση της κοινωνικής προστασίας (ειδικά στο πρόγραμμα για το Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης) και / ή για τη μείωση των φορολογικών βαρών που προκύπτουν από τις μνημονιακές δεσμεύσεις. Ειδάλλως θα χρησιμοποιήσουμε την υπεραπόδοση για τη δημιουργία ενός “μαξιλαριού ρευστότητας” (cash buffer) ή / και για την αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών».

Είναι προφανές από το συγκεκριμένο απόσπασμα της επιστολής ότι η ελληνική κυβέρνηση δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να αιφνιδιάσει ευχάριστα τους πολίτες μοιράζοντας πάνω από μισό δισ. ευρώ μέσω τηλεοπτικού διαγγέλματος. Η όποια παροχή στο μέλλον θα πρέπει να περνάει από τη… βάσανο της διαπραγμάτευσης.

Και αν αυτό έχει κυρίως σημειολογικό χαρακτήρα, το πού θα μπορούν να διατεθούν τα χρήματα είναι εντελώς ουσιαστικό. Με τον τρόπο που διατυπώθηκε η δέσμευση της ελληνικής πλευράς ουσιαστικά οι συνταξιούχοι έχουν αποκλειστεί από μελλοντικές παροχές.

Ναι, η δέσμευση μιλάει για ενίσχυση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος. Στην πράξη, όμως, θα φανεί ότι οι δικαιούχοι του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος με την ιδιότητα του συνταξιούχου θα είναι μετρημένοι στα δάχτυλα καθώς μόνο και μόνο η σύνταξή τους τούς πετάει πάνω από τα εισοδηματικά όρια.

Ουσιαστικά η κυβέρνηση απεμπολεί το δικαίωμα να διαθέσει το «μαξιλάρι» του προϋπολογισμού κατά βούληση και έχει το περιθώριο να διαπραγματευτεί μεταξύ συγκεκριμένων επιλογών: ενίσχυση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, μειώσεις φορολογικών συντελεστών ή αποπληρωμές ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου.

Αν στην πολιτική είναι οι τελευταίες εντυπώσεις αυτές που μετράνε περισσότερο, η ελληνική πλευρά φαίνεται τελικώς να βγαίνει χαμένη από την ιστορία της «13ης σύνταξης». Εκτός από τις καθυστερήσεις που προκλήθηκαν στη διαπραγμάτευση, οι δεσμεύσεις που υποχρεώθηκε να αναλάβει ο Έλληνας υπουργός Οικονομικών – έστω και αν πρόκειται για απλή επαναδιατύπωση των όσων προβλέπει το μνημόνιο – είναι τέτοιες που η ελληνική πλευρά θα τις βρει μπροστά της.

Όταν, για παράδειγμα, τον Δεκέμβριο του 2018, λίγους μήνες πριν από τις εθνικές εκλογές (εφόσον φυσικά εξαντληθεί η τετραετία), το υπουργείο Εργασίας θα προχωρεί στην πλήρη κατάργηση του ΕΚΑΣ, περιθώρια εξισορρόπησης των εισοδηματικών απωλειών για 300.000 συνταξιούχους δεν θα υπάρχουν, ακόμη κι αν έχει δημιουργηθεί υπερβάλλον πλεόνασμα στον προϋπολογισμό.