Υπό διαφορετικές συνθήκες, η είδηση ότι δημιουργήθηκε Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης, στον οποίο θα αναφέρεται το σύνολο των Ελλήνων εργαζομένων και όλοι οι συνταξιούχοι της χώρας, θα υποστηριζόταν από ένα εκτεταμένο διαφημιστικό πλάνο προκειμένου οι πολίτες να αντιληφθούν με τον καλύτερο τρόπο τι αλλάζει στη ζωή τους.

Κι όμως, η μεγάλη αυτή αλλαγή περνάει – προς το παρόν – «στα ψιλά». Η έλλειψη κονδυλίων για την υποστήριξη μιας εκτεταμένης επικοινωνιακής εκστρατείας είναι ένας προφανής λόγος. Δεν είναι ο μόνος. Ο Ενιαίος Φορέας Κοινωνικής Ασφάλισης μπορεί να κρεμάει καινούργιες ταμπέλες, αλλά ακόμη δεν πείθει ότι θα σταθεί αμέσως στα πόδια του.

Το αρμόδιο υπουργείο Εργασίας εμφανίστηκε καθησυχαστικό. Και για το προϋπολογισμένο έλλειμμα του 1 δισ. ευρώ με το οποίο ξεκινάει ο ΕΦΚΑ και για τη διαδικασία απονομής των συντάξεων που βρίσκονται σε εκκρεμότητα εδώ και χρόνια, αλλά και – κυρίως – για τον νέο τρόπο υπολογισμού των ασφαλιστικών εισφορών βάσει δηλωθέντος εισοδήματος που αλλάζει τα πάντα στη ζωή 1,5 εκατομμυρίου ασφαλισμένων.

Στην πραγματικότητα, παρά τις καθησυχαστικές δηλώσεις, ο ΕΦΚΑ είναι ένα «πολιτικό στοίχημα» για την κυβέρνηση. Ο λόγος; Επέλεξε να εφαρμόσει μια «ταξική» πολιτική στον χώρο της κοινωνικής ασφάλισης προβάλλοντας ως σύνθημα την «ενίσχυση των αδυνάτων». Αυτό μεταφράζεται στην πράξη με δύο τρόπους:

-Ελάφρυνση των πολλών επαγγελματιών, οι οποίοι καλούνται να πληρώσουν από τον Ιανουάριο λιγότερες ασφαλιστικές εισφορές σε σχέση με πέρυσι. Το μάρμαρο όμως καλούνται να πληρώσουν οι λίγοι που δηλώνουν τα μεσαία και υψηλά εισοδήματα. Για επαγγελματίες ασφαλισμένους με αποδοχές πάνω από 20.000 – 25.000 ευρώ, οι κρατήσεις από φόρους και ασφαλιστικές εισφορές φτάνουν ακόμη και πάνω από το 50% – 60%.

-Χορήγηση σύνταξης με εξαιρετικά υψηλό συντελεστή αναπλήρωσης σε όσους έχουν λίγα χρόνια ασφάλισης και χαμηλές αποδοχές και προοδευτική μείωση του συντελεστή αναπλήρωσης για όσους εργάζονται περισσότερα χρόνια και με υψηλότερες αποδοχές. Το αντίστροφα προοδευτικό σύστημα χτίστηκε – και προβλήθηκε δεόντως, ειδικά από τον πρώην υπουργό Εργασίας Γιώργο Κατρούγκαλο – με το επιχείρημα ότι πρέπει να ενισχυθούν οι πιο αδύναμοι.

Ουσιαστικά το νέο σύστημα υπολογισμού των συντάξεων λειτουργεί αναδιανεμητικά καθώς «κόβει» σύνταξη από τους λίγους, που όμως έχουν πληρώσει, και μοιράζει στους πολλούς προκειμένου αυτοί να εξασφαλίσουν ένα ελάχιστο επίπεδο αποδοχών (384 ευρώ, που είναι η βασική σύνταξη, συν ένα μικρό κομμάτι από την ανταποδοτική, η οποία εξαρτάται από το ύψος των ασφαλιστικών εισφορών που έχουν καταβληθεί κατά τη διάρκεια του εργασιακού βίου).

Ο πολιτικός μανδύας με τον οποίο θέλησε να περιβάλει η κυβέρνηση τον νέο ασφαλιστικό φορέα είναι προφανές πού αποσκοπεί: στο να είναι ικανοποιημένος όσο το δυνατόν μεγαλύτερος αριθμός ασφαλισμένων.

Πολιτικό στοίχημα και εμπόδια

Ουσιαστικά η κυβέρνηση τείνει χείρα φιλίας στους εκατοντάδες χιλιάδες αυτοαπασχολούμενους, οι οποίοι μέχρι τώρα πλήρωναν από 220 έως 250 ευρώ τον μήνα στον ΟΑΕΕ, και τους προτείνει ένα πλήρες ασφαλιστικό πακέτο, το οποίο θα περιλαμβάνει υγειονομική περίθαλψη, αλλά και μια σύνταξη της τάξεως των 450-500 ευρώ κατ’ ελάχιστον με 15 χρόνια ασφάλισης και μηνιαίο κόστος μόλις 180-190 ευρώ τον μήνα.

Πού ποντάρει η κυβέρνηση; Στο γεγονός ότι μερικές δεκάδες χιλιάδες αυτοαπασχολούμενοι, που δηλώνουν τα υψηλότερα εισοδήματα, θα αντέξουν στο να πληρώνουν ακόμη και πάνω από το 60% του εισοδήματός τους γνωρίζοντας ότι η σύνταξη που θα πάρουν δεν θα ανταποκρίνεται σε καμία περίπτωση στο εξωφρενικό κόστος ασφάλισης και φορολόγησης.

Το πραγματικό στοίχημα, βέβαια, δεν είναι πολιτικό, αλλά καθαρά οικονομικό. Ένα είναι το βασικό ερώτημα: Θα είναι οι εισπράξεις από τις ασφαλιστικές εισφορές τέτοιες ώστε να μη διευρυνθούν τα ελλείμματα που ούτως ή άλλως θα έχει ο νέος ενιαίος ασφαλιστικός φορέας στο ξεκίνημά του; Τα δεδομένα αυτήν τη στιγμή έχουν ως εξής: Η συντριπτική πλειονότητα των ασφαλισμένων του νέου ΕΦΚΑ έχουν ετήσιες αποδοχές κάτω από 10.000 ευρώ, είτε πρόκειται για μισθωτούς είτε για ελεύθερους επαγγελματίες είτε για αγρότες. Μάλιστα, τα τελευταία στοιχεία δείχνουν ότι οι όποιες προσλήψεις αφορούν εργαζόμενους μερικής απασχόλησης με αποδοχές της τάξεως των 400-500 ευρώ, οι οποίοι κατά συνέπεια αποδίδουν ελάχιστες ασφαλιστικές εισφορές στο σύστημα.

Στους ελεύθερους επαγγελματίες με  χαμηλές αποδοχές, που καταλαμβάνουν συντριπτικό ποσοστό στο σύνολο των ελεύθερων επαγγελματιών και των επιτηδευματιών, το νέο καθεστώς υπολογισμού βγάζει μικρότερες ασφαλιστικές εισφορές σε σχέση με το υφιστάμενο.

Όσοι πλήρωναν 200-250 ευρώ βρισκόμενοι ακόμη και στην 1η ασφαλιστική κλάση του ΟΑΕΕ, τώρα θα πληρώνουν ακόμη και 186 ευρώ τον μήνα, ποσό που αντιστοιχεί στο 26,95% των κατώτατων ετήσιων αποδοχών που εισπράττει όποιος αμείβεται με το κατώτατο ποσό της Εθνικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας.

Δεδομένου ότι είναι εκατοντάδες χιλιάδες αυτοί που θα πληρώνουν το ελάχιστο επιτρεπόμενο ποσό, η χρονιά ξεκινάει με ένα μεγάλο «μείον» στα έσοδα του Ενιαίου Φορέα. Πώς θα καλυφθεί αυτή η τρύπα; Υποτίθεται πως το υπουργείο Εργασίας προβλέπει ότι με τη μείωση των ασφαλιστικών εισφορών για τους φτωχότερους θα αυξηθεί ο συντελεστής εισπραξιμότητας συνολικά.

Και εδώ γεννάται το πρώτο βασικό ερώτημα: Ο ασφαλισμένος με τις ετήσιες αποδοχές των 7.000 ευρώ καλείται να πληρώσει ούτως ή άλλως 22% φόρο (ήτοι 1.540 ευρώ) και 650 ευρώ τέλος επιτηδεύματος. Του μένουν 4.810 ευρώ ή περίπου 400 ευρώ τον μήνα για να ζει. Από αυτά τα 400 ευρώ, μέχρι τώρα δεν πλήρωνε τον ΟΑΕΕ και άφηνε τα χρέη να συσσωρεύονται, διότι, αν ήταν συνεπής, θα έπρεπε να συμβιβαστεί με καθαρές μηνιαίες αποδοχές της τάξεως των 150 ευρώ τον μήνα.

Με το νέο καθεστώς, για να φανεί συνεπής, θα πρέπει να του απομένουν καθαρά 200 ευρώ αντί για 150 ευρώ που ήταν με το προηγούμενο καθεστώς. Αυτή η διαφορά των 50 ευρώ, υπολογίσιμη βεβαίως, θα τον ωθήσει στο να πληρώνει ή θα συνεχίσει να αφήνει απλήρωτες τις ασφαλιστικές εισφορές;

Για να μπορέσει να ρεφάρει το υπουργείο Εργασίας από τη μαζική μείωση ασφαλιστικών εισφορών – η οποία αφορά και αυτούς που πλήρωναν μέχρι σήμερα αλλά και αυτούς που δεν πλήρωναν – χρειάζεται κατακόρυφη αύξηση του συντελεστή εισπραξιμότητας.

Αξίζει να σημειωθεί ότι από τους περίπου 700.000 ασφαλισμένους του ΟΑΕΕ – αριθμός ο οποίος έχει ήδη μειωθεί κατά δεκάδες χιλιάδες το τελευταίο διάστημα καθώς πολλοί σπεύδουν να κλείσουν τα βιβλία τους – τουλάχιστον οι 300.000 δεν πληρώνουν καθόλου εισφορές και αφήνουν τα χρέη να συσσωρεύονται.

Αντικίνητρα ασφάλισης

 Στο ασφαλιστικό σύστημα δεν υπάρχουν σήμερα περισσότεροι από 100.000 ασφαλισμένοι – ελεύθεροι επαγγελματίες, επιτηδευματίες και μέτοχοι ανωνύμων εταιρειών που διατηρούν θέση στο διοικητικό συμβούλιο της εταιρείας – οι οποίοι δηλώνουν αποδοχές άνω των 20.000 – 25.000 ευρώ ετησίως.

Αυτοί πλήρωναν μέχρι τώρα ασφαλιστικές εισφορές της τάξεως των 300-400 ευρώ τον μήνα, ανάλογα με την ασφαλιστική κλάση στην οποία κατατάσσονταν. Με το νέο καθεστώς, ο λογαριασμός μπορεί να ανέβει ακόμη και στα 1.000 – 1.500 ευρώ, ανάλογα με το συνολικό ύψος των αποδοχών.

Το ερώτημα είναι συγκεκριμένο: θα δεχτεί ο «πλούσιος» επαγγελματίας να πληρώνει αυτές τις εισφορές ή θα αναζητήσει τρόπους διαφυγής; Η απάντηση στο ερώτημα δεν αφορά μόνο τις εισπράξεις από ασφαλιστικές εισφορές αλλά και τα έσοδα από τους φόρους.

Συνολικά ο ελεύθερος επαγγελματίας με τις υψηλές αποδοχές καλείται να πληρώσει πάνω από το 55% – 60% του εισοδήματός του σε φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. Κάτι που σημαίνει ότι, για κάθε έναν επαγγελματία που βγαίνει εκτός συστήματος (είτε λόγω φοροδιαφυγής είτε λόγω εγκατάλειψης της χώρας), θα χρειάζονται 10 καινούργιοι επαγγελματίες για να καλύψουν την τρύπα που θα προκύψει στα έσοδα.

Το νέο σύστημα υπολογισμού των συντάξεων αποθαρρύνει την καταβολή υψηλών ασφαλιστικών εισφορών καθώς λειτουργεί αντίστροφα προοδευτικά. Δηλαδή, όσο υψηλότερες είναι οι αποδοχές τόσο μικρότερος είναι ο συντελεστής αναπλήρωσης, άρα τόσο μικρότερη – αναλογικά – είναι η σύνταξη.

Αυτό δημιουργεί ένα ακόμη αντικίνητρο ασφάλισης με το πραγματικό εισόδημα καθώς ο ασφαλισμένος γνωρίζει εκ των προτέρων ότι, και να πληρώνει, δεν πρόκειται να εξασφαλίσει σημαντική σύνταξη.

Ελεύθερος επαγγελματίας με μέσες μηνιαίες αποδοχές της τάξεως των 2.500 ευρώ (σ.σ.: αντιστοιχούν σε κέρδη της τάξεως των 30.000 ευρώ ετησίως) θα εξασφαλίσει καθαρή σύνταξη της τάξεως των 694 ευρώ αν βγει στη σύνταξη με 20 έτη ασφάλισης. Σε αυτά τα 20 έτη ασφάλισης θα έχει καταβάλει συνολικά 188.650 ευρώ σε ασφαλιστικές εισφορές, καθώς αυτές θα υπολογίζονται με συντελεστή 26,95% επί του μηνιαίου εισοδήματός του.

Αν υποτεθεί ότι ο συγκεκριμένος επαγγελματίας αποφασίσει να κρατηθεί για επιπλέον 10 χρόνια στην αγορά εργασίας, δύο πράγματα θα συμβούν:

♦  Πρώτον, θα κληθεί να πληρώσει περισσότερα σε ασφαλιστικές εισφορές. Στα 30 χρόνια ασφάλισης – και με τον συντελεστή υπολογισμού στο 26,95% – αντιστοιχεί συνολικό ποσό της τάξεως των 282.975 ευρώ.

♦  Δεύτερον, θα αυξηθεί η σύνταξη. Για τον συγκεκριμένο ασφαλισμένο, από τα 694 ευρώ της 20ετίας θα προκύψουν 872 ευρώ στα 30 χρόνια.

Μόνο και μόνο για να πάρει πίσω τα χρήματα που θα καταβάλει σε ασφαλιστικές εισφορές αυτά τα 10 χρόνια πρόσθετης εργασίας – υπολογίζονται σε 94.325 ευρώ με μια απλή αφαίρεση – ο συνταξιούχος θα χρειαστεί να περιμένει… 531 μήνες καθώς το πρόσθετο μηνιαίο εισόδημα με το οποίο θα επιβραβευθεί παραμένοντας στην αγορά εργασίας θα είναι μόλις 177 ευρώ καθαρά.

Οι 531 μήνες αντιστοιχούν σε 44 χρόνια. Αν αυτά προστεθούν στο 67ο έτος της ηλικίας, που είναι και το όριο ηλικίας συνταξιοδότησης στην Ελλάδα, φτάνουμε αισίως στα 111 χρόνια. Ούτε ο… Μαθουσάλας δεν θα πλήρωνε τέτοιες εισφορές!