E πιστήμονες στη διαχείριση κρίσεων οι Άγγλοι, είχαν θητεύσει επί μακρόν ως αποικιοκράτες και είχαν λαμπρή σχολή επεμβάσεων στα εσωτερικά των χωρών που είχαν υπό την επιρροή τους. Το ελληνικό ζήτημα, όπως αυτό διαμορφωνόταν στη διάρκεια της Εθνικής μας Αντίστασης, οι Άγγλοι το παρακολουθούσαν στενά και αδιαλείπτως, σχεδιάζοντας το μέλλον πριν ακόμα αυτό δείξει τις… προθέσεις του.

E πιστήμονες στη διαχείριση κρίσεων οι Άγγλοι, είχαν θητεύσει επί μακρόν ως αποικιοκράτες και είχαν λαμπρή σχολή επεμβάσεων στα εσωτερικά των χωρών που είχαν υπό την επιρροή τους. Το ελληνικό ζήτημα, όπως αυτό διαμορφωνόταν στη διάρκεια της Εθνικής μας Αντίστασης, οι Άγγλοι το παρακολουθούσαν στενά και αδιαλείπτως, σχεδιάζοντας το μέλλον πριν ακόμα αυτό δείξει τις… προθέσεις του. Ήδη από το 1943, σε μια διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών στη Μόσχα μεταξύ Σοβιετικών, Αμερικάνων και Άγγλων, ο γνωστός μας Ήντεν θέλησε να βολιδοσκοπήσει τις προθέσεις του Στάλιν σχετικά με την Ελλάδα. Ο Σοβιετικός ηγέτης απάντησε ότι «δεν ενδιαφέρεται για την Ελλάδα και ότι δεν έχει επαφές με το ΕΑΜ». Πράγματι οι προτεραιότητες που έθεταν οι Σοβιετικοί είχαν να κάνουν με την ενότητα των σλαβικών εθνοτήτων προκειμένου να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τη γερμανική απειλή, αλλά επίσης και για τον λόγο ότι γεωγραφικά ενώνονταν με κοινά αδι άσπαστα σύνορα. Γενικά η σοβιετική πλευρά κρατούσε αποστάσεις από το ΚΚΕ προκειμένου να αποφύγει τη δυ σμενή αντίδραση των Άγγλων. Οι επιδιώξεις της Σοβιετι κής Ένωσης δεν συμπεριελάμβαναν την Ελλάδα. Βέβαια υπήρχε από το 1943 και έπειτα ένας διάχυτος φόβος για τυχόν κομμουνιστικοποίηση της Ευρώπης και ιδιαίτερα της Ελλάδας λόγω του ΕΑΜ και της οργανωτικής κυριαρ χίας του ΚΚΕ σε αυτό. Έτσι οι διάφορες επισημάνσεις των Άγγλων αξιωματούχων για τον φόβο μπολσεβικοποίη σης της ερειπωμένης από τον πόλεμο Ευρώπης δεν ήταν δίχως βάση.

Στο μεταξύ άρχισαν οι συγκρούσεις του ΕΛΑΣ με τον ΕΔΕΣ του Ναπολέοντα Ζέρβα. Χαρακτηριστικό είναι το τηλεγράφημα του ταγματάρχη Ουάλας το καλοκαίρι του 1944 προς το Foreign Office: «Ο Ζέρβας είναι βρετανικό δημιούργημα, υπό την έννοια ότι είμαστε υπεύθυνοι για τη σημερινή συνέχιση της ύπαρξής του. […] Ο Ζέρβας έχει γίνει τελείως νομιμόφρων σύμμαχος και ακόμα θα κάνει απολύτως ό,τι του πούμε εμείς…».

Γενικά οι Άγγλοι έδειχναν σε υψηλότατο επίπεδο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις που θα ακολουθούσαν τη λήξη του πολέμου στην Ελλάδα και δεν έμεναν με σταυρωμένα τα χέρια. Ο Τσώρτιλ προσέβλεπε πολύ στη σοβιετική στήριξη για τα πράγματα που αφορούσαν την Ελλάδα. Μάλιστα ζήτησε να γίνει κοινή δήλωση μεταξύ Άγγλων, Αμερικάνων και Σοβιετικών για την ενότητα των αντιστασιακών ομάδων της Ελλάδας με αφορμή τις συγκρούσεις ΕΛΑΣ ΕΔΕΣ.

Οι Σοβιετικοί περισσότερο ενδιαφέρθηκαν υποψιασμένοι από την επιμονή των Άγγλων και ζητούσαν για την ουδετερότητά τους στο θέμα της Ελλάδας ανταλλάγματα από τους Άγγλους σε άλλες περιοχές σοβιετικού ενδιαφέροντος. Αυτή ήταν λίγο πολύ η πρακτική που επικρατούσε στην ηγεσία των συμμαχικών δυνάμεων, ανεξαρτήτως ιδεολογικών διαφορών, σχετικά με το μοίρασμα της Ευρώπης, όταν αυτή θα ελευθερωνόταν από τη γερμανική κατοχή.

(Ό,τι θα ακολουθούσε ώς τη νέα πραγματικότητα του Ψυχρού Πολέμου, είναι μια άλλη ιστορία που θα αντιμετωπίσουμε στο μέλλον με ένα σχετικό μας σημείωμα, στο κομμάτι που αφορά τη χώρα μας).

Τελικά η κοινή δήλωση έγινε και από σοβιετικής πλευράς μέσω του ραδιοσταθμού της Μόσχας ζητώντας την ενότητα των ανταρτών και των πολιτών στην Ελλάδα. Η έντονη αυτή διπλωματική κινητικότητα γινόταν με προφυλάξεις και μάλλον είναι σχεδόν σίγουρο ότι δεν ήταν σε γνώση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Η διπλωματική μάχη για τη μεταπολεμική αγγλική κυριαρχία στην Ελλάδα δόθηκε και με τους Αμερικάνους.

Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ των μεγάλων συμμάχων είχαν τις διαβαθμίσεις τους και εντάθηκαν ιδιαίτερα με τα γεγονότα του κινήματος της Μέσης Ανατολής. Η παρουσία του Γεωργίου Παπανδρέου εντυπωσιάζει τους πάντες και οι Άγγλοι που έδιναν ιδιαίτερη σημασία στη στάση της Σοβιετικής Ένωσης ζήτησαν την υποστήριξη του Γεωργίου Παπανδρέου. Ένα μήνυμα του Μολότοφ σχετικά με το ότι δεν έχουν ληφθεί υπόψη οι νόμιμες διαδικασίες των Ελλήνων που εκπροσωπούν το Ελληνικό Εθνικό Κίνημα, έθεσε σε συναγερμό την αγγλική διπλωματία. Οι Άγγλοι ωστόσο έκριναν ότι δεν έπρεπε να δυσκολέψουν με τη θέση τους τις σχέσεις τους με τους Σοβιετικούς με μια πιθανή τους επίθεση εναντίον του ΕΑΜ.

Αυτό το ανέθεσαν στον Γεώργιο Παπανδρέου, ο οποίος δήλωσε στις 2 Μαΐου 1944 ότι «εάν το ΕΑΜ αρνηθεί να συμφωνήσει, θα πρέπει να καταγγελθεί στους Συμμάχους σαν εχθρός που συνεργάζεται με τον εχθρό»! Οι Βρετανοί στις 5 Μαΐου ζητούσαν μια ξεκάθαρη δήλωση των Σοβιετικών που θα στήριζε την ελληνική κυβέρνηση Παπανδρέου και τη συμμετοχή του ΕΑΜ σε αυτή.

Οι εξελίξεις ωστόσο στη γειτονική Γιουγκοσλαβία έφεραν τους Άγγλους στα πρόθυρα νευρικής κρίσης κυρίως μετά την ανταλλαγή μηνυμάτων του Τίτο με το ΕΑΜ. Η αντίδραση του Τσώρτσιλ ήταν άμεση προσπαθώντας να αποκτήσει σχέσεις με τους Γιουγκοσλάβους παρτιζάνους προκείμενου το ΕΑΜ να αποκοπεί από τις συμμαχίες του. «Θα πρέπει να επιβάλουμε στον Τίτο να αποφύγει την ενθάρρυνση του ΕΑΜ στην Ελλάδα» έγραφε ο Άγγλος πρεσβευτής στη Γιουγκοσλαβία προς το Foreign Office στις 8 Μαΐου 1944.

Η αλήθεια είναι ότι τα παζάρια των Μεγάλων Δυνάμεων για τις σφαίρες επιρροής έδιναν κι έπαιρναν ερήμην των λαών, των απελευθερωτικών κινημάτων και των ιδεολογιών. Οι Μεγάλες Δυνάμεις έπαιρναν τη θέση εκείνη που θα τους βόλευε καλύτερα στο μοίρασμα της αιματοβαμμένης Ευρώπης.

Οι Σοβιετικοί που δεν είχαν λόγους να βιάζονται για τις εξελίξεις στην Ελλάδα παρακολουθούσαν την αγωνία των Άγγλων σχετικά με την Ελλάδα και χειρίζονταν το θέμα αόριστα και σοφά μαζί, αφήνοντας ανοιχτό το ενδεχόμενο της αμφισβήτησης της κηδεμονίας τους στη χώρα μας. Όλες οι ενέργειες της Σοβιετικής Ένωσης έδιναν την εντύπωση ότι ο Στάλιν δεν ήθελε να δώσει την οριστική του συγκατάθεση για την Ελλάδα. Ακόμα και η συνάντηση της σοβιετικής αποστολής στα τέλη Ιουλίου με τον στρατηγό Σαράφη είχε σκοπό να εξετάσει τις δυνατότητες του ΕΛΑΣ να βοηθήσει στην προέλαση του Κόκκινου Στρατού στα Βαλκάνια, χτυπώντας αποφασιστικά τους Γερμανούς κατά την υποχώρησή τους, έτσι ώστε οι γερμανικές μονάδες να φτάσουν στον Βορρά εξασθενημένες.

Οι συναλλαγές και τα παιχνίδια της διπλωματίας συνεχίζονταν με αμείωτη ένταση ώς τα γεγονότα που μας οδήγησαν στον ματωμένο Δεκέμβρη του προδομένου λαού μας. Τελικά οι Άγγλοι μέσα από διπλωματικές πιέσεις κατάφεραν να αποσπάσουν την ανοχή των Αμερικάνων και να εξασφαλίσουν τη συναίνεση των Σοβιετικών με ανταλλάγματα σε χώρες του πιο άμεσου ενδιαφέροντός τους κατά την επίσκεψη, τον Οκτώβριο του 1944, του υπουργού Εξωτερικών Άντονι Ήντεν. Βρετανοί και Σοβιετικοί είχαν συνάψει την περίφημη «συμφωνία των ποσοστών» για τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.

Στην υποχώρησή τους τα γερμανικά στρατεύματα χτυπιούνται από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ. Η απελευθέρωση είναι γεγονός και ο λαός έξαλλος από χαρά και υπερηφάνεια για τη στάση του απέναντι στους κατακτητές πλημμυρίζει τους δρόμους για να πανηγυρίσει. Τα πανηγύρια όμως δεν θα διαρκέσουν πολύ κι αυτό το γνωρίζουν καλύτερα από τον καθένα οι Άγγλοι, οι οποίοι εξωθούν στη σύγκρουση.

Ήδη από τις 7 Οκτωβρίου στην Πελοπόννησο είχαν αποβιβαστεί οι πρώτες στρατιωτικές μονάδες, οι οποίες λίγο αργότερα έγιναν δεκτές με ενθουσιασμό από τον λαό των Αθηνών, ο οποίος ωστόσο διατράνωνε την πίστη του στο ΕΑΜ και το ΚΚΕ.

Στις 18 Οκτωβρίου έφτασε στην Αθήνα η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου, νέος ενθουσιασμός και θύελλα εκδηλώσεων υπέρ του ΕΑΜ και του ΚΚΕ. Λίγες μέρες αργότερα, στις 23 Οκτωβρίου, γίνεται ανασχηματισμός στην κυβέρνηση και το ΕΑΜ εξακολουθεί να κατέχει τα έξι υπουργεία.

 

Το τέλος της ευφορίας

Τα πρώτα σύννεφα δεν άργησαν να σκιάσουν τους πανηγυρισμούς. Οι διαφωνίες των πολιτικών σχηματισμών δημιουργούσαν αδιέξοδα που δεν τα άφηναν ανεκμετάλλευτα οι Άγγλοι, οι οποίοι ήταν πλέον πιεσμένοι ότι η σύγκρουση με τον ΕΛΑΣ ήταν αναπόφευκτη και όντως έκαναν ό,τι περνούσε από το χέρι τους προκειμένου να πραγματοποιηθεί. Η αντιπαραθέσεις στον πολιτικό στίβο οδήγησαν στην παραίτηση των έξι υπουργών του ΕΑΜ. Ό,τι ακολούθησε έμελλε να καταδικάσει τον λαό μας σε μια απίστευτη πολύχρονη και θλιβερή περιπέτεια.

Όλα άρχισαν στις 3 Δεκεμβρίου του 1944 όταν το ΕΑΜ οργάνωσε ένα συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στο Σύνταγμα κατά των κυβερνητικών μέτρων. Οι αστυνομικές δυνάμεις άνοιξαν πυρ εναντίον των χιλιάδων διαδηλωτών με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 20 άνθρωποι και να τραυματιστούν άλλοι 140. Ένας κύκλος ανωμαλίας είχε αρχίσει και θα κρατούσε για δεκαετίες.

Την επομένη, 4 Δεκεμβρίου, το ΕΑΜ κήρυξε γενική απεργία προκειμένου να ταφούν οι νεκροί. Στη συνέχεια δόθηκαν μάχες στους δρόμους της Αθήνας. Ακολούθησε η συμφωνία της Βάρκιζας, ο Εμφύλιος, οι διώξεις, οι εξορίες, οι δοτές κυβερνήσεις, η ασυδοσία του παλατιού, το ξεσάλωμα των χαφιέδων της Δεξιάς, η δικτατορία, το Κυπριακό, και μόλις το 1982, 27 χρόνια αργότερα, η ταπεινωμένη και εξουθενωμένη Ελλάδα κατάφερε να αναγνωρίσει την Εθνική της Αντίσταση.

Αμφίβολο, ωστόσο, παραμένει το αν μέσα από όλα αυτά τα δεινά η χώρα (ο λαός και οι πολιτικές δυνάμεις) κατέστη σοφότερη, και αυτή η αμφιβολία είναι μια πραγματικά οδυνηρή πραγματικότητα που δεν τολμάμε να αντιμετωπίσουμε, μια κι απ’ την πολλή κατανάλωση, τα δάνεια και τις πιστωτικές, εκτός απ’ την ψυχή μας, χάσαμε και τη λογική μας!