Η εποχή της αμερικανικής παγκόσμιας ηγεσίας, που ήταν συνεχής από το 1945, πρόκειται είτε να τελειώσει είτε να μεταλλαχθεί με την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ την Παρασκευή. Αυτή η στιγμή ήταν αναπόφευκτη λόγω πολλών παραγόντων, όπως η άνοδος κι άλλων χωρών με αρκετή δύναμη ώστε να ανθίστανται στην πίεση των ΗΠΑ, αν και η «ειδική» περίπτωση Τραμπ σίγουρα θα παίξει ρόλο επιταχυντή. 

Οι ΗΠΑ, βέβαια, θα παραμείνουν η μοναδική υπερδύναμη για το άμεσο μέλλον. Προς το παρόν μόνο η Αμερική μπορεί να προβάλει τέτοιας κλίμακας στρατιωτική ισχύ, αλλά και πολιτισμική επιρροή σε κάθε περιοχή του κόσμου. Όμως, η ορκωμοσία Τραμπ σηματοδοτεί μια αμετάκλητη ρήξη με το παρελθόν, που θα έχει παγκόσμιες συνέπειες. Το 2017, σύμφωνα με τους περισσότερους αναλυτές και τα κορυφαία έντυπα του κόσμου, θα καταγραφεί στην ιστορία ως η χρονιά που η Αμερική πέρασε από τον ρόλο του παγκόσμιου ηγέτη σε δύναμη αποσταθεροποίησης.

 

Για τα τουλάχιστον επόμενα τέσσερα χρόνια οι σχέσεις των ΗΠΑ με τις άλλες χώρες αναμένεται να δοκιμαστούν και θα καθοδηγούνται κυρίως από τη λογική συναλλαγών του Τραμπ. Αυτό θα κάνει όλους τους υπόλοιπους, από συμμάχους μέχρι εχθρούς, να αμφισβητούν κάθε συμπέρασμα σχετικά με το τι θα κάνει και τι όχι η Ουάσιγκτον στα περισσότερα καυτά θέματα.

 

 

Έχουμε φτάσει σε ένα σημείο καμπής και η μετάβαση προς έναν «ακέφαλο» κόσμο ολοκληρώνεται, σύμφωνα με τον Ίαν Μπρέμερ στο «Time», που εκτιμά ότι οι συνέπειες θα επιμείνουν και μετά την προεδρική θητεία που αρχίζει τώρα, αφού ο Τραμπ απέδειξε ότι δεκάδες εκατομμύρια Αμερικανοί αρέσκονται στη συγκεκριμένη ιδέα.

 

Η προσέγγιση του Τραμπ «Πρώτα η Αμερική» αλλάζει ριζικά τον ρόλο των ΗΠΑ στον κόσμο. Αν και ως σύνθημα δεν αποτελεί πρωτοτυπία του Τραμπ, είχε χρησιμοποιηθεί και το 1992 από τον υποψήφιο για το ρεπουμπλικανικό χρίσμα Πάτρικ Μπουκάναν. Σήμερα ερμηνεύεται ως αντίδραση των Αμερικανών στα οικονομικά βάρη που ενέχει ο ρόλος της «απαραίτητης» υπερδύναμης. 

 

Η λογική του Τραμπ, όπως διατυπώθηκε και ανοιχτά με τις αντιδράσεις του για την οικονομική συνεισφορά των χωρών στο ΝΑΤΟ, συνοψίζεται σε μια προσέγγιση «τι θα κερδίσουμε εμείς» όσον αφορά τις ΗΠΑ. Αυτό τον βάζει σε εντελώς αντίπαλη θέση με το παραδοσιακό αμερικανικό «σύστημα» εξωτερικής πολιτικής, ένα σύστημα που ο Τραμπ έχει μοχθήσει σκληρά να απονομιμοποιήσει, όπως με τη στάση του αναφορικά με τις κατηγορίες για ρωσική ανάμειξη στις εκλογές και με το να αρνείται τις καθιερωμένες καθημερινές ενημερώσεις από τις υπηρεσίες πληροφοριών.

 

Μια όλο και αυξανόμενη καχυποψία εξαπλώνεται στο εσωτερικό της Αμερικής. Ο νέος πρόεδρος μπαίνει στο Οβάλ Γραφείο απευθείας σε πόλεμο με τα «δικά του» στελέχη των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών μετά τις αποκαλύψεις για τις εκλογές, χωρίς να είναι βέβαιος αν οι ίδιες οι υπηρεσίες του τον υπονόμευσαν με το να δημοσιοποιήσουν την ύπαρξη ευρημάτων. Οι μυστικές υπηρεσίες, από τη δική τους πλευρά, γνωρίζουν ότι ο νέος τους πρόεδρος δεν πρόκειται να τους υπερασπιστεί. Και ο αμερικανικός λαός δεν ξέρει ποιον να εμπιστευτεί και τι να πιστέψει.

 

 

Οι ΗΠΑ δείχνουν να εξελίσσονται στη μεγαλύτερη πηγή διεθνούς αβεβαιότητας. Για πρώτη φορά εκφράζονται ανοιχτά έντονες ανησυχίες ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική ίσως καταστεί «προς πώληση», ανάλογα με τα συμφέροντα του επιχειρηματικού ομίλου του πλανητάρχη, την ίδια στιγμή που οι 140 χαρακτήρες των tweets του Τραμπ έχουν εξελιχθεί στο ισχυρότερο «έντυπο» μέσο παγκοσμίως.

 

Η ενδεχόμενη «απόσυρση» των ΗΠΑ από τον παγκόσμιο ρόλο τους ωθεί την Ευρώπη να ψάχνεται για εναλλακτικές του ΝΑΤΟ. 

 

Οι διατλαντικές σχέσεις βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο τους από τη δεκαετία του 1930. 

 

Επιπρόσθετα η Ευρώπη δεν μπορεί ακόμη να «διαβάσει» τις διαθέσεις του Τραμπ απέναντί της κι ανησυχεί.

 

Ο απερχόμενος πρέσβης των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής στην Ευρωπαϊκή Ένωση Άντονι Γκάρντνερ χαρακτήρισε θλιβερή την επιρροή του Νάιτζελ Φάρατζ, πρώην ηγέτη του βρετανικού UKIP και πρωτοπαλίκαρου του Brexit, στην ευρωπαϊκή πολιτική του Τραμπ, ενώ ξεκαθάρισε πως θεωρεί «επικίνδυνη» τη στήριξη του επιτελείου του Τραμπ προς το Brexit. Πρόσφατα γνωστοποιήθηκε και η επίσκεψη της Λεπέν στον Πύργο του Τραμπ. 

 

Η αλλαγή ρόλου των ΗΠΑ, εφόσον φυσικά επικυρωθεί από τη θητεία του νέου προέδρου, δημιουργεί αβεβαιότητες και παγκόσμιες αναταράξεις, τη στιγμή που κανείς δεν δείχνει να βιάζεται να γεμίσει το κενό.

 

Η Ευρώπη είναι απασχολημένη με το να πασχίζει να κρατηθεί ενωμένη και τους επόμενους μήνες κινδυνεύει να δεχτεί τεράστια πλήγματα. 

 

Όσον αφορά τη Γερμανία ειδικότερα, όπως είπε ο πρώην αντικαγκελάριος Γιόσκα Φίσερ: «Μας “προστατεύει” η φρικτή ιστορία μας. Δεν μπορείς να πεις “ας κάνουμε ξανά μεγάλη τη Γερμανία”». Η Γερμανία, με αμυντικές δαπάνες στο ένα δέκατο πέμπτο από αυτές των ΗΠΑ, χωρίς να αποτελεί πυρηνική δύναμη αποτροπής και με το συγκεκριμένο ιστορικό παρελθόν που κουβαλάει, δεν έχει ούτε τη δυνατότητα ούτε τη διάθεση να αναλάβει τον ρόλο του ηγέτη του «ελεύθερου κόσμου».

 

 

Οι επενδύσεις της Κίνας σε Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική αυξάνουν την – προς το παρόν οικονομική – επιρροή του Πεκίνου σε δεκάδες χώρες. Η αποκήρυξη από τον Τραμπ της εμπορικής συμφωνίας του Ειρηνικού (TPP) δίνει στην Κίνα μια τεράστια ευκαιρία να εξαπλώσει το δικό της δίκτυο εμπορικών δεσμών στην περιοχή. 

 

Ο Τραμπ υπόσχεται ότι θα διαλύσει τη μέχρι τώρα αμερικανική ασιατική πολιτική σε τρία βασικά επίπεδα. 

 

Πρώτον, οικονομικό. Με το να αποτραβηχτούν από εμπορικές συμφωνίες όπως αυτή του Ειρηνικού οι ΗΠΑ θα απεμπλακούν σημαντικά από την Ασία.

 

Δεύτερον, ο Τραμπ θέλει οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στην περιοχή να αναλάβουν ηγετικό ρόλο σε θέματα ασφαλείας στις διενέξεις τους με την Κίνα και η Αμερική να μειώσει τον δικό της ρόλο. 

 

Τρίτον, η σύμπραξή του με τον εθνολαϊκισμό απειλεί να αλλάξει τη γενική διεθνή αντίληψη περί του «μοντέλου» των ΗΠΑ. 

 

Ήδη οι αμφιβολίες περί των αμερικανικών προθέσεων και δεσμεύσεων ωθούν παραδοσιακούς συμμάχους στην περιοχή, όπως τις Φιλιππίνες, την Ταϊλάνδη και τη Μαλαισία, να αρχίζουν να διαχωρίζονται από την Ουάσιγκτον και να φλερτάρουν με το Πεκίνο. Η Κίνα, αν πράγματι η Αμερική επιλέξει να αποτραβηχτεί, θα χρησιμοποιήσει τα οικονομικά της μέσα για να τραβήξει τις χώρες της Ασίας στη δική της γεωπολιτική τροχιά. Αυτά, όμως, σε περιφερειακό προς το παρόν επίπεδο.

 

Γενικότερα το Πεκίνο δεν μπορεί να φτάσει τις στρατιωτικές δυνατότητες της Αμερικής, την παραγωγή της σε ενέργεια ούτε την πολιτιστική της «γοητεία». Στην πράξη δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή άλλη δύναμη έτοιμη, πρόθυμη και ικανή να αναλάβει τον ρόλο ηγεμόνα που δεν παίζει πια η Αμερική.

 

Η διεθνής τάξη, όπως τη γνωρίζουμε, μεταλλάσσεται, αν όχι καταρρέει. Τα τελευταία οκτώ χρόνια ο κόσμος έχει βιώσει:

 

Τη χειρότερη οικονομική κρίση των τελευταίων δεκαετιών.

Μια παγκόσμια ύφεση.

Μια ιστορικών διαστάσεων κρίση χρέους στην ευρωζώνη.

Αιματηρές αναταραχές σε Μ. Ανατολή και Β. Αφρική.

Εμφύλιο πόλεμο στη Συρία.

Μια μεταναστευτική κρίση που θέτει εν αμφιβόλω το μέλλον των ανοιχτών συνόρων της Ευρώπης.

Τον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας.

Το Brexit.

Την άνοδο των «κυβερνοπολέμων – κυβερνοεπιθέσεων».

Και, ως κερασάκι στην παγκόσμια τούρτα και κορωνίδα αβεβαιότητας, την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ.

 

Είμαστε στη μετάβαση προς έναν κόσμο χωρίς κεντρική ηγεσία και θα κληθούμε, μέσα από τις αλλαγές που ήδη βιώνουμε, να ανακαλύψουμε τι έρχεται μετά την ηγεμονία, σημειώνει το «Foreign Affairs». 

 

 

Τα τελευταία χρόνια κάποιες μεγάλες χώρες, όπως η Τουρκία, η Ινδία, αλλά κυρίως η Κίνα και η Ρωσία, κινούνται να αναλάβουν ρόλους πιο κατάλληλους για την αυξανόμενη δύναμή τους μέσα σε ένα διεθνές σύστημα που αλλάζει και εξελίσσεται ταχύτατα. Και οι δύο αυτές χώρες βλέπουν μια τεράστια ευκαιρία στην εκλογή του Τραμπ. 

 

Όμως Πεκίνο και Μόσχα έχουν διαφορετική θεώρηση, φιλοδοξίες και στρατηγικές για την παγκόσμια τάξη πραγμάτων. Αλλά έχουν και κοινά παράπονα. Και οι δύο θεωρούν ότι ασφυκτιούν σε ένα «αμερικανοκρατούμενο» σύστημα που θέτει αυστηρούς όρους στη συμμετοχή τους. 

 

Η οικονομική κρίση έπεισε το Πεκίνο ότι η Δύση μπήκε σε περίοδο ταχείας παρακμής και ότι η Κίνα θα πρέπει να αποκτήσει ισχυρότερη φωνή στο παγκόσμιο σύστημα. Έκτοτε το Πεκίνο αύξησε την παρουσία του σε διεθνείς θεσμούς όπως το ΔΝΤ και η Παγκόσμια Τράπεζα. Προχώρησε σε διάφορες οικονομικές πρωτοβουλίες για να αποκτήσει μεγαλύτερη επιρροή μέσα στην υπάρχουσα παγκόσμια τάξη, όπως η ίδρυση της Ασιατικής Τράπεζας Επενδύσεων, που σκοπό έχει να ανταγωνιστεί με ΔΝΤ και Παγκόσμια Τράπεζα.

 

Όμως, η Κίνα αυτή τη στιγμή διστάζει να αναλάβει τον ρόλο της ηγέτιδας υπερδύναμης. Το να είσαι ο «αστυνομικός» του πλανήτη έχει οφέλη, αλλά είναι κουραστικό και πολύ δαπανηρό. Εκτός αυτού, το Πεκίνο θεωρεί ότι η προώθηση της δημοκρατίας και των δημοκρατικών πολιτικών συστημάτων υπονομεύει το δικό του καθεστώς. 

 

Όσο σημαίνουσες και με επιρροή κι αν είναι αυτές οι αναδυόμενες δυνάμεις, καμιά τους δεν είναι προετοιμασμένη να αναλάβει τα παγκόσμια ηνία. Η πραγματικότητα που αρχίζει θα είναι μια καινούργια πολυπολική εποχή, που θα ορίζεται από διάφορες μεγάλες δυνάμεις – η κάθε μία με τη δική της ατζέντα και επιδιώξεις – και από μια ισχυρή λαϊκή οργή που θα χειραγωγείται κατά το δοκούν.

 

Στο παρελθόν οι ΗΠΑ συχνά εκμεταλλεύτηκαν με ακραίο τρόπο την υπεροχή τους και τον ρόλο τους στην παγκόσμια τάξη για να παραμερίσουν κανόνες και θεσμούς όποτε τις βόλευε, κάνοντας ακόμα και πολέμους κατά… παραγγελία, αιματοκυλώντας διάφορα μέρη του πλανήτη. Κάτι που υπονόμευσε την ίδια την παγκόσμια τάξη, αφού η σταθερότητα αυτών των διεθνών συστημάτων εξαρτάται από το κατά πόσον τα ηγετικά τους μέλη συμμορφώνονται με αξίες και κανόνες συμπεριφοράς. 

 

Θεωρητικά η Ευρώπη θα μπορούσε να αναλάβει αποφασιστικότερο ρόλο. Παρά τις όποιες ατέλειές της, η προώθηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα δημοκρατικά συστήματα διακυβέρνησης και η ειρήνη δεν είναι δεδομένα σε άλλες περιφερειακές δυνάμεις. Όμως η Ευρώπη θα είναι απασχολημένη με το να αγωνιά να παραμείνει ενωμένη, μέσα στην οικονομική καταιγίδα και τη διασπαστική άνοδο του εθνοκεντρισμού.

 

Ο κόσμος, δίχως κεντρική ηγεμονία ύστερα από πολλές δεκαετίες, αν όχι αιώνες, θα είναι ένα σκηνικό με πολλούς ηθοποιούς που θα παίζουν ρόλο στα διεθνή πράγματα. Όλοι τους, όμως, θα είναι αλληλοσυνδεδεμένοι μέσα από περίπλοκες μορφές αλληλεξάρτησης. 

 

Παράλληλα σχεδόν με την ορκωμοσία του Τραμπ, διεξάγεται στο Νταβός το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ (17-20.1). Για πρώτη φορά στην ιστορία θα παρευρεθεί ο πρόεδρος της Κίνας στέλνοντας ουσιαστικά στον κόσμο το μήνυμα ότι ο ασιατικός γίγαντας θα αρχίσει να αναλαμβάνει δουλειές που δεν θέλει να κάνει ο Τραμπ. Ο Τραμπ, άλλωστε, έχει αποποιηθεί την ευθύνη να παίζει τον ρόλο του παγκόσμιου αστυνόμου. 

 

Ο εθνοκεντρισμός για τον Τραμπ είναι απλώς ο τρόπος με τον οποίο κατάφερε να κερδίσει την προεδρία των ΗΠΑ. Ο σύμβουλός του επί της στρατηγικής Στίβεν Μπάνον εκτιμά πως μελλοντικά η Ακροδεξιά θα αναλάβει το τιμόνι στη Γαλλία και θα «εκθρονίσει» την Άνγκελα Μέρκελ στη Γερμανία. Η ομάδα Τραμπ ποντάρει στον εθνικισμό ως τον τρόπο να επιβάλει την ατζέντα των ΗΠΑ στον υπόλοιπο κόσμο, μια «επανάσταση» στην εξωτερική πολιτική, για να επιτευχθεί ένα είδος «ειρήνης μέσω της δύναμης», όπως το σλόγκαν της εποχής Ρίγκαν. 

 

Όμως οι εθνοκεντρισμός που τόσο «χαϊδεύει» ο νέος πρόεδρος, ελλείψει ξεκάθαρων παγκόσμιων κανόνων, μπορεί να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Τι θα γίνει αν ο εθνικισμός του Τραμπ βρεθεί ξαφνικά αντιμέτωπος με τον εθνικισμό άλλων, π.χ. της Κίνας, ευρωπαϊκών χωρών ή της Ρωσίας; Τα πράγματα θα μπορούσαν να πάρουν ανεξέλεγκτη τροπή σε ένα τόσο εύφλεκτο σκηνικό…