Οι Ευρωπαίοι προετοιμάζονται για την εποχή Τραμπ με την έναρξη της θητείας του ως 45ου προέδρου των ΗΠΑ. Ήδη οι πρώτοι οιωνοί δεν είναι ενθαρρυντικοί για τη Γηραιά Ήπειρο. Μόλις τέσσερις μέρες πριν από την ορκωμοσία του ο Τραμπ δήλωσε σε γερμανικές και βρετανικές εφημερίδες ότι αναμένει κι άλλες χώρες να ακολουθήσουν το παράδειγμα της Βρετανίας και να αποχωρήσουν από την Ε.Ε. Χαρακτήρισε, μάλιστα, την Ευρωπαϊκή Ένωση «όχημα της Γερμανίας». 

Έπειτα, «χτυπώντας» τους συμμάχους των ΗΠΑ για τις τσιγγούνικες αμυντικές τους δαπάνες ανακήρυξε το ΝΑΤΟ «παρωχημένο», προκαλώντας νέο κύμα ανασφάλειας στην Ευρώπη. Την ημέρα της ορκωμοσίας του Τραμπ η γερμανική πολιτική σκηνή παρακολουθούσε παγωμένη το πρώτο θεσμικό δείγμα γραφής του νέου προέδρου. 

 

Αμερικανοί πρόεδροι πριν από τον Τραμπ θεωρούσαν τη Γερμανία άτυπο ηγέτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως κανείς δεν είχε αποκαλέσει ανοιχτά την Ε.Ε. «όχημα της Γερμανίας». Πολύ περισσότερο δεν είχε κάνει επιθετικές δηλώσεις – ευχολόγια για διάλυση της Ε.Ε. με κύμα αποχωρήσεων χωρών – μελών. 

 

Ο Μπάρακ Ομπάμα επέλεξε, σημειολογικά, να κάνει το τελευταίο του προεδρικό ταξίδι στο Βερολίνο και το τελευταίο του θεσμικό τηλεφώνημα στην Άνγκελα Μέρκελ. Κι όλα αυτά παρότι επί Ομπάμα δημιουργήθηκαν μεταξύ ΗΠΑ – Γερμανίας μέτωπα που τάραξαν τις σχέσεις των δύο χωρών και που παραμένουν ανοιχτά μέχρι σήμερα (τηλεφωνικές υποκλοπές, σκάνδαλα τύπου Deutsche Bank ή Volkswagen κ.ά.). Παρά ταύτα αμερικανογερμανικό κραχ δεν επήλθε ποτέ, αφού το σχοινί δεν τραβήχτηκε στα άκρα, παρά τις υπόγειες ή φανερές συγκρούσεις. Αυτό το σχοινί ενδεχομένως να κόψει ο νέος πλανητάρχης. 

 

Ο Τραμπ δείχνει ελάχιστη συμπάθεια προς τη Γερμανία, παρά τον Βαυαρό παππού του. Το μόνο που προς το παρόν υπόσχεται είναι η μεγαλύτερη ρήξη στις διατλαντικές σχέσεις από το 1945. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων (ECFR) θεωρεί ότι η συνταγή του Τραμπ στην εξωτερική πολιτική είναι μία: αποδυναμώνοντας τη Μέρκελ ενδυναμώνει τη δική του θέση. 

 

Γνωρίζοντας πόσα σημαίνει η Ε.Ε. για το Βερολίνο ο Τραμπ επιτίθεται στην Ευρώπη με τη μέθοδο «διαίρει και βασίλευε». Συναισθάνεται ότι η αχίλλειος πτέρνα του ρόλου του Βερολίνου στην Ευρώπη είναι η αίσθηση της γερμανικής ηγεμονίας και ο Τραμπ γνωρίζει ότι, αν χτυπήσει ακριβώς εκεί, θα ενισχύσει περαιτέρω τον αντιγερμανισμό στα κράτη – μέλη της Ε.Ε., προκαλώντας διχασμό. Κάτι τέτοιο θα προκαλέσει κλυδωνισμούς στις Βρυξέλλες. 

Η άλλη πλευρά της στρατηγικής Τραμπ είναι να φέρει τους Ευρωπαίους σε θέση άμυνας, πρώτα αμφισβητώντας την προσήλωση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ αλλά και την ίδια τη Συμμαχία ως παρωχημένη και δεύτερον με το να καταγγέλλει την ευρωπαϊκή ενσωμάτωση ως μέσο για να πληγεί το αμερικανικό εμπόριο. 

 

Ενώ όλοι οι προκάτοχοί του έβλεπαν την Ευρωπαϊκή Ένωση ως πηγή σταθερότητας, ο Τραμπ υποτιμά ανοιχτά την αξία της και δείχνει ότι θα κηρύξει οικονομικό – εμπορικό πόλεμο απευθείας πια στην ατμομηχανή της Ευρώπης, τη Γερμανία, με στόχο τη διάσπαση, αν όχι τη διάλυση της Ε.Ε.

 

Ο Γερμανός υπουργός Εξωτερικών Φρανκ Βάλτερ Στάινμαϊερ πιστεύει ότι η άνοδος του Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ σηματοδοτεί το τέλος εποχής για τον κόσμο όπως τον ξέρουμε. Σε άρθρο του στην κυριακάτικη «Bild» ο Στάινμαϊερ γράφει ότι «ο κόσμος του 20ού αιώνα τέλειωσε για τα καλά. Το πώς θα είναι ο αυριανός κόσμος δεν έχει ακόμη αποφασιστεί, αυτό είναι τελείως ανοιχτό».

 

Όμως τονίζει ότι αυτή η αλλαγή δεν είναι προς το καλύτερο κι ότι ο κόσμος θα πρέπει να προετοιμαστεί για «φουρτουνιασμένους καιρούς» σημειώνοντας: «Όπως κάθε φορά που η εξουσία αλλάζει χέρια, υπάρχουν αβεβαιότητες και ερωτήματα για την πορεία που θα πάρει η νέα ηγεσία. Όμως σε αυτή την εποχή της παγκόσμιας αταξίας είναι πολλά αυτά που διακυβεύονται».

 

Ο αντικαγκελάριος Ζίγκμαρ Γκάμπριελ προειδοποίησε ότι οι «ιδιαιτέρως εθνικιστικοί» τόνοι της ομιλίας Τραμπ την Παρασκευή θυμίζουν ανησυχητικά τη δεκαετία του 1920: «Νομίζω ότι θα πρέπει να προετοιμαστούμε…» κατέληξε. Λίγες ώρες μετά την ορκωμοσία Τραμπ ο Γκάμπριελ δήλωσε ότι η Γερμανία θα χρειαστεί μια νέα οικονομική στρατηγική προσανατολισμένη προς την Ασία σε περίπτωση που ο νέος πρόεδρος αρχίσει εμπορικό πόλεμο με την Κίνα.

Λίγα 24ωρα νωρίτερα η Γερμανίδα υπ. Άμυνας Ούρσουλα Φον Ντερ Λάιεν ανακοίνωσε ότι το Βερολίνο αυξάνει τις στρατιωτικές του δαπάνες κατά 2 δισ. ευρώ κι έτσι το 2017 θα φτάσουν τα 37 δισ. Το ποσό ισούται με το 1,22% του ΑΕΠ της Γερμανίας. 

 

Συνολικά οι γερμανικές στρατιωτικές δαπάνες αναμένεται να ξεπεράσουν τα 39 δισ. ευρώ έως το 2020. Τον Νοέμβριο η Φον Ντερ Λάιεν δήλωσε σε συνέντευξη στο ZDF: «Αυτό που ελπίζω ότι θα πουν στον Τραμπ οι σύμβουλοί του είναι ότι το ΝΑΤΟ δεν είναι απλώς μια μπίζνα. Δεν είναι μια εταιρεία. Δεν ξέρω κατά πόσο εκτιμά το ΝΑΤΟ». Η μόνιμη επωδός του Τραμπ, πάντως, είναι ότι τα κράτη – μέλη δεν συνεισφέρουν αρκετά οικονομικά στην Ατλαντική Συμμαχία.

 

Ο νομπελίστας οικονομολόγος Γιόζεφ Στίγκλιτς, που συχνά στηλιτεύει τον Σόιμπλε, σε συνέντευξή του στη «Handelsblatt» εκφράζει την άποψη ότι η Γερμανία θα πρέπει να αντισταθεί στον Τραμπ, αλλιώς θα ρισκάρει την κατάρρευση των δυτικών αξιών. Θεωρεί ότι η Γερμανία πρέπει να αναλάβει την ηγεσία του «ελεύθερου κόσμου», αν οι ΗΠΑ σπάσουν τους κανόνες της διεθνούς οικονομίας. Κι εκτιμά ότι η εχθρότητα του Τραμπ προς το ελεύθερο εμπόριο έχει ως έναν από τους κύριους στόχους και τη Γερμανία, μια από τις πιο εξαρτώμενες από τις εξαγωγές οικονομίες στον κόσμο.

 

Κατά τον Στίγκλιτς, ο Τραμπ μπορεί να προσπαθεί να δώσει την εντύπωση του ιδεολογικά αγνού, αλλά πάνω από όλα είναι ένας σκληρός dealmaker. Στο τέλος, ισχυρίζεται, ο πραγματισμός θα επικρατήσει της ιδεολογίας. Μακροπρόθεσμα ο Τραμπ δεν πρόκειται να προσφέρει πραγματικές λύσεις για τα προβλήματα της παγκοσμιοποίησης. Όμως αυτό δεν θα τον εμποδίσει να τα εκμεταλλευτεί για προσωρινά οφέλη. 

 

Ο φόβος όλο και περισσότερων αναλυτών είναι ότι ο Τραμπ θα μπορούσε να καταστρέψει ό,τι έχει χτιστεί από τις χώρες της Δύσης μεταπολεμικά, μια παγκόσμια τάξη που έχει μεν σοβαρότατες ατέλειες, αλλά έχει φέρει σταθερότητα και προβλεψιμότητα, ειδικά τις πρώτες ταραχώδεις δεκαετίες μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

 

Το αν τελικώς θα «περάσει» του Τραμπ θα εξαρτηθεί εν πολλοίς και από την αντίδραση του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος. Εφόσον οι Ρεπουμπλικανοί αποφασίσουν να απορρίψουν τις δικές τους αξίες και να στηρίξουν τον νέο τους πρόεδρο, οι άλλες δυτικές χώρες θα εξωθηθούν σε αντίδραση. Σύμφωνα με τον Στίγκλιτς, ειδικά η Γερμανία θα πρέπει να ηγηθεί της «αντίστασης» και προτείνει συγκεκριμένους τρόπους:

Προσπάθεια απομόνωσης των ΗΠΑ σε διεθνή θέματα.

 

Προσφυγή στο διαιτητικό δικαστήριο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου μόλις ο Τραμπ σχεδιάσει κάτι που αντίκειται στους κανονισμούς του Οργανισμού.

 

Η Γερμανία δεν δείχνει ότι είναι σε θέση να ηγηθεί ενός τέτοιου εγχειρήματος και είναι αμφίβολο το κατά πόσο θα μπορέσει να αμυνθεί σε μια σφοδρή επίθεση του Τραμπ. Γνωρίζει, άλλωστε, πολύ καλά από την πείρα της τι συμβαίνει όταν μια χώρα αποκόπτεται από τις διεθνείς συμφωνίες. Ήταν αυτή η κατάσταση που συνέβαλε στο ξέσπασμα του Α’ και του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

 

Ο κύριος σκοπός του διεθνούς δικαίου είναι να φέρνει προ των ευθυνών τους τις μεγάλες δυνάμεις. Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε δήλωσε στο «Spiegel» ότι και οι ΗΠΑ έχουν υπογράψει διεθνείς συμφωνίες. «Δεν πιστεύω ότι θα ξεσπάσει ένας μεγάλος εμπορικός πόλεμος αύριο, όμως φυσικά θα επιμείνουμε οι συμφωνίες να τηρηθούν», πρόσθεσε. Ο Τραμπ από την πλευρά του απείλησε πως πρόκειται να επιβάλει φόρο 35% στις εισαγωγές αυτοκινήτων στις ΗΠΑ.

Η Γερμανία αποτελεί για τις ΗΠΑ τον μεγαλύτερο εμπορικό τους εταίρο στην Ευρώπη. Αμερικανικές εταιρείες απασχολούν πάνω από 600.000 εργαζόμενους στη Γερμανία και γερμανικές εταιρείες δίνουν δουλειά, χοντρικά, στον ίδιο αριθμό εργαζομένων στις ΗΠΑ.

 

Η αντιπάθεια του Τραμπ για κάποιες αμερικανικές συμμαχίες δεν είναι πρόσφατη. Το 1990 ο σημερινός πρόεδρος των ΗΠΑ είχε παρουσιάσει την άποψή του σε συνέντευξη στο… «Playboy»: «Γελάνε με εμάς τους Αμερικανούς σε όλο τον κόσμο επειδή υπερασπιζόμαστε πλούσια έθνη χωρίς κέρδος. Οι σύμμαχοί μας βγάζουν δισεκατομμύρια πηδώντας μας». Και σήμερα, όμως, η εμμονή του Τραμπ στην οικονομική αποζημίωση με αντάλλαγμα την προστασία του ΝΑΤΟ παραμένει.

 

Ο Ίαν Μπρέμερ εκτιμά ότι έχει δημιουργηθεί η δυναμική για τη συγκρότηση ενός άνευ προηγουμένου άξονα ΗΠΑ – Ρωσίας – Τουρκίας. Ήδη έχουμε παρακολουθήσει την Τουρκία και τη Ρωσία να μεταμορφώνονται από εχθροί σε φίλους μέσα σε 14 μήνες. Επί χρόνια ο Πούτιν οραματιζόταν μια ρωσική αναβίωση και ο Ερντογάν μια μεγάλη οθωμανική παλινόρθωση. Επί χρόνια οι Αμερικανοί και οι Ευρωπαίοι ηγέτες απωθούσαν τέτοιες φιλοδοξίες ως παρεκκλίσεις από την Ιστορία. Όμως, ο Τραμπ είναι διαφορετικός. Καταλαβαίνει απόλυτα την απόρριψη των κριτικών φωνών από τη Δύση και τη λαχτάρα για αυταρχισμό.

 

Το Βερολίνο τρέμει το ενδεχόμενο ότι ο Τραμπ μπορεί να κάνει σύντομα μια συμφωνία με τον Πούτιν για την Ουκρανία, μια κίνηση με στόχο τον διχασμό. Κάποιες χώρες – μέλη του ΝΑΤΟ μπορεί να μην έχουν αντίρρηση, όμως άλλες θα το δουν με φρίκη και θα αντιδράσουν. Αν οι ΗΠΑ του Τραμπ εγκαταλείψουν την Ουκρανία και τις κυρώσεις στη Ρωσία, η δουλειά της Μέρκελ να διατηρεί την Ευρώπη ενωμένη θα γίνει σχεδόν ακατόρθωτη.

 

Κάποιοι στην Ευρώπη ανιχνεύουν ευκαιρίες στην προεδρία Τραμπ. Κατ’ αυτούς η στάση ενός φιλικού προς τον Πούτιν Λευκού Οίκου θα ελαφρύνει τις εντάσεις με τη Ρωσία, τουλάχιστον για ένα διάστημα. Ίσως η απειλή του Τραμπ να αποσύρει την ομπρέλα ασφαλείας δώσει το μεγάλο επιχείρημα σε όσους πιέζουν για μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες και συνεργασία ασφαλείας στην Ευρώπη. 

 

Ενδεχομένως ακόμη και η αστάθεια που θα δημιουργήσει ο Τραμπ στην παγκόσμια πολιτική να ωθήσει τις ευρωπαϊκές χώρες να ξεκαθαρίσουν τις διαφορές τους και να σφυρηλατήσουν κοινή εξωτερική πολιτική. Όμως τα ρίσκα μιας προεδρίας Τραμπ για την Ε.Ε. υπερτερούν οποιουδήποτε πιθανού πλεονεκτήματος. 

 

Μια αδύναμη και ήδη βουτηγμένη σε μεγάλους μπελάδες Ε.Ε. είναι στην πιο ευαίσθητη φάση της για να αντέξει το είδος της διχαστικής διμερούς πολιτικής που θα ασκήσει ο Τραμπ. Και ειδικά προς τη Γερμανία, αφού ήδη παραλαμβάνει κληρονομιά από τη θητεία Ομπάμα τόσα σκάνδαλα. Στα χέρια της αμερικανικής δικαιοσύνης, άλλωστε, είναι οι υποθέσεις για κυρώσεις σε Deutsche Bank, VW, Siemens. 

 

Το πιο επικίνδυνο είναι ότι ο νέος ευρωσκεπτικιστής πρόεδρος των ΗΠΑ μπορεί να επιχειρήσει να διαχειριστεί τους Ευρωπαίους συμμάχους του σε διμερή βάση και όχι μέσω των καθιερωμένων καναλιών της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ. Αν προσπαθήσει να στρέψει μεμονωμένα κράτη ενάντια σε άλλα, θα υπάρξουν μάλλον καταστροφικές συνέπειες.

 

Η γενική ιδέα που διέπει τη διπλωματία, κατά τον Ντόναλντ Τραμπ, είναι ότι οι σχέσεις μεταξύ των χωρών ακολουθούν τις αρχές του art of the deal. Ο Τραμπ φέρεται σαν να μπορεί να πάρει αυτό που θέλει από κυρίαρχα κράτη με το να επιλέγει να ξεκινά συγκεκριμένους καβγάδες τους οποίους μετά είναι πρόθυμος να διευθετήσει για μια «τιμή». Το λάθος του είναι να νομίζει ότι οι χώρες είναι ακριβώς σαν τις επιχειρήσεις. 

Όταν παίζεται διαπραγματευτικό παιχνίδι με σκοπό την αναζήτηση της μεγαλύτερης «τιμής», σπέρνονται θεμελιώδεις αμφιβολίες, που μετά δύσκολα ξεριζώνονται. Συμμαχίες που χρειάστηκαν δεκαετίες για να χτιστούν μπορεί να γκρεμιστούν μέσα σε λίγους μήνες.

 

Ο «Economist» γράφει για τη διακυβέρνηση Τραμπ ότι «αν βρεθούμε σε ένα σκηνικό χωρίς συγκεκριμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων, τα ντιλ μεταξύ κρατών μπορούν να τείνουν προς το χάος, γιατί στο τέλος δεν θα υπάρχει κάποια παγκόσμια ηγεσία να επιβάλει την τάξη, ούτε άλλοι τρόποι εξαναγκασμού. Εκτός από τον πόλεμο…».

 

Ο Τραμπ ξηλώνει την παγκόσμια «σειρά» πραγμάτων που η ίδια του η χώρα δημιούργησε και από την οποία η Αμερική κερδίζει πάρα πολλά. Από το Οβάλ Γραφείο οι Αμερικανοί πρόεδροι μπορούν θεωρητικά να πετύχουν και κάποια καλά. Δυστυχώς, όμως, το κακό που δυνητικά μπορούν να προκαλέσουν είναι απείρως μεγαλύτερο.