Κάτι τα «μαύρα σύννεφα» που άρχισαν να πυκνώνουν πάλι πάνω από την ελληνική οικονομία, κάτι οι εκκλήσεις για έναν «έντιμο συμβιβασμό» α­πό ανησυχούντες εντός κι εκτός Ελλάδας, και η πολυπόθητη πρόοδος στις διαπραγματεύσεις άρχισε να φαίνεται.

Από τα ξημερώματα της Τετάρτης οι… θαμώνες του Χίλτον άρχισαν να δίνουν πάλι πιθανότητες επίτευ­ξης συμφωνίας μέχρι το Eurogroup της 20ής Μαρτίου. Μπορεί να μην είναι πλήρης συμφωνία, καθώς «τρία – τέσσερα δύσκολα πο­λιτικά θέματα μπορεί να παραμείνουν ανοικτά», όπως έλεγε υψηλόβαθμο κυβερνητικό στέλε­χος. Σε κάθε περίπτωση, όμως, αυτό που προέχει αυτήν τη στιγμή είναι «να σταλεί ένα μήνυμα προόδου σε αυτούς που το περιμένουν».

Αν και η «καρδιά» της διαπραγμάτευσης χτυ­πούσε το τελευταίο δεκαήμερο στο κεντρικό ξενοδοχείο, παρασκηνιακές κινήσεις φαίνεται ότι έγιναν και σε άλλα γεωγραφικά σημεία της Αθήνας, των Βρυξελλών, του Βερολίνου και της Ουάσιγκτον. Οι πληροφορίες που έρχονται σιγά

σιγά στο προσκήνιο συνθέτουν μια εικόνα συ­νολικής συμφωνίας, η οποία μπορεί να μην έ­χει ακόμη ολοκληρωθεί, ωστόσο έχει αρχίσει να αποκτά μια «λογική».

Μπορεί η εικόνα να ολοκληρωθεί μέχρι τις 20 Μαρτίου; Δεν είναι εύκολο, δεν είναι όμως και α­δύνατο, αναφέρουν αρμόδιες πηγές, οι οποίες α- σπάζονται πλήρως το ρηθέν «το γοργόν και χάριν έχει» στη συγκεκριμένη περίπτωση. Κανείς δεν μπορεί να τις αδικήσει αυτήν τη στιγμή.

Όταν οι τραπεζίτες προειδοποιούν για την α­πώλεια καταθέσεων, όταν ο πρώην διοικητής της ΤτΕ Γιώργος Προβόπουλος μιλάει ανοι­κτά για τον κίνδυνο να χρειαστεί και νέα ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, ό­ταν διατυπώνονται φόβοι για αύξηση του ΕίΑ, όταν οι πρόδρομοι δείκτες δείχνουν συνέχιση της υφεσιακής πορείας και κατά το πρώτο τρίμηνο του 2017, όταν τα «κόκκινα» δάνεια τραβούν ξανά την ανηφόρα, τότε καθίσταται κάτι πε­ρισσότερο από σαφές ότι «η συμφωνία πρέπει να κλείσει».

Περίγραμμα συμφωνίας

Από τις μεταμεσονύκτιες πληροφορίες που έδωσαν μέλη της ελληνικής διαπραγματευτι­κής ομάδας προέκυψε η αισιοδοξία ότι «του­λάχιστον το Staff Level Agreement μπορεί να κλείσει μέχρι τις 20 Μαρτίου». Είναι προφανώς αναγκαία συνθήκη για την επίτευξη της τελικής συμφωνίας, αλλά όχι μοναδική. Διότι ο τεχνικός αυτός όρος δεν περιλαμβάνει:

♦Τα εργασιακά, στα οποία εξακολου­θούν να υπάρχουν διαφωνίες.

♦Τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν μετά το 2019 σε φορολογικό και α­σφαλιστικό.

♦Τα αντίμετρα που θα πρέπει να συμφωνηθούν ανάμεσα στις δύο πλευρές.

Ναι, είμαστε κοντά σε συμφωνία στο θέμα του εξωδικαστικού. Πράγματι, απομένουν λεπτο­μέρειες για να κλείσει το ενεργειακό (συμπεριλαμβανομένης και της απόφασης για την περαι­τέρω ιδιωτικοποίηση της ΔΕΗ). Συμφωνία υπάρ­χει και για το δημοσιονομικό κενό του 2018, με τα κυβερνητικά στελέχη να αποσαφηνίζουν ότι νέα μέτρα (τουλάχιστον του βεληνεκούς της μείωσης του αφορολογήτου) δεν υπάρχουν για την επόμενη χρονιά.

Από εκεί και πέρα όμως, τις ημέρες που ακο­λουθούν, θα πρέπει να υπάρξει πρόοδος και στα υπόλοιπα ανοικτά θέματα προκειμένου στις 20 Μαρτίου να γίνουν οι πρώτες συζητήσεις και για τις μεγάλες εκκρεμότητες: χρέος και πρωτογενή πλεονάσματα μετά το 2018.

Σε κάθε περίπτωση, μετά και τις εξελίξεις των τελευταίων ημερών στην Αθήνα – οι εμπλεκό­μενοι αναφέρουν πλήρη μεταστροφή του κλί­ματος καθώς την πρώτη ημέρα όλοι μιλούσαν για πλήρες αδιέξοδο και αυτήν την Τρίτη έκαναν λόγο για τεράστια πρόοδο – υπάρχει ένα περί­γραμμα της συνολικής συμφωνίας. Τι θα περι­λαμβάνει αυτό;

Νομική δέσμευση για το χρέος

Σύμφωνα με ανώτατο οικονομικό παράγοντα, δεν υπάρχει πλέον στο προσκήνιο η κατηγορη­ματική απόφαση του Eurogroup να μην υπάρξει καμιά περαιτέρω κίνηση στην κατεύθυνση διευ­θέτησης του ελληνικού χρέους μέχρι και το τέ­λος του τρίτου μνημονίου, δηλαδή μέχρι το κα­λοκαίρι του 2018.

Το γεγονός ότι οι Ευρωπαίοι – και ειδικά οι Γερ­μανοί – δεν θέλουν να προχωρήσουν σε περαι­τέρω εξειδίκευση των μεσοπρόθεσμων μέτρων που απαιτούνται, δεν σημαίνει ότι δεν μπορούν να γίνουν οι απαραίτητες κινήσεις, ώστε και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να πάρουν αυτό που χρειάζο­νται προκειμένου να συντάξουν με καλύτερους όρους τις νέες εκθέσεις βιωσιμότητας του χρέ­ους.

Ο ίδιος παράγοντας, ο οποίος έχει γνώση ό­σων συζητούνται εντός και εκτός Ελλάδας, αφή­νει ανοικτό το ενδεχόμενο το Εurogroup – υπό την προϋπόθεση βεβαίως ότι θα κλείσει η συμ­φωνία στην Αθήνα – να αναλάβει μια «νομική δέσμευση» ότι θα ληφθούν όλα τα απαραίτητα μέτρα ώστε η ετήσια δαπάνη για την εξυπηρέτη­ση του ελληνικού χρέους να μην υπερβαίνει το 15% του ΑΕΠ μέχρι το 2032 (σ.σ.: μετά το 2032 ενδέχεται το ποσοστό ως προς το ΑΕΠ να είναι α­κόμη υψηλότερο από το 15%).

Με βάση τα όσα υποστηρίζει ο ίδιος παράγο­ντας, αυτή η νομική δέσμευση θα μπορούσε να θεωρηθεί αρκετή από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα για να συντάξει έκθεση βιωσιμότητας του χρέους και να ανοίξει τον δρόμο για την έ­νταξη των ελληνικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.

Το πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί στην πρά­ξη αυτός ο «κόφτης» των δαπανών εξυπηρέτησης του χρέους είναι κάτι που – με βάση την ίδια πηγή

μπορεί να αποφασιστεί και αργότερα (π.χ. στο τέλος του προγράμματος, όπως θέλουν οι Γερμα­νοί, και σε κάθε περίπτωση μετά τις γερμανικές ε­κλογές). Άλλωστε, ενόσω διαρκεί το τρίτο ελληνι­κό πρόγραμμα, η εξυπηρέτηση του χρέους είναι εξασφαλισμένη από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης.

Η ρήτρα του 15% – η οποία μπορεί να υλοποι­ηθεί και με χρονική επέκταση των δανείων και με αναπροσαρμογή των επιτοκίων, όπως πρότεινε άλλωστε και ο διοικητής της ΤτΕ Γιάννης Στουρνάρας παρουσιάζοντας την «άσκησή του» για το χρέος – μπορεί να λειτουργήσει και ως «ασπίδα προστασίας» για την έξοδο της Ελλάδας στις αγορές από το 2017 (δοκιμα­στικά) και από το 2018 σε τακτική βάση.

«Είναι αλλιώς οι αγορές να γνωρίζουν ότι οι χώ­ρες της ευρωζώνης θα εγγυώνται κατά κάποιον τρόπο την εξυπηρέτηση του ελληνικού χρέους και διαφορετικό να μείνει η Ελλάδα μόνη της».

Πρωτογενή πλεονάσματα μετά το 2018

Ανοικτό είναι και το ενδεχόμενο αλλαγής των δημοσιονομικών στόχων, αλλά για την περίοδο μετά το 2021. Υπέρ αυτής της αλλαγής τάχθη­κε ανοικτά και ο Γιάννης Στουρνάρας. Σίγουρα δεν είναι τυχαίο ότι ο Αλέξης Τσίπρας, τις τε­λευταίες ημέρες, άρχισε να μιλάει για επιστροφή στην «κανονικότητα» από το 2021.

Κοινοτικές πηγές, πάντως, συνέδεαν την αλ­λαγή στους δημοσιονομικούς στόχους (π.χ. τη μείωση του στόχου του πρωτογενούς πλεονά­σματος από το 3,5%, που θα παραμείνει μέχρι το 2021, στο 2% μετά το 2021) με την ανάληψη συγκεκριμένης δέσμευσης από την Ελλάδα για την άμεση προώθηση όλων των μεταρρυθμίσε­ων σε εργασιακά, άνοιγμα κλειστών επαγγελμά­των, ιδιωτικοποιήσεις, απελευθέρωση αγορών κ.λπ.

Εδώ λοιπόν προκύπτει ένας συνδυασμός μέ­τρων, που θα περιλαμβάνει εγγυήσεις των Ευ­ρωπαίων για το χρέος και μείωση των στόχων του πρωτογενούς πλεονάσματος μετά το 2021 με δύο «ανταλλάγματα»:

Την επίτευξη υψηλών δημοσιονομικών στό­χων από την πλευρά της Ελλάδας μέχρι και το 2021 (εδώ εντάσσεται και το πακέτο μέτρων του 2% με τη μείωση του αφορολογήτου και τη περι­κοπή της συνταξιοδοτικής δαπάνης).

Την πλήρη υλοποίηση όλων των μεταρρυθ­μίσεων που θέλουν Ευρωπαίοι και Διεθνές Νομι­σματικό Ταμείο.

Προφανώς ένα τέτοιο πακέτο συμφωνίας μοιάζει με… μνημόνιο. Όπως όμως εξηγούσε και Ευρωπαίος αξιωματούχος, δεν θα είναι. Ο Έλληνας φορολογούμενος δεν θα βομβαρδίζε­ται ανά τρίμηνο με εικόνες τεχνοκρατών να μπαι­νοβγαίνουν στο Χίλτον εγείροντας απαιτήσεις α­πό τους υπουργούς. Προφανώς θα υπάρχει αυ­στηρή εποπτεία, αλλά η τοξική λέξη «μνημό­νιο» μάλλον θα περάσει στην ιστορία.

Πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχει θέσει δύο βασικές προϋποθέσεις για να προχωρή­σει με την ένταξη των ελληνικών ομολόγων στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης: να κλείσει η δεύτερη αξιολόγηση και να διευθετηθεί το θέμα του χρέους. Το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγη­σης φαίνεται να δρομολογείται, ενώ για το θέμα του χρέους, υπάρχει πλέον στο τραπέζι η λύση της «νομικής δέσμευσης».

Υψηλόβαθμο τραπεζικό στέλεχος εξηγούσε ότι η Ελλάδα δεν «χάνει» τη συμμετοχή στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΙΚΤ, καθώς οι αγορές ομολόγων γίνονται επί της καθαρής αξίας. Αυτήν τη στιγμή το ποσό που αντιστοιχεί στην Ελλάδα είναι περίπου 3 – 3,5 δισ. ευρώ, το οποίο φαντάζει μικρό, αλλά είναι σημαντικό ως ποσοστό επί του συνόλου των ελληνικών ομολόγων, που έχουν περιοριστεί σημαντικά λόγω του δανεισμού από τον επί­σημο τομέα.

Οι συνέπειες, επομένως, από την καθυστέρη­ση των διαπραγματεύσεων δεν θα φανούν ενδε­χομένως στην απώλεια του προγράμματος πο­σοτικής χαλάρωσης.

Οι συνέπειες της καθυστέρησης

Είναι πιθανό να υλοποιηθεί μια τέτοια συμ­φωνία «πακέτο»; Πλέον ναι, καθώς η ζημιά που μπορεί να γίνει από τη διαφωνία είναι πολύ με­γάλη, ειδικά για την Ελλάδα. Οι επιπτώσεις άρ­χισαν ήδη να φαίνονται και συνοψίζονται στον ακόλουθο κατάλογο:

1 Παράταση της ύφεσης και κατά το πρώ­το τρίμηνο του 2017, αλλά και για όσο διάστημα διαρκεί η αβεβαιότητα στην αγορά. Ήδη οι δείκτες (ΡΜΙ, νέες θέσεις εργασίας, δείκτης κλίματος του ΙΟΒΕ κ.λπ.) δεν επιβεβαιώνουν την πρόβλεψη ότι το 2017 θα είναι έτος ισχυ­ρής ανάπτυξης με τη μεταβολή να ξεπερνά το 2,7%.

Ακόμη και οι «κλεισμένες» επενδύσεις (όπως αυτή των περιφερειακών αεροδρομίων) πηγαί­νουν από αναβολή σε αναβολή. Κλείσιμο της δι­απραγμάτευσης εγκαίρως μπορεί να δώσει την απαιτούμενη ώθηση για να επιτευχθεί ο στόχος της ανάπτυξης.

2 Έλλειψη ρευστότητας στην αγορά. Εκτός από την αβεβαιότητα που οδηγεί στην αναβολή αποφάσεων, υπάρχει και το «πάγωμα» στην πληρωμή των ληξιπρόθεσμων οφειλών του Δημοσίου.

Το υπουργείο Οικονομικών έχει ήδη εξαντλή­σει τα διαθέσιμα από την προηγούμενη δόση, ε­νώ έχει καταστεί σαφές ότι, χωρίς ολοκλήρωση της δεύτερης αξιολόγησης, η Ελλάδα δεν θα πά­ρει χρήματα από τον ΕSΜ ούτε καν για την πλη­ρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών. Μόλις προχθές ανακοινώθηκε αύξηση – ύστερα από τη μείωση του τελευταίου τριμήνου – στο υπόλοιπο των ληξιπρόθεσμων οφειλών.

3 Περαιτέρω μείωση του υπολοίπου των καταθέσεων. Έστω και με το… σταγονόμετρο των 840 ευρώ ανά δεκαπενθήμερο, χάνονται χρήματα καθώς οι αναλήψεις χαρτονομισμάτων έρχονται να προστεθούν στις «ελεύθερες ανα­λήψεις» που πραγματοποιούν όσοι τους τελευ­ταίους μήνες επανέφεραν τα μετρητά στις τρά­πεζες. Η μείωση των υπολοίπων οφείλεται βέ­βαια και στη συνεχιζόμενη απώλεια αποταμιεύ­σεων για την πληρωμή υποχρεώσεων.

4 Αύξηση των «κόκκινων» δανείων. Τόσο τα στελέχη της Ένωσης Ελληνικών Τραπεζών ό­σο και ο διοικητής της ΤτΕ έχουν προειδοποιήσει την κυβέρνηση και τον πρωθυπουργό για την α­ντιστροφή της πτωτικής τάσης τις τελευταίες ε­βδομάδες.

5 «Πάγωμα» της διαδικασίας χαλάρωσης των capital controls. Σχέδια για περαιτέ­ρω άρση των περιορισμών υπάρχουν έτοιμα στα συρτάρια της ΤτΕ και του υπουργείου Οικονομι­κών. Δεν μπορούν όμως να βγουν από εκεί με το κλίμα που έχει διαμορφωθεί στην αγορά και τις αναλήψεις καταθέσεων να κυριαρχούν. Στε­λέχη με γνώση των κινδύνων που υπάρχουν δεν θα απέκλειαν το ενδεχόμενο να αντιστραφεί και η πτωτική τάση του υπολοίπου του ΕLA σε πε­ρίπτωση που καθυστερήσουν σημαντικά οι δια­πραγματεύσεις με τους θεσμούς.