Την ώρα που το «βλέμμα» της Ευρώπης είναι «στραμμένο» στον «διπλωματικό πόλεμο» που έχει ξεσπάσει ανάμεσα στην Ολλανδία, τη Γερμανία και την Τουρκία, αλλά και στις εθνικές εκλογές στην Ολλανδία, το ερχόμενο Σάββατο συμπληρώνεται ένας χρόνος από την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Ε.Ε. – Τουρκίας (18 Μαρτίου 2016), με σκοπό τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών από τα τουρκικά παράλια προς τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου.

Η συμφωνία υπεγράφη λίγες μόλις ημέρες μετά το κλείσιμο της λεγόμενης «βαλκανικής οδού», του «μονοπατιού» των αιτούντων άσυλο και μεταναστών οι οποίοι σκοπό είχαν να καταφέρουν να φθάσουν στη Βόρεια Ευρώπη. 

Αυτά τα δύο «αλληλένδετα» γεγονότα αποτυπώνουν με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο το πώς οι ηγεσίες της Ευρώπης αντιμετωπίζουν τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση και βίαιη μετακίνηση πληθυσμών στον κόσμο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. 

 

Μάλιστα, έναν χρόνο μετά την υπογραφή της συμφωνίας και ενώ οι απειλές της τουρκικής πλευράς – εν μέσω της διπλωματικής κρίσης των τελευταίων ημερών με την Ευρωπαϊκή Ένωση – για μονομερή (σ.σ.: εξ Ανατολών ) διακοπή της και εισροή εκατομμυρίων προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη ακούγονται ανησυχητικές στα «αυτιά» των άμεσα ενδιαφερομένων, κυρίως στην Ελλάδα ως «κύριας πύλης εισόδου» λόγω της γειτνίασής της με τα τουρκικά παράλια, απέχει πολύ από να γίνει πράξη…

 

Σήμερα η γειτονική χώρα στεγάζει τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων και μεταναστών στον κόσμο: 2,9 εκατομμύρια Σύρους και τουλάχιστον 350.000 μη Σύρους, ενώ, σύμφωνα με αναφορές, πολύ περισσότεροι μη καταγεγραμμένοι ζουν σε μεγάλες τουρκικές πόλεις και καταυλισμούς. 

 

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο είχε δηλώσει ότι η συμφωνία, που ανταμείβει την Τουρκία για την «ανάσχεση της ροής» των προσφύγων και την αποδοχή όσων επιστρέφουν υποχρεωτικά από τα ελληνικά νησιά, θα πρόσφερε «στους μετανάστες μια εναλλακτική αντί να διακινδυνεύουν τη ζωή τους.

 

Έναν χρόνο μετά όμως μια έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα παρουσιάζει τις καταστροφικές συνέπειες που είχε για εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες ο υποχρεωτικός εγκλωβισμός τους στην Ελλάδα και τα Βαλκάνια. Άνδρες, γυναίκες και παιδιά έχουν παγιδευτεί σε μη ασφαλείς ζώνες έξω από την Ευρώπη, χωρίς δυνατότητα διαφυγής, και αναγκάζονται να χρησιμοποιούν ακόμη πιο επικίνδυνες οδούς των διακινητών για να φτάσουν στην Ευρώπη, ενώ αρκετές χιλιάδες έχουν εγκλωβιστεί σε υπερπλήρη hotspots στα ελληνικά νησιά. 

 

Τον χειμώνα οι εικόνες των σκεπασμένων με χιόνι ακατάλληλων σκηνών και των μικρών παιδιών να περπατούν μέσα στα λασπόνερα και τα σκουπίδια, γυμνά και ξυπόλητα, σε συνδυασμό με τους έξι τουλάχιστον πρόσφυγες και μετανάστες οι οποίοι κάηκαν ή δηλητηριάστηκαν από αναθυμιάσεις εξαιτίας των μαγκαλιών που άναβαν για να ζεσταθούν, προκάλεσαν σοκ όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη.

 

Οι μαρτυρίες προσφύγων, εγκλωβισμένων στα προαναχωρησιακά κέντρα από την περασμένη άνοιξη, που περιμένουν απεγνωσμένα την εξέταση της αίτησής τους για την παροχή ασύλου, σε συνδυασμό με τον φόβο του ενδεχόμενου της απόρριψης που θα σημάνει την αναγκαστική επαναπροώθησή τους στην Τουρκία αποτυπώνουν ανάγλυφα την εικόνα. 

 

«Η ζωή εδώ στον καταυλισμό μοιάζει με φυλακή. Είναι σαν μια μορφή αυτοκτονίας. Φοβάμαι συνέχεια. Τις νύχτες, όταν έχει κακοκαιρία, φοβάμαι ότι η σκηνή μου θα πετάξει μακριά με τον δυνατό άνεμο. Δεν έχω κοιμηθεί καθόλου τις τελευταίες τρεις μέρες. [Για να πλύνουμε κάτι] θα πρέπει να περπατήσουμε μέχρι την άλλη άκρη του καταυλισμού και να περιμένουμε μέχρι και μία ώρα. Υπάρχει πάντα μια μεγάλη ουρά κόσμου που περιμένει – για να μην αναφέρω τις ελλείψεις στις εγκαταστάσεις υγιεινής. 

 

Είναι αδύνατο να περιμένουμε μια ώρα μέσα στο κρύο και τη λάσπη. Δεν έχω κάνει ντους τις τελευταίες πέντε μέρες. Για να ζεσταθούμε τις κρύες μέρες, μοιράστηκα τον υπνόσακό μου με έναν άλλο πρόσφυγα. Κανείς δεν μας έδωσε κουβέρτες ή ζεστά ρούχα, κανείς δεν μας προειδοποίησε για την αλλαγή του καιρού. Ήμουν εντελώς απροετοίμαστος. Δεν αισθάνομαι ασφαλής εδώ. Ανησυχώ, είμαι κουρασμένος και χάνω τις ελπίδες μου».

Άνδρας από τη Συρία, Σάμος, Ιανουάριος 2017.

 

Η έκθεση των ΓΧΣ αμφισβητεί τα «εναλλακτικά στοιχεία» της Ευρώπης σχετικά με τη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας επιδιώκοντας να αναγνωρίσει η Ε.Ε. τις πραγματικές συνέπειες της συμφωνίας στη ζωή και την υγεία των ανθρώπων στην Ελλάδα και αλλού και να μην αναπαραχθεί αντίστοιχη συμφωνία οπουδήποτε αλλού.

 

Οι ψυχολόγοι της ΜΚΟ στη Λέσβο είδαν τους ασθενείς με συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης να αυξάνονται κατά 150% και τους ασθενείς με διαταραχή μετατραυματικού στρες να τριπλασιάζονται, ενώ αυξήθηκαν και τα ψυχωτικά συμπτώματα. Παράλληλα, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα βλέπουν περισσότερους ασθενείς με σοβαρά ψυχολογικά τραύματα και περισσότερα περιστατικά αυτοτραυματισμού και απόπειρες αυτοκτονίας. 

 

Αντίστοιχα στη Σάμο, μέσα από τις σχεδόν 300 συνεδρίες ψυχικής υγείας που έχουν πραγματοποιήσει, οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα βλέπουν μια παρόμοια επιδείνωση και μια κλιμάκωση στους αυτοτραυματισμούς και τις απόπειρες αυτοκτονίας. 

 

Ακολουθούν μαρτυρίες ψυχολόγων από ενδεικτικές συνεδρίες με ψυχικά πάσχοντες πρόσφυγες.

«Ψυχικά, οι άνθρωποι έχουν συνθλιβεί. Αισθάνονται ότι με αυτήν τη συμφωνία [Ε.Ε. – Τουρκίας] ξεπουλιέται η ζωή τους». 

 

«Έφυγα από τη Συρία γιατί το σπίτι μου βομβαρδίστηκε, η κόρη μου πέθανε και ο γιος μου υπέστη εγκαύματα. Εγώ και ο γιος μου φύγαμε για την Τουρκία. Ο γιος μου δεν μπόρεσε να συνεχίσει, πέθανε. Δεν είχα τίποτα να χάσω στη ζωή μου. Είχα χάσει τα πάντα. Είπα στον εαυτό μου ότι έπρεπε να συνεχίσω και κατάφερα να βρω έναν τρόπο να φτάσω στην Ελλάδα από τη θάλασσα. Καταφέραμε να διασχίσουμε τη θάλασσα και να φτάσουμε στην Ελλάδα με την πρώτη προσπάθεια. Τα σύνορα κλείσανε και έτσι έπρεπε να μείνουμε στον καταυλισμό της Μόριας. Δεν είχαμε άλλη επιλογή. 

Η κατάσταση στον καταυλισμό χειροτέρευε μέρα με τη μέρα. Ολοκλήρωσα τις δύο συνεντεύξεις [με τις Αρχές] στις 16 Μαΐου 2016 και από τότε βρίσκομαι στη Μόρια, χωρίς σαφείς πληροφορίες και χωρίς απαντήσεις από την Υπηρεσία Ασύλου. Τα πάντα καθυστερούν. Κανείς δεν αισθάνεται τον πόνο που ζούμε και αντιμετωπίζουμε κάθε μέρα».

 

Άνδρας από τη Συρία που εισήχθη στην κλινική των Γιατρών Χωρίς Σύνορα έπειτα από αυτοτραυματισμό, Λέσβος, Δεκέμβριος 2016.

«Η πλειονότητα των ασθενών που έχουμε δει πρόσφατα είναι άνδρες μεταξύ 18 και 40 ετών. Αναφέρουν βιώματα από βομβαρδισμούς, κράτηση, βασανιστήρια. Πολλοί από αυτούς βρίσκονται σε εξαιρετικά ευάλωτη κατάσταση, η οποία επιδεινώνεται από το σοκ που τους προκαλούν οι συνθήκες διαβίωσης στο hotspot. Οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να εμφανίζουν υψηλά επίπεδα άγχους στην προοπτική να παραμείνουν εκεί για μια παρατεταμένη χρονική περίοδο. 

Η κατάθλιψη είναι εμφανής σε όσους έχουν μείνει στο hotspot για μεγαλύτερα χρονικά διαστήματα. Ορισμένοι έχουν μείνει εδώ για πάνω από εννιά μήνες και έχουν στραφεί στο αλκοόλ για να διαχειριστούν την κατάσταση, ακόμα και αν η κατανάλωση αλκοόλ αντίκειται στα θρησκευτικά τους πιστεύω. Καθώς δεν υπάρχει ψυχιατρική μονάδα στο νησί, οι άνθρωποι που αυτοτραυματίζονται ή κάνουν απόπειρες αυτοκτονίας, συνήθως μεταφέρονται στο κέντρο κράτησης». 

Ψυχολόγος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα, Σάμος, Φεβρουάριος 2017.

 

Παρά το κλείσιμο της βαλκανικής οδού και τη συμφωνία Ε.Ε. – Τουρκίας, οι άνθρωποι συνεχίζουν να μετακινούνται παράτυπα μέσω των Βαλκανίων προς τη Βόρεια Ευρώπη. Η μετακίνηση των ανθρώπων ποτέ δεν σταμάτησε, ωστόσο οι διαδρομές τους έχουν κατακερματιστεί και τα ταξίδια τους γίνονται όλο και πιο επικίνδυνα. Από την εφαρμογή της συμφωνίας Ε.Ε. – Τουρκίας στις 20 Μαρτίου 2016, τουλάχιστον 140 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους κατά μήκος της βαλκανικής οδού. 

 

Από αυτούς τους ανθρώπους άλλοι πνίγηκαν στο Αιγαίο, άλλοι πάγωσαν μέχρι θανάτου στα χερσαία σύνορα μεταξύ Σερβίας και Βουλγαρίας και άλλοι πέθαναν λόγω προβλημάτων υγείας που συνδέονται με τις συνθήκες διαβίωσης στους καταυλισμούς στην Ελλάδα.

 

Κάποιοι συνεχίζουν να διακινδυνεύουν τη ζωή τους για να φθάσουν στα ελληνικά νησιά από τη θάλασσα, την ίδια στιγμή που άλλοι χρησιμοποιούν εναλλακτικές, αλλά εξίσου επικίνδυνες διαδρομές. Στη Σερβία οι ομάδες των Γιατρών Χωρίς Σύνορα φροντίζουν ανθρώπους τη στιγμή που εισέρχονται στη χώρα, αφού έχουν περάσει παράτυπα τα χερσαία σύνορα μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας ή μεταξύ Τουρκίας και Βουλγαρίας. Πρόσφυγες, αιτούντες άσυλο και μετανάστες που στο παρελθόν έφταναν στη Σερβία με τρένο και δέχονταν ανθρωπιστική βοήθεια στα σύνορα, σήμερα έρχονται με τα πόδια κουβαλώντας μαζί τους φρικτές ιστορίες κακοποίησης από διακινητές και συνοριοφύλακες.

 

«Οι Ευρωπαίοι ηγέτες εξακολουθούν να πιστεύουν ότι με το να χτίζουν φράχτες και να τιμωρούν όσους προσπαθούν να ξεπεράσουν τα εμπόδια αυτά, θα αποτρέψουν τους ανθρώπους από το να φεύγουν από τη χώρα τους για να σώσουν τη ζωή τους» λέει η Ορελί Ποντιέ (Aurélie Ponthieu), σύμβουλος σε θέματα μετανάστευσης των Γιατρών Χωρίς Σύνορα. «Καθημερινά φροντίζουμε τα τραύματα, σωματικά και ψυχολογικά, που προκαλούν αυτές οι πολιτικές αποτροπής. Τα μέτρα αυτά έχουν αποδειχθεί όχι μόνο απάνθρωπα και απαράδεκτα, αλλά και εντελώς αναποτελεσματικά» καταλήγει η Ποντιέ. 

 

Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα απευθύνουν έκκληση για την άμεση μεταφορά όσων είναι εγκλωβισμένοι στα νησιά της Ελλάδας εξαιτίας της συμφωνίας σε δομές υποδοχής που πληρούν τα πρότυπα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επίσης, ζητούν οι ευάλωτοι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε επαρκείς συνθήκες υποδοχής στην ηπειρωτική χώρα και σε βοήθεια, συμπεριλαμβανομένης της εξειδικευμένης φροντίδας όποτε απαιτείται. Καλούν, επίσης, τα κράτη – μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να επιταχύνουν και να διευρύνουν την εφαρμογή της επανεγκατάστασης, με κριτήριο την ευπάθεια κάθε ατόμου, ανεξάρτητα από την εθνικότητά του.

«Ξαφνικά ήρθε η αστυνομία – περίπου 15 άνδρες και τρεις γυναίκες – και είχαν μαζί τους και δύο σκυλιά. Έριξαν τους τρεις μας με τη βία στο έδαφος, μπρούμυτα, με τα χέρια μας στην πλάτη. Μετά άρχισαν να μας κλοτσάνε σαν να ήμασταν ζώα. Εμένα με κλότσησαν πολλές φορές στα πλευρά και ταυτόχρονα μου επιτέθηκε ένα σκυλί – μπορείτε να δείτε το σημάδι στο χέρι μου. Ενώ ήμουν πεσμένος μπρούμυτα, ένας από τους αστυνομικούς στάθηκε μπροστά από το κεφάλι μου και με κλότσησε δυνατά στο πρόσωπο».

«Κλοτσούσαν και χτυπούσαν με τις γροθιές τους, και μετά χτυπούσαν και με τα μαύρα κλομπ. Στόχευαν ειδικά στα πόδια και τους μηρούς, αλλά ένας από αυτούς με χτύπησε επίσης στο στήθος με τη λαβή του όπλου τρεις φορές. Λιποθύμησα για αρκετά λεπτά. Όταν συνήλθα, ένας από αυτούς συνέχισε να με χτυπά στα πόδια. Ήταν και κάποιοι ανήλικοι μαζί μας, ίσως 14 ή 15 ετών, που τους χτυπούσαν κι αυτούς οι αστυνομικοί – ένας από αυτούς επίσης λιποθύμησε».