Εδώ και δεκαετίες, αρκετό καιρό πριν ο Ανδρέας Παπανδρέου πει το «ή η Ελλάδα θα καταπιεί το χρέος ή το χρέος θα καταπιεί την Ελλάδα», οι αγορές ήταν το καταφύγιο των κρατών για φθηνό χρήμα.

Εδώ και δεκαετίες, αρκετό καιρό πριν ο Ανδρέας Παπανδρέου πει το «ή η Ελλάδα θα καταπιεί το χρέος ή το χρέος θα καταπιεί την Ελλάδα», οι αγορές ήταν το καταφύγιο των κρατών για φθηνό χρήμα. Η διορατικότητά του για το πρόβλημα του χρέους ίσως και να αποδίδεται στο ότι ως ιδρυτής του σοσιαλιστικού κινήματος στην Ελλάδα ηχούσαν εντονότερα στα αυτιά του τα λόγια της Θάτσερ πως «το πρόβλημα του σοσιαλισμού είναι ότι στο τέλος ξεμένεις από τα λεφτά των άλλων». Όπως και να ήταν τα πράγματα τότε, μέχρι και πρόσφατα στην Ελλάδα οι αγορές ήταν ήρεμες και τα επιτόκια χαμηλά, η προσφορά κεφαλαίων μεγάλη και οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά τροφοδοτούνταν με φθηνό χρήμα. Αυτό οφειλόταν εν πολλοίς σε στοιχεία που πλέον αποκαλούνται Greek statistics και ανατράπηκαν από τα IMF statistics.

Ο τίτλος του άρθρου, «Η σιωπή των αγορών», παραπέμπει στη γνωστή ταινία «Η σιωπή των αμνών», στην οποία η πρωταγωνίστρια, ενώ στην πραγματική της ζωή ως αστυνομικός κυνηγούσε μανιακούς δολοφόνους, στην ουσία η ίδια καταδίωκε μια μανία της να σιωπήσει τις κραυγές που η ίδια άκουγε.

Τους τελευταίους μήνες γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια να «σιωπήσουν» οι αγορές, να πέσουν τα σπρέντ, να πέσουν τα CDs, αλλά μάταια. Μέχρι και το «πιστόλι πάνω στο τραπέζι» δεν είναι αρκετό. Η εξήγηση είναι μάλλον τόσο απλή, που αγνοείται επιδεικτικά: Ο στόχος, θεωρητικά τουλάχιστον, μιας χώρας είναι πρώτα η κοινωνία, μετά η πραγματική οικονομία και τελευταίες οι αγορές. Αυτήν την προτεραιότητα είναι που θέλουν και οι ίδιες οι αγορές.

Τι μπορεί να γίνει με δεδομένη την οικονομική κρίση και ενδεχομένως την αντίστροφη μέτρηση ενός πιστωτικού γεγονότος έπειτα από αμφισβήτηση νομιμοποίησης των θεσμικών συνομιλητών λόγω υψηλού ηθικού κινδύνου; Τρία μέτρα μπορούν σε βάθος χρόνου να έχουν σημαντικά αποτελέσματα:

1. Επικοινωνιακή πολιτική. Οι αγορές θέλουν θετικά μηνύματα, καλές ειδήσεις, φυσιολογικές εξελίξεις. Αρνητικές ειδήσεις είναι καταστροφικές. Η επικοινωνιακή πολιτική δεν είναι ευθύνη μόνο της κυβέρνησης και των πολιτικών, αλλά απαιτεί σύνεση και κατανόηση από όλους τους φορείς.

2. Πραγματική οικονομία. Οι αγορές νιώθουν ασφάλεια όταν βλέπουν κάποιον να σηκώνει τα μανίκια και να δουλεύει μέχρι αργά, έστω και αν δεν είναι όσο παραγωγικός θα έπρεπε. Σε αυτό το κλίμα κινούνται αρκετές δράσεις, όπως η αύξηση ωρών εργασίας στο Δημόσιο, ενώ καταλήψεις, πορείες, απεργίες, στάσεις πληρωμών κ.λπ. δίνουν ακριβώς το αντίθετο μήνυμα.

3. Ανάπτυξη. Οι αγορές αξιολογούν θετικά μια χώρα με ανάπτυξη ή αναστροφή της ύφεσης γιατί αυτό σημαίνει μεγαλύτερα κέρδη τα επόμενα χρόνια.

Αυτά τα μέτρα δε πρέπει να θεωρούνται ουτοπικά, μια και σε έναν μεγάλο βαθμό εφαρμόστηκαν από τα ελληνικά πιστωτικά ιδρύματα για να ξεπεράσουν την κρίση του 2009 και είχαν μεγάλη επιτυχία σε σύγκριση με άλλες χώρες. Επιπλέον, αν συγκρίνει κανείς τα αποτελέσματα των ελληνικών τραπεζών το 2009 με τη δίνη που αντιμετωπίζουν τώρα, μπορεί να εκτιμήσει το μέγεθος του προβλήματος, ειδικά αν προβάλει στο μέλλον την πορεία που ακολουθείται. Συγκεκριμένα, με τα σημερινά δεδομένα, η αναπτυξιακή προοπτική της Ελλάδας εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης θεωρείται από πολλούς ως αμφισβητήσιμη, ειδικά αν παραμείνει η προϋπόθεση ότι η ανάπτυξη των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων πρέπει να βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε τραπεζικό δανεισμό. Μια οικονομία χωρίς πολλαπλασιαστές και μόχλευση είναι σχεδόν αδύνατο να αποφύγει την επιτάχυνση της ύφεσης. Η αλλαγή νομισματικής πολιτικής δεν μπορεί παρά να είναι ένα πείραμα δημιουργικής καταστροφής, που τουλάχιστον απαιτεί θεσμικές αποφάσεις. Τέλος, είναι αξιοσημείωτη η «σιωπή ασυρμάτου» σχετικά με τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα και τις τρέχουσες πολιτικές και οικονομικές εξελίξεις σε πολλές μεσογειακές χώρες, που δημιουργούν μεγαλύτερη αβεβαιότητα και κινδύνους βραχυπρόθεσμα, αν και μακροπρόθεσμα διαφαίνονται εξαιρετικά υψηλές προσδοκίες.

* O Ηλίας Βλάχος είναι Επίκουρος Καθηγητής Διοίκησης Επιχειρήσεων στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο.