Στην Ελλάδα τού δόθηκε η ονομασία «Έλλη» σε ανάμνηση της περίφημης ναυμαχίας τής Έλλης, που είχε λάβει χώρα στη διάρκεια του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, στην οποία η Ελλάδα ήταν νικήτρια. 

 

Κάθε χρόνο, την ημέρα του Δεκαπενταύγουστου στην Τήνο, η γιορτή της Μεγαλόχαρης λάμβανε πανελλαδικό χαρακτήρα. Έτσι, λίγο πριν από την 15η Αυγούστου του 1940, η διοικούσα επιτροπή του Ιερού Ιδρύματος Ευαγγελιστρίας Τήνου ζητούσε με επιστολή της προς το υπουργείο Ναυτικών την αποστολή πολεμικού πλοίου στο νησί, ώστε να λαμπρύνει με την παρουσία του τις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμή της Παναγίας. Επρόκειτο για μια χρονική συγκυρία με έντονες τις φήμες ενός επικείμενου πολέμου και σαφή δείγματα ιταλικών προκλήσεων. Παρά τις προφητικές, όπως αποδείχτηκαν, αντιρρήσεις του έμπειρου αρχηγού του Στόλου Επ. Καββαδία να σταλεί πολεμικό πλοίο, το υπουργείο ανταποκρίθηκε θετικά και έστειλε το «εύδρομο», σύμφωνα με την κομψή ορολογία του Μεσοπολέμου, καταδρομικό «Έλλη»… 

 

«Στις 15 Αυγούστου του 1940 και περί ώρα 08:25’, λίγο πριν από τη λιτάνευση της ιερής εικόνας στην Τήνο, και ενώ στην προκυμαία υπήρχε ήδη πολύς κόσμος, υποβρύχιο ‘‘εν καταδύσει’’ πλησίασε τον θαλάσσιο χώρο εξαπολύοντας τρεις τορπίλες κατά του ευδρόμου ‘‘Έλλη’’, εκ των οποίων μόνο μία έπληξε αυτό, προκαλώντας έκρηξη στο μηχανοστάσιο και πυρπόληση των δεξαμενών πετρελαίου, με εννέα νεκρούς και 24 τραυματίες. Οι δε άλλες δύο τορπίλες αστόχησαν και εξερράγησαν στην προκυμαία χωρίς ευτυχώς να προκαλέσουν θύματα. Παρά τις προσπάθειες όμως που κατέβαλε το πλήρωμα με τη βοήθεια των επιβατικών πλοίων να το ρυμουλκήσει στα ρηχά, τελικά το ‘‘Έλλη’’ βυθίστηκε περίπου μία ώρα μετά, στις 09:45’, και το πλήρωμα αναγκάστηκε να το εγκαταλείψει πηδώντας στη θάλασσα. Για καλή τύχη των τραυματισμένων ναυαγών, στην περιοχή βρίσκονταν τα αλιευτικά σκάφη ‘‘Προποντίς’’ και ‘‘Ελένη’’, ιδιοκτησίας Μιχάλη Σπυρ. Πετυχάκη. Αψηφώντας τον κίνδυνο της αναμενόμενης εκρήξεως της ‘‘Έλλης’’, ο Καπετάν Μιχάλης Πετυχάκης έδωσε σήμα στα σκάφη του να προσεγγίσουν και να περισυλλέξουν 24 τραυματίες ναυαγούς προτού υπάρξουν περισσότερα θύματα. Για την ηρωική του πράξη τιμήθηκε μαζί με το πλήρωμά του από τον Βασιλέα Γεώργιο και την ελληνική κυβέρνηση με Τιμητική Ευαρέσκεια.

 

Στη συνέχεια, το υποβρύχιο απομακρύνθηκε χωρίς να καταστεί γνωστή η ταυτότητά του. Από την έρευνα που διενεργήθηκε στη συνέχεια από πραγματογνώμονες αξιωματικούς του ελληνικού Βασιλικού Ναυτικού, επί των θραυσμάτων των τορπιλών που είχαν εκραγεί στην προκυμαία, διεπιστώθη αμέσως ότι επρόκειτο για ιταλικές τορπίλες.

 

Η τότε ελληνική κυβέρνηση (του Ι. Μεταξά) τήρησε απόλυτα μυστική την πραγματογνωμοσύνη εκείνη (η οποία τελικά δημοσιεύτηκε με φωτογραφίες δύο ημέρες μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, δηλαδή στις 30 Οκτωβρίου του 1940), αλλά και με ταυτόχρονη απαγόρευση στον Τύπο για οποιονδήποτε υπαινιγμό εθνικότητας του υποβρυχίου. Παρά ταύτα όμως από την πρώτη στιγμή η ελληνική κοινή γνώμη ουδεμία αμφιβολία έτρεφε περί της εθνικότητας των υπευθύνων». 

 

 Heinz Richter, Η Ιταλο-Γερμανική επίθεση εναντίον της Ελλάδος, μτφρ. Κώστας Σαρρόπουλος, εκδ. Γκοβόστη, Αθήνα, 1998, σελ. 59-60

 

«Σχεδόν αμέσως μετά τον τορπιλισμό αρχίσαμε να συζητάμε μεταξύ μας ότι οι δράστες ήταν οι Ιταλοί. Μας το επιβεβαίωσαν και οι άνθρωποι που ήρθαν να ερευνήσουν το περιστατικό και εντόπισαν την προέλευση των τορπιλών» θυμάται, «σαν σήμερα», ο Γιώργος Μαλλιάρης, συνταξιούχος ναυτικός που διανύει αισίως το 91ο έτος της ηλικίας του. 

«Όλα έμοιαζαν να κυλούν κανονικά, η μέρα ήταν ηλιόλουστη, μικροπωλητές διαλαλούσαν την πραμάτεια τους στον δρόμο, ενώ κάποια βαπόρια είχαν σταθμεύσει στο λιμάνι προκειμένου να παρακολουθήσουν τον εορτασμό. Το “Έλλη”, που εκπροσωπούσε το Πολεμικό Ναυτικό, όπως γινόταν κάθε χρόνο με κάποιο πολεμικό πλοίο στον εορτασμό, βρισκόταν αγκυροβολημένο σε απόσταση περίπου 600 μέτρων. Κατά τις 8.30 πέταξε σε χαμηλό ύψος πάνω από το λιμάνι ένα αεροπλάνο, ο κόσμος το θεώρησε ελληνικό και το χαιρέτησε βγάζοντας το καπέλο και κουνώντας τα μαντίλια του», θυμάται ο συνταξιούχος σήμερα εκπαιδευτικός Γιώργος Αμιραλής, ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν μαθητής Δημοτικού…

 

Ο Μεταξάς ανέθεσε την πιστοποίηση των ενόχων στον αρχηγό του στόλου υποναύαρχο Ε. Καββαδία, με την απόρρητη διαταγή 407/16.8.1939. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν έτοιμο την 21η Αυγούστου, όμως δεν το κοινοποίησε. Λόγοι στρατιωτικής και πολιτικής σκοπιμότητας υπαγόρευαν αυτή τη στάση του. Ο υφυπουργός Τύπου Θεολόγος Νικολούδης προώθησε τη διαταγή του Μεταξά προς τους γενικούς διοικητές και νομάρχες του Βασιλείου να μην δημοσιευθεί καμία απολύτως σχετική πληροφορία.

 

Το πρωτόκολλο της έρευνας για την «Έλλη» ο Μεταξάς το ανακοίνωσε την 30ή Οκτωβρίου, όταν ο εχθρός είχε εκδηλωθεί και είχε ξεσπάσει ο πόλεμος. Το δημοσίευσε επίσης στη Λευκή Βίβλο, Αριθ. 129, με φωτογραφίες των τεμαχίων των τορπίλων, που είχαν συλλεχθεί αμέσως την επομένη από τον πυθμένα της θάλασσας, πάνω στις οποίες ήταν χαραγμένη η ιταλική ταυτότητά τους και η προέλευσή τους. Ανήκαν στο ιταλικό υποβρύχιο «Delfino», και είχαν εκτοξευθεί με διαταγή του Ντε Βέκι, του Ιταλού διοικητή της Δωδεκανήσου.

 

Ιδιαίτερη αξία από τις διάφορες μαρτυρίες των κατοίκων της Τήνου έχει αυτή του φιλόλογου και πρώην δημάρχου Τήνου Σάββα Απέργη, ο οποίος προσθέτει μια ιστορικής φύσεως εξέλιξη που αποδεικνύει ότι η τραγωδία της «Έλλης» είχε και συνέχεια, καθώς, σαν από ειρωνεία, τη δεκαετία του ’50, το ελληνικό κράτος ανέθεσε την ανέλκυση του κουφαριού της «Έλλης» σε ιταλική εταιρεία ανέλκυσης ναυαγίων, με αποτέλεσμα να καταλήξει παλιοσίδερα στην… Ιταλία. Μας διαφωτίζει χαρακτηριστικά ο Σ. Απέργης: «Το πραγματικά εξοργιστικό είναι ότι το ελληνικό κράτος ήρθε σε συμφωνία με ιταλική εταιρεία και ανέλαβε εκείνη την ανέλκυση του πλοίου, μεταφέροντας τα υπολείμματα στην Ιταλία για να γίνουν παλιοσίδερα. Θα έπρεπε να βρίσκονται εδώ σε κάποιο μουσείο!».