Η «Γένεση του ολοκληρωτισμού» του Κώστα Παπαϊωάννου, όπως σημειώνουν οι Εναλλακτικές Εκδόσεις, από τις οποίες κυκλοφορεί το βιβλίο, «συνιστά ένα από τα σημαντικότερα έργα που έχουν γραφτεί για τη ρωσική επανάσταση και τον γραφειοκρατικό εκφυλισμό της· την εποχή δε που ολοκληρώθηκε, το 1958-59, αποτελούσε την πιο ολοκληρωμένη και σφαιρική μελέτη στην παγκόσμια βιβλιογραφία». 

«Ο Παπαϊωάννου, χρησιμοποιώντας έναν εκπληκτικό πλούτο πληροφοριών και αποδεικτικού υλικού, επεκτείνει τον προβληματισμό του από την οικονομία μέχρι τη φιλοσοφία και εντοπίζει με διεισδυτικότητα τα βασικά χαρακτηριστικά της μετεξέλιξης της ρωσικής εργατικής επανάστασης σε δικτατορία πάνω στην ίδια την εργατική τάξη. Δεν έχουμε να κάνουμε με μια εργασία που έχει απλά ιστορική αξία αλλά για ένα έργο κλασικό, με την πλήρη έννοια του όρου, δηλαδή ένα έργο που εξακολουθεί να είναι ερμηνευτικά επαρκές και σήμερα, σχεδόν 60 χρόνια από την πρώτη του έκδοση, και εκατό χρόνια μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση».

 

Ο Γιώργος Καραμπελιάς, που επιμελήθηκε την έκδοση, συνέγραψε μια εκτενή εισαγωγή και, υπό μορφήν επιμέτρου, δύο ακόμα κείμενα: μια συνοπτική «συνέχεια» του βιβλίου του Κ. Παπαϊωάννου που αναφέρεται τόσο στις εξελίξεις που ακολούθησαν στη Σοβιετική Ένωση όσο και στις τύχες της μόνης – αποτυχημένης – απόπειρας αντιγραφειοκρατικής επανάστασης που πραγματοποιήθηκε στην Κίνα με την Πολιτιστική Επανάσταση. Το δεύτερο επίμετρο ασχολείται εκτενέστερα με την μετέπειτα επίδραση της Οκτωβριανής Επανάστασης και του σταλινισμού πάνω στο ελληνικό εργατικό κίνημα, στη διαμόρφωση του ΚΚΕ και τις συνέπειές του για την Ελλάδα στο σύνολό της. 

 

Χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι το κεφάλαιο για την εξέγερση της Κρονστάνδης τον χειμώνα του 1920-21, ο οποίος ήταν ιδιαίτερα σκληρός στην Πετρούπολη, παρ’ ότι ο πληθυσμός της είχε τότε ελαττωθεί κατά τα δύο τρίτα, αλλά και τα αιτήματα που προέβαλαν οι απεργοί μαζί με τους ναύτες της Κρονστάνδης:

«Ανάμεσα στις 23 και τις 28 Φεβρουαρίου, ένα κύμα απεργιών ξέσπασε στα κυριότερα εργοστάσια της Πετρούπολης. Τα αιτήματα των απεργών ήταν κυρίως οικονομικά: ζητούσαν, ανάμεσα στ’ άλλα, την αποκατάσταση της ελεύθερης αγοράς, την αποκατάσταση της ελεύθερης κυκλοφορίας σε μια ζώνη 50 χλμ. γύρω από την πόλη, την κατάργηση των αστυνομικών περιορισμών που επέβαλε η κυβέρνηση για να εμποδίσει την κυκλοφορία των αγαθών ανάμεσα στην ύπαιθρο και την πόλη. 

Δίπλα όμως σ’ αυτά τα καθαρά οικονομικά συνθήματα, πολλές απεργιακές επιτροπές διατύπωσαν και ορισμένες διεκδικήσεις καθαρά πολιτικού περιεχομένου απαιτώντας την αποκατάσταση της ελευθεροτυπίας, την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων κ.λπ.

Εις απάντηση, η κυβέρνηση έσπευσε να κηρύξει την κατάσταση πολιορκίας στην Πετρούπολη: απαγόρευσε την κυκλοφορία στους δρόμους μετά τις 11 τη νύχτα και κάθε δημόσια συγκέντρωση μη εγκεκριμένη από τις αρχές, συνέλαβε τους πιο δραστήριους από τους απεργούς και έβαλε σε επιφυλακή τις ένοπλες δυνάμεις. 

 

Τότε ακριβώς έγινε κάτι που κανείς δεν το περίμενε: οι ναύτες της Κρονστάνδης, τα πληρώματα του στόλου της Βαλτικής, που ήταν ως τα τότε οι πιο φανατικοί υποστηρικτές των μπολσεβίκων και που είχαν παίξει έναν αποφασιστικό ρόλο στην επανάσταση, από την προπαρασκευή του πραξικοπήματος μέχρι το τέλος του εμφυλίου πολέμου, ήρθαν σε επαφή με τους απεργούς της Πετρούπολης και ψήφισαν, στις 28 Φεβρουαρίου 1921, μια απόφαση που τα κυριότερά της σημεία είναι τα εξής:

1. Δεδομένου ότι τα σημερινά σοβιέτ δεν εκφράζουν τη θέληση των εργατών και των αγροτών, θα πρέπει να γίνουν αμέσως νέες εκλογές στα σοβιέτ με μυστική ψηφοφορία και ύστερα από μια ελεύθερη προεκλογική προπαγάνδα.

2. Να αναγνωριστεί η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης στους εργάτες και τους αγρότες, τους αναρχικούς και τα αριστερά σοσιαλιστικά κόμματα.

3. Να αναγνωριστεί το δικαίωμα της ελεύθερης συνάθροισης και η αυτονομία των εργατικών συνδικάτων και των αγροτικών οργανώσεων.

4. Να απελευθερωθούν όλοι οι σοσιαλιστές πολιτικοί κρατούμενοι.

5. Να αναθεωρηθούν όλοι οι φάκελοι των κρατουμένων στις φυλακές και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.

7. Να καταργηθούν όλοι οι θεσμοί της πολιτικής καθοδήγησης γιατί κανένα κόμμα δεν μπορεί να έχει το προνόμιο να παίρνει χρήματα από το κράτος για να προπαγανδίζει τις ιδέες του, και ν’ αντικατασταθούν από ελεύθερα οργανωμένους εκπολιτιστικούς ομίλους.

9. Να εξισωθούν οι μισθοί όλων των εργαζομένων εκτός από αυτούς που κάνουν μια ανθυγιεινή και επικίνδυνη εργασία.

11. Να δοθεί στους αγρότες το δικαίωμα της πλήρους κυριότητας πάνω στα κτήματά τους όπως και το δικαίωμα να έχουν δικά τους ποίμνια, υπό τον όρο να μη χρησιμοποιούν μισθωτούς εργάτες.

12. Να επιτραπεί η ελεύθερη βιοτεχνική παραγωγή που δεν χρησιμοποιεί τη μισθωτή εργασία».