«Λοιπόν, δεν ξέρω αν το προσέξατε, αλλά είμαστε μια ωραία ατμόσφαιρα, είμαστε». Η πασίγνωστη φράση του Ντίνου Ηλιόπουλου, βγαλμένη από τον ελληνικό κινηματογράφο, κολλάει… γάντι στην προκειμένη περίπτωση. 

Σαν να μην υπάρχουν τα 95 προαπαιτούμενα, σαν να μην είναι διάχυτη η ανησυχία σχετικά με το κατά πόσο θα ξεκινήσουν εγκαίρως οι ηλεκτρονικοί και λοιποί πλειστηριασμοί, σαν να μην πρέπει να εκτελεστεί ένας δύσκολος προϋπολογισμός όπως αυτός του 2018, εμείς συζητάμε από τώρα δημοσίως την «επόμενη ημέρα των μνημονίων», την «καθαρή έξοδο» και το «τέλος της κρίσης». 

 

Και αν αυτό συνέβαινε μόνο εντός των τειχών, δεν θα προξενούσε καμία εντύπωση. Το θέμα είναι ότι, αυτή τη φορά, στη δημιουργία της… ωραίας ατμόσφαιρας συμβάλλουν και οι δανειστές. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν πιέζει, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί εμφανίζονται αισιόδοξοι ότι όλα θα γίνουν στην ώρα τους και γενικώς καλλιεργείται ένα κλίμα ότι «όλα θα πάνε καλά».

 

Αυτή η απότομη αλλαγή κλίματος έχει γίνει αφορμή για να καλλιεργηθεί πλήθος σεναρίων όσον αφορά την αιτία:

1 Οι δανειστές έχουν βρει… «βολική» την ελληνική κυβέρνηση, η οποία εδώ και δύο χρόνια υλοποιεί κανονικά τις δεσμεύσεις του μνημονίου. Οι συγκρούσεις του πρώτου εξαμήνου του 2015 ανήκουν στο παρελθόν και πλέον περνούν ακόμη και σκληρά μέτρα, όπως η μείωση των συντάξεων και η συρρίκνωση του αφορολογήτου, χωρίς αντιδράσεις. Οι δανειστές φέρονται να έχουν βρει στη σημερινή κυβέρνηση έναν «συνεργάτη» πρόθυμο να υλοποιήσει τα συμφωνηθέντα.

2 Στην Ευρώπη πληθαίνουν οι φωνές που υποστηρίζουν ότι πλέον έχει έρθει η ώρα να βγει η Ελλάδα από την πρώτη γραμμή της επικαιρότητας (κυρίως της αρνητικής επικαιρότητας), καθώς μόνο με την ηρεμία και την καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης θα καταστεί εφικτή και η επιστροφή στις αγορές αλλά και η προσέλκυση επενδύσεων. 

Για να βγει όμως η χώρα από τη δίνη του κυκλώνα πρέπει να σταματήσει η δημόσια «γκρίνια» περί καθυστερήσεων στην τήρηση των συμφωνηθέντων κ.λπ. και να προβληθεί το θετικό στοιχείο, με κυριότερο το γεγονός ότι η Ελλάδα υλοποιεί εδώ και τρία χρόνια τους στόχους, με σημαντικότερο το κλείσιμο προϋπολογισμών που παρουσιάζουν πρωτογενή πλεονάσματα.

3 Η υπόθεση της Ελλάδας μπαίνει σε δεύτερη μοίρα, καθώς στο προσκήνιο έρχεται η «μεγάλη εικόνα» που έχει να κάνει με το μέλλον της Ευρωζώνης: το αν δηλαδή θα υπάρχουν Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, κοινός υπουργός Οικονομικών, ενιαία δημοσιονομική πολιτική, αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας των τραπεζών της Ευρωζώνης, κοινή γραμμή στο θέμα του χρέους κ.λπ.

 

Για την επόμενη ημέρα των μνημονίων το κυρίαρχο σενάριο που προβάλλεται αυτή τη στιγμή είναι αυτό της «καθαρής εξόδου». Φυσικά στον δημόσιο διάλογο ο καθένας υιοθετεί την έννοια με διαφορετικό τρόπο. Η κυβέρνηση, για παράδειγμα, δεν μπαίνει σε πολλές λεπτομέρειες. Με αυτόν τον τρόπο… αιωρείται και η άποψη ότι η «καθαρή έξοδος» μπορεί να μην έχει κανένα δεσμευτικό κείμενο για την Ελλάδα, να μην έχει ούτε αξιολογήσεις ούτε σημαντικές οικονομικές υποχρεώσεις. 

Προφανώς κάτι τέτοιο δεν πρόκειται να ισχύσει. Χώρα που έχει δανειστεί από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης τελεί υπό «επιτροπεία» για όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται μέχρι να αποπληρωθεί το 75% των δανείων που έχουν χορηγηθεί. Και αυτό, ειδικά για την περίπτωση της Ελλάδας, απαιτεί δεκαετίες, δεδομένου ότι βρισκόμαστε και σε περίοδο χάριτος, που σημαίνει ότι οι αποπληρωμές των δανείων από τον επίσημο τομέα δεν έχουν αρχίσει καν. 

 

Άρα η καθαρή έξοδος δεν σχετίζεται με την παροχή απόλυτης ελευθερίας κινήσεων στις ελληνικές κυβερνήσεις προκειμένου να ασκούν την οικονομική πολιτική όπως αυτές επιθυμούν. Άλλωστε ποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί κάτι τέτοιο από τη στιγμή που ήδη έχουν συμφωνηθεί συγκεκριμένοι δημοσιονομικοί στόχοι αλλά και μέτρα για την περίοδο μέχρι και το 2022.

Ας μην ξεχνάμε ότι το 3,5% του πρωτογενούς πλεονάσματος είναι ένας στόχος όχι μόνο για το 2018, αλλά και για όλη την περίοδο μέχρι το 2022. Εννοείται ότι το 2019 θα μειωθούν οι συντάξεις και εννοείται ότι από το 2020 θα έχουμε και την περικοπή του αφορολογήτου, ενώ, αν στραβώσει κάτι με την εκτέλεση του προϋπολογισμού, η μείωση του αφορολογήτου θα έρθει έναν χρόνο νωρίτερα. 

 

Επιπλέον, αν όλα πάνε καλά και κριθεί ότι το πρωτογενές πλεόνασμα θα κινηθεί προς τα επίπεδα του 4,5%, τότε θα υπάρξει ο απαραίτητος δημοσιονομικός χώρος ώστε στις αρχές του 2019 αλλά και στις αρχές του 2020 να ενεργοποιηθεί και ένα πακέτο «καλών» μέτρων.

 

Εκτός από την έννοια της «καθαρής εξόδου», στον δημόσιο διάλογο έχει μπει εδώ και μερικές εβδομάδες η έννοια του «υβριδικού μηχανισμού», η οποία χρησιμοποιείται κατά κόρον, ειδικά στις Βρυξέλλες. 

Τι εννοούν στην πρωτεύουσα του Βελγίου με την έννοια «υβριδικός μηχανισμός»; Ότι από τη μία πλευρά θα προβλέπεται ενισχυμένη εποπτεία της οικονομικής πολιτικής που θα ακολουθείται στην Αθήνα (άλλωστε αυτό συνέβη και με όλες τις χώρες που μπήκαν και βγήκαν από τα μνημόνια) και από την άλλη θα υπάρχει ένας μηχανισμός εγγύησης για την έξοδο της Ελλάδας στις ξένες αγορές. 

 

Εννοείται ότι οι ευρωπαϊκοί θεσμοί δεν θα παρέχουν πρόσθετη χρηματοδότηση στην Ελλάδα (σε μια τέτοια περίπτωση θα μιλούσαμε για ένα νέο μνημόνιο). Επίσης είναι εξαιρετικά αμφίβολο το αν θα προχωρήσει και το σενάριο της «προληπτικής πιστωτικής γραμμής», καθώς και αυτό προβλέπει ότι θα υπογραφεί συμφωνία με τον ESM, αλλά και θα υπάρξει διαδικασία «ψήφισης» από τα Κοινοβούλια των χωρών – μελών της Ευρωζώνης.

Ο μηχανισμός εγγύησης της εξόδου της Ελλάδας στις αγορές δεν θα είναι τίποτα περισσότερο από το συμφωνημένο «buffer», δηλαδή έναν τραπεζικό λογαριασμό στον οποίο θα τοποθετηθούν έως και 15 δισ. ευρώ, τα οποία θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν αν η Ελλάδα δεν μπορεί να δανειστεί με «λογικό επιτόκιο» από τις αγορές προκειμένου να καλύψει τις χρηματοδοτικές της ανάγκες για την περίοδο μετά τον Αύγουστο του 2018. 

 

Με τα 15 δισ. ευρώ λογικά θα μπορούν να καλυφθούν οι δανειακές ανάγκες για τουλάχιστον ενάμιση έως δύο χρόνια, ακόμη και αν όλα πάνε στραβά. Όσον αφορά το επιτόκιο, «λογικό» είναι αυτό που δεν ξεπερνά το 4% – 4,2%. Οτιδήποτε χαμηλότερο είναι… θρίαμβος, οτιδήποτε υψηλότερο είναι πολύ ακριβό για τις αντοχές του προϋπολογισμού.

 

Το θέμα της «επόμενης ημέρας» για την Ελλάδα θα είναι συνεχώς στο προσκήνιο το επόμενο χρονικό διάστημα, ενώ όσο θα πλησιάζουμε στο καλοκαίρι της επόμενης χρονιάς τόσο θα φουντώνουν οι διεργασίες. Μέχρι την «έξοδο» από τα μνημόνια μεσολαβούν όμως οι ακόλουθοι βασικοί «σταθμοί»:

1 Η ολοκλήρωση της τρίτης αξιολόγησης. Μπορεί να έχει διαμορφωθεί θετικό κλίμα μετά τον πρώτο γύρο διαβουλεύσεων στην Αθήνα στο τέλος Οκτωβρίου, ωστόσο η απόσταση μέχρι το χρονικό σημείο που οι εκπρόσωποι των θεσμών θα συντάξουν την τελική έκθεση συμμόρφωσης (compliance report) είναι ακόμη μεγάλη. Το στοίχημα για την ελληνική πλευρά είναι μέχρι τις 27 Νοεμβρίου, όταν θα επιστρέψουν στην Αθήνα οι θεσμοί, να έχει ολοκληρωθεί το μεγαλύτερο μέρος από τα 95 προαπαιτούμενα, ώστε στο Eurogroup του Δεκεμβρίου να υπάρξει μια σαφής δήλωση προόδου, αν όχι κλείσιμο της αξιολόγησης.

2 Το επόμενο καθοριστικό στάδιο θα είναι τον Φεβρουάριο του 2018, οπότε έχουν προγραμματιστεί όχι μόνο η έναρξη των stress tests των τραπεζών αλλά και η αξιολόγηση του ΔΝΤ στο πλαίσιο του δικού του προγράμματος για την Ελλάδα, το οποίο προς το παρόν έχει εγκριθεί μόνο κατ’ αρχήν. Ουσιαστικά τον Φεβρουάριο θα ληφθεί η απόφαση για το αν θα υπάρξουν περαιτέρω παρεμβάσεις για το ελληνικό χρέος ικανές ώστε να «ξεκλειδώσουν» το πρόγραμμα του ΔΝΤ και την εκταμίευση του ποσού των 1,6 δισ. ευρώ.

3 Τον Μάιο θα πρέπει να ολοκληρωθούν τα stress tests των τραπεζών και τότε θα φανεί αν υπάρχει ανάγκη για νέα κεφαλαιακή ενίσχυση, αλλά και το πού θα βρεθούν οι πόροι. Σε περίπτωση που χρειαστούν πρόσθετα κεφάλαια για τις τράπεζες, θα αποφασιστεί αν θα μπορούν να διατεθούν επιπλέον δανειακά κεφάλαια από τα αδιάθετα του τρίτου μνημονίου ή αν θα ακολουθηθούν άλλες διαδικασίες που προβλέπονται για τις ευρωπαϊκές τράπεζες, όπως είναι η συμμετοχή των μετόχων κ.λπ.

4 Τον Ιούνιο θα πρέπει να ολοκληρωθεί η τέταρτη και τελευταία αξιολόγηση. Τα προαπαιτούμενα που θα έχουν απομείνει δεν θα είναι πολλά ούτε μεγάλης δυσκολίας. 

Έτσι το βάρος θα πέσει εκ των πραγμάτων στις καθοριστικές αποφάσεις για το μέλλον της χώρας, όπως το αν θα ενεργοποιηθεί νωρίτερα το «κακό πακέτο» μέτρων του 2020 με τη μείωση του αφορολογήτου ή αν θα υπάρχει το δημοσιονομικό περιθώριο για να ενεργοποιηθούν τα «καλά πακέτα» μέτρων τα οποία έχουν ψηφιστεί από τον Μάιο του 2016. Επίσης η διαδικασία για το τι θα γίνει μετά τον Αύγουστο, οπότε εκπνέει οριστικά το τρίτο μνημόνιο, θα μπει στην τελική ευθεία.

 

Η τελική λύση για την Ελλάδα, όπως θα αποφασιστεί το καλοκαίρι του 2018, θα πρέπει να υπακούει σε δύο βασικά κείμενα: τον ευρωπαϊκό κανονισμό, αλλά και τον κανονισμό το ΔΝΤ, εφόσον βέβαια αυτό παραμείνει στο ελληνικό πρόγραμμα…

1 Ο κανονισμός 472/2013 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εκδόθηκε το 2013, αφού ξέσπασε η κρίση στην Ε.Ε. Ουσιαστικά ο κανονισμός αυτός ορίζει ότι ο χρόνος αυξημένης εποπτείας θα εκτείνεται σε βάθος δεκαετιών για την Ελλάδα, μέχρι δηλαδή να αποπληρωθεί το 75% των δανείων που έχει λάβει η χώρα μας μέσα από τους μηχανισμούς στήριξης. 

Η εποπτεία στο πλαίσιο του συγκεκριμένου κανονισμού είναι αυστηρότερη σε σχέση με αυτήν που προβλέπει ούτως ή άλλως ο κανονισμός για όλες τις χώρες της Ευρωζώνης, ακόμη και από τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος, από την οποία βγήκε πρόσφατα η Ελλάδα. Μάλιστα, όπως αναφέρεται:

«Η Επιτροπή θα πραγματοποιεί, σε συνεννόηση με την ΕΚΤ, τακτικές αποστολές επιθεώρησης στο κράτος – μέλος υπό εποπτεία μετά το πρόγραμμα, προκειμένου να εκτιμήσει την οικονομική, δημοσιονομική και χρηματοπιστωτική του κατάσταση. Κοινοποιεί ανά εξάμηνο την εκτίμησή της στην αρμόδια επιτροπή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθώς και στο Κοινοβούλιο του οικείου κράτους – μέλους, και εκτιμά ειδικότερα αν χρειάζονται διορθωτικά μέτρα».

2 Εκτός από τον κανονισμό της Ε.Ε., θα πρέπει να συμμορφώνεται και με το αντίστοιχο πλαίσιο του ΔΝΤ. Ονομάζεται «post program monitor» και σε αυτό εντάσσονται όλες οι χώρες που έχουν ολοκληρώσει δανειακή σύμβαση με το Ταμείο.