Το 2018, μετά από πολλά χρόνια κατήφειας και ανησυχιών, φαίνεται να υπάρχει μια αίσθηση αισιοδοξίας για την Ευρώπη. Η καινούργια χρονιά αρχίζει με την Ε.Ε. στην καλύτερη διάθεση που είχε ποτέ εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία. 

Το αισιόδοξο πνεύμα, αν και ακόμη εύθραυστο είναι η αλήθεια, έχει διάφορες αιτίες. Η ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας είναι εμφανής. Η δύσκολη περίοδος της μεταναστευτικής κρίση δείχνει να υποχωρεί. Το ίδιο διαφαίνεται πια και για τις περισσότερες εκ των άλλων κρίσεων. Ίσως περισσότερο από όλα τα άλλα, όμως, ρόλο στην αλλαγή του κλίματος έπαιξε η εκλογή Μακρόν, με την παθιασμένα φιλοευρωπαϊκή στάση του.

 

Η αίσθηση ότι επιτέλους ο ευρωσκεπτικιστικός λαϊκισμός έχει φτάσει στο πικ του και δεν ανεβαίνει άλλο, δίνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, μια πραγματική ευκαιρία ανάτασης. Με τη μόνη σκιά να προέρχεται από το Βερολίνο, όπου, αντί να έχει ήδη αρχίσει μια τέταρτη, σταθερή θητεία για την Άνγκελα Μέρκελ, το τοπίο παραμένει ακόμη θολό στη Γερμανία. 

 

Η αίσθηση ευκαιρίας της ΕΕ αναμένεται ότι θα εκφραστεί με δυο τρόπους: 

1 Με τη θετική ατζέντα που θα επικεντρωθεί στην ανάπτυξη και την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, και

2 Με την ατζέντα προστατευτισμού, υπό την κηδεμονία Μακρόν, με το βάρος να πέφτει πλέον σε μια πιο ήπια μορφή του καπιταλισμού στην Ευρώπη, με σκοπό να ξεδοντιαστεί η ρητορική των λαϊκιστών. 

 

Για παράδειγμα, φέτος, η Ε.Ε. θα ξεκινήσει συνομιλίες – και σε κάποιες περιπτώσεις θα τις ολοκληρώσει – για εμπορικές συμφωνίες με διαφόρους εταίρους όπως την Ιαπωνία, την Αυστραλία και το Μεξικό. Το πνεύμα των συνομιλιών θα καθοριστεί από προσεκτικό «φιλτράρισμα» και επιλογή των ξένων επενδύσεων, αλλά και αντίποινα απέναντι σε χώρες που κάνουν διακρίσεις έναντι της Ευρώπης, όπως π.χ. η Κίνα. 

 

Διαπραγματεύσεις για το εμπόριο θα αρχίσουν και με τη Βρετανία που ετοιμάζεται να αποχωρήσει από την Ε.Ε.. Αυτές θα ενταθούν προς τα τέλη του 2018 κι όσο πλησιάζει η προθεσμία να υπογραφούν οι όροι του διαζυγίου, με την τελική επικύρωση να γίνεται τον Μάρτιο του 2019. 

Εξάλλου, οι αριθμοί των μεταναστών και προσφύγων που περνάνε τη Μεσόγειο έχουν μειωθεί σημαντικά και, μετά από την τραυματική περίοδο 2015-16, οι ηγέτες της Ε.Ε. προσπαθούν να μην υπάρξει καμιά αναζωπύρωση, ώστε να διατηρηθεί η σχετική ηρεμία. 

 

Με τη στήριξη των Βρυξελλών η Ιταλία θα συνεχίσει να συνεργάζεται με τις πολιτοφυλακές στη Λιβύη για τον περιορισμό των ροών των μεταναστών. Η μακρόχρονη διαμάχη, βέβαια, μεταξύ των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για το πώς πρέπει να διανέμονται οι μετανάστες στο εσωτερικό της Ε.Ε. παραμένει, αλλά αναμένεται να λυθεί. Κυρίως αν οι «δύστροπες» χώρες πειστούν τελικά να πάρουν έναν συμβολικό αριθμό ανθρώπων απ’ ευθείας από την Αφρική ή την Μ. Ανατολή. 

 

Τα βαθύτερα σχίσματα στην Ε.Ε. είναι ακόμα εδώ πάντως, με το καταλανικό πρόβλημα να θεωρείται και ως το πιο δραματικό. 

 Στην Ουγγαρία, ο πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν ετοιμάζεται να εντείνει τις κορώνες του υπέρ της ξενοφοβίας και κατά των Βρυξελλών εν όψει των εκλογών της άνοιξης, όπου το κόμμα του αναμένεται να συγκεντρώσει την πλειοψηφία για τρίτη συνεχόμενη φορά. 

 Στην Πολωνία, οι επιθέσεις της κυβέρνησης στο δικαστικό σώμα και άλλους θεσμούς ίσως αναγκάσουν την Κομισιόν να πάρει τα πρώτα μέτρα για την ανάκληση των ευρωπαϊκών δικαιωμάτων ψήφου της Πολωνίας στην Ε.Ε..

 Την άνοιξη οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα αρχίσουν να συζητούν την πρόταση της Κομισιόν για τον μελλοντικό ευρωπαϊκό προϋπολογισμό, από το 2020 ως το 2027. Οι καυγάδες αναμένονται ομηρικοί. Ο λόγος είναι ότι η αποχώρηση της Βρετανίας αφήνει μια ετήσια «τρύπα» στον προϋπολογισμό 9-10 δισ. ευρώ.

 

Τα κράτη που συνεισφέρουν τα περισσότερα θα αρπάξουν την ευκαιρία για να ζητήσουν έναν πλήρη επανασχεδιασμό, με στόχο να πηγαίνουν μεγαλύτερα κονδύλια στην άμυνα και τη μετανάστευση, άλλα και στα έργα υποδομής. 

Το πιθανότερο, επίσης, είναι ότι η Γερμανία θα χρησιμοποιήσει τον νέο μετά-Brexit προϋπολογισμό για να πιέσει τις πιο αδύναμες οικονομίες της Ευρώπης να μεταρρυθμιστούν.

 

Με αφορμή την τρύπα των 10 δισ. ευρώ ετησίως που θα αφήσει στον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό η έξοδος της Βρετανίας, θα ξεκινήσει και μια ευρεία συζήτηση για την αρχιτεκτονική της ευρωζώνης. Εδώ, σύμφωνα με τον Economist, η άμεση προτεραιότητα θα είναι η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, που ακόμη δεν διαθέτει έναν κοινό κανόνα δημοσιονομικής ασφάλειας για τις προβληματικές τράπεζες κι έναν κοινό ευρωπαϊκό σχεδιασμό ασφάλισης των καταθέσεων. 

 

Το μεγαλύτερο πρόβλημα, ωστόσο, αναμένεται να είναι η στάση της Γερμανίας που αντιστέκεται μπροστά σε τέτοιον διαμερισμό κινδύνων. Το Βερολίνο διστάζει μπροστά στην ιδέα μιας ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης μέσα στο 2018. Ανησυχεί, ως είθισται, ότι οι δικοί της φορολογούμενοι μπορεί να «την πληρώσουν» για υπερβολές και ατασθαλίες σε άλλες, λιγότερο «φρόνιμες» χώρες. 

 

Όμως η ιδέα της ολοκλήρωσης της τραπεζικής ένωσης βρίσκει σοβαρή υποστήριξη στις Βρυξέλλες. Αν σταθεί δυνατό να μαλακώσει η Γερμανία, μια πανευρωπαϊκή εγγύηση καταθέσεων θα βοηθούσε στον διαμερισμό του ρίσκου μιας ενδεχόμενης μελλοντικής τραπεζικής κατάρρευσης.

 

Αν η γερμανική αντίσταση τελικώς καμφθεί, μπορεί έτσι να ανοίξει η πόρτα σε θεσμικές αλλαγές, όπως η βελτίωση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης (ESM). Όσον αφορά τις απαιτήσεις του Μακρόν για τον προϋπολογισμό της ευρωζώνης, η Γερμανία θα συμφωνήσει μόνο αν μιλάμε για έναν προϋπολογισμό πολύ μικρό ώστε να έχει την όποια πραγματική σημασία.

 

Μέσα από όλο αυτό το παζάρι θα προκύψει και το ερωτηματικό για το ποιος θα είναι ο διάδοχος του Μάριο Ντράγκι ως πρόεδρος της ΕΚΤ. Η θητεία του λήγει στα τέλη 2019. Το Βερολίνο αναμένεται να αρχίσει τις πιέσεις για να αναλάβει ο Γενς Βάιντμαν, τώρα επικεφαλής της Bundesbank, υποστηρικτής της λεγόμενης σχολής του ordoliberalism, δηλαδή «αυστηροί κανόνες, χαμηλά ελλείμματα και σταθερά επιτόκια». Αναμένεται να υπάρξει ισχυρή αντίσταση σε μια τέτοια πρόταση. 

 

Όπως και να έχει, εκτός κάποιου απροόπτου εξωτερικού σοκ, τα πράγματα στην ευρωπαϊκή οικονομία εκτιμάται ότι θα παραμείνουν ήρεμα, κάτι που θα επιτρέψει στην ΕΚΤ να αποσύρει σταδιακά τα διάφορα προγράμματα και τα μέτρα για νομισματικά κίνητρα και διευκολύνσεις (όπως η ποσοτική χαλάρωση που θα μειωθεί).

 

Αυτή τη στιγμή, ο πιο αδύναμος κρίκος από τις μεγάλες οικονομίες της ευρωζώνης είναι η Ιταλία με την αργοκίνητη ανάπτυξη και το πολιτικό ρίσκο του Κινήματος Πέντε Αστέρων στις εκλογές που θα γίνουν την άνοιξη. 

Με την Βρετανία να περνά πια σε έναν πιο… αποσυρμένο ρόλο και την Άνγκελα Μέρκελ στην τελευταία, αποδυναμωμένη θητεία της, ο Γάλλος πρόεδρος θα κυνηγήσει τη φιλοδοξία του να ηγηθεί της Ευρώπης. Ο Μακρόν θα επιχειρήσει πρώτα να μεταρρυθμίσει τη δική του χώρα και μετά να απευθύνει την ίδια πρόκληση στην Ευρώπη. 

 

Η μεταρρύθμιση της Γαλλίας, που για καιρό ήταν κολλημένη μεταξύ αρτηριοσκλήρωσης και ξενοφοβίας, θεωρείται το αναγκαίο προαπαιτούμενο για πρόοδο στην Ευρώπη. Ο Μακρόν άρχισε με αλλαγές στα εργασιακά τέσσερις μήνες μετά την εκλογή του. Θα συνεχίσει με αναδιοργάνωση του γαλλικού συστήματος πρόνοιας, μείωση της φορολογίας για να ενθαρρύνει την δημιουργία θέσεων εργασίας και την οικονομική ανάπτυξη, αλλαγές στο συνταξιοδοτικό, εξορθολογισμό στον δημόσιο τομέα και αλλαγές στην εκπαίδευση. 

 

Αν ο Μακρόν καταφέρει να πραγματοποιήσει τις δεσμεύσεις του για το τι θα κάνει μέσα στην ίδια του την χώρα και κάμψει τις αντιστάσεις, τότε θα θεωρηθεί πιο αξιόπιστος στο να προωθήσει κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις του και στην Ευρώπη. 

Στις 22 Ιανουαρίου, με την ευκαιρία της 55ης επετείου της Συνθήκης των Ηλυσίων, που λειτούργησε ως θεμέλιο της γαλλο-γερμανικής συμφιλίωσης, ο Μακρόν θα επιχειρήσει να αναζωογονήσει τον γαλλογερμανικό άξονα. 

 

Κάποιες από τις ιδέες του Γάλλου προέδρου προκαλούν σκεπτικισμό στο Βερολίνο, ειδικά οι ελπίδες του για έναν ξεχωριστό προϋπολογισμό για την Ευρωζώνη, υπ. Οικονομικών και κοινοβούλιο της Ευρωζώνης. Όμως θα υπάρξει πεδίο να βρεθεί συνεννόηση πάνω σε άλλες προτάσεις του, που θα επικεντρώνονται σε κοινά βήματα της Ένωσης στον τομέα της άμυνας, της αντικατασκοπείας και της ασφάλειας.

 

Εκτός των ευρωπαϊκών συνόρων, πηγές πιθανής αστάθειας παραμένουν οι «απρόβλεπτοι» γείτονες, δηλαδή όχι μόνον η Ρωσία αλλά και τα δυτικά Βαλκάνια, όπου διάφορες εξωτερικές δυνάμεις ανταγωνίζονται μεταξύ τους σε ένα περίπλοκο γεωπολιτικό παιχνίδι επιρροής. 

Η Τουρκία, που γλιστράει όλο και πιο βαθιά στον αυταρχισμό είναι ένας μόνιμος πονοκέφαλος και η ΕΕ μπορεί να επιλέξει να τερματίσει τις έτσι κι αλλιώς παγωμένες ενταξιακές συνομιλίες. Όλες αυτές οι περιφερειακές εντάσεις, σε συνδυασμό με την συνεχιζόμενη απειλή της τρομοκρατίας, θα παίξουν καταλυτικό ρόλο στη μελλοντική μορφή της αμυντικής συνεργασίας στην Ευρώπη. 

 

Η συμβολική «απελευθέρωση» του Αυγούστου
Η πιο συμβολική στιγμή της χρονιάς για την Ελλάδα αναμένεται να έρθει τον Αύγουστο, σύμφωνα με την ετήσια πρόβλεψη του Economist, κι εφόσον, βέβαια, η καταφέρει η χώρα να εξέλθει από το τρίτο πρόγραμμα στήριξης. Ήταν η καταστροφή της Ελλάδας το 2010 που πυροδότησε την ευρωκρίση και τα μίζερα χρόνια που ακολούθησαν. Βέβαια μια «καθαρή» έξοδος στις αγορές δεν αναμένεται να υπάρξει για την Ελλάδα, σύμφωνα με τον Economist, και επιπρόσθετα το μέλλον επιφυλάσσει και δύσκολες συνομιλίες για το ελληνικό χρέος.
Αλλά η Ευρώπη θα θελήσει να σηματοδοτήσει ότι βγαίνει πια στο «ξέφωτο» και ο πιο θεαματικός τρόπος θα είναι να διαφημίσει, αν όχι να γιορτάσει, την συμβολική «απελευθέρωση» του πιο προβληματικού της μέλους, της Ελλάδας!
 

Πρόβλεψη Economist για Ελλάδα για το 2018:
Ρυθμός ανάπτυξης ΑΕΠ 1.8%
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ 18.736 δολάρια
Πληθωρισμός 1.0%
Ισοζύγιο προϋπολογισμού (% ΑΕΠ) -1.2
Πληθυσμός 11.1 εκατ.