Τα… εύκολα λοιπόν τελειώνουν κάπου εδώ. Η τρίτη αξιολόγηση έκλεισε, η Standard and Poor’s αναβάθμισε την ελληνική οικονομία, σε λίγες ημέρες θα γίνει η έξοδος στις αγορές για την άντληση περίπου 3 δισ. ευρώ, ενώ τον Φεβρουάριο θα εκταμιευτούν και τα 5,7 δισ. ευρώ που ενέκριναν οι υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης στο Eurogroup της Δευτέρας. Όλα αυτά έχουν προεξοφληθεί. Για τους επόμενους μήνες τα κρίσιμα θα είναι:

 Αν το ΔΝΤ θα δεχτεί τις διαβεβαιώσεις των Ευρωπαίων για το χρέος – το οποίο μόνο βιώσιμο δεν είναι αν διαβάσει κάποιος τη μελέτη βιωσιμότητας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

 Ποια πρόοδος θα υπάρξει στην ομάδα εργασίας που θα συγκροτηθεί για να μελετηθεί η «ρήτρα ανάπτυξης».

 Ποια ανταλλάγματα θα κληθεί να προσφέρει η Ελλάδα για να πάρει τα μέτρα ελάφρυνσης του χρέους.

 Ποια θα είναι η συμφωνία για το κοκτέιλ των δημοσιονομικών παρεμβάσεων που θα πρέπει να γίνουν το 2019 και το 2020 προκειμένου να διασφαλιστεί ότι το πρωτογενές πλεόνασμα θα «κλειδώσει» στο επίπεδο του 3,5% του ΑΕΠ.

 

Η επιστροφή της ελληνικής διαπραγματευτικής ομάδας αλλά και των εκπροσώπων των θεσμών στο τραπέζι των διαβουλεύσεων, είναι θέμα ημερών. Στο Eurogroup της Δευτέρας συμφωνήθηκε να συγκροτηθεί ομάδα εργασίας, η οποία θα αναλάβει να περιγράψει σε μια κόλλα χαρτί τις τεχνικές λεπτομέρειες της γαλλικής πρότασης.

 

Ο υπουργός Οικονομικών Ευκλείδης Τσακαλώτος εξήγησε το πώς θα λειτουργήσει η λεγόμενη «γαλλική ρήτρα» (σ.σ.: γαλλική επειδή η σύλληψη της ιδέας να συνδεθούν τα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα μέτρα διευθέτησης του ελληνικού χρέους με την πορεία του ΑΕΠ ανήκει στην γαλλική κυβέρνηση) στο περιθώριο της συνέντευξης Τύπου που παραχώρησε αμέσως μετά την ολοκλήρωση του Eurogroup: 

«Η βασική ιδέα είναι ότι θα υπάρξει ένα ορισμένο ποσό ελάφρυνσης του χρέους και, στη συνέχεια, εάν η ανάπτυξη είναι απογοητευτική, θα μπορούσε να υπάρξει περισσότερη ελάφρυνση του χρέους. Αν η ανάπτυξη είναι πολύ καλύτερη από την αναμενόμενη, τότε ο μηχανισμός δεν θα ενεργοποιηθεί». 

Έργο της ομάδας εργασίας θα είναι να καταλήξει σε συγκεκριμένη πρόταση για το πώς θα γίνει η σύνδεση των μέτρων ελάφρυνσης του χρέους με την πορεία του ΑΕΠ. Η ομάδα αναμένεται κατ’ αρχήν να καταστρώσει ένα «βασικό σενάριο» όσον αφορά στην προβλεπόμενη πορεία του ΑΕΠ και, στη συνέχεια, να συνδέσει με αυτή την πορεία ένα συγκεκριμένο πακέτο μέτρων για το χρέος.  Υπέρβαση του στόχου όσον αφορά στην πορεία ανάπτυξης θα περιορίζει την έκταση των μέτρων, ενώ ανάπτυξη κάτω του αναμενομένου θα αυξάνει τα μέτρα. Ο στόχος θα είναι, τελικώς, οι ετήσιες δαπάνες για την εξυπηρέτηση του χρέους (για χρεολύσια και τόκους) να μην ξεπερνάει το 15% του ΑΕΠ, κάτι που έχει ήδη συμφωνηθεί μεταξύ των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης.

 

Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσον αφορά την πορεία του ΑΕΠ σε βραχυπρόθεσμη βάση αποτυπώθηκαν και στο κείμενο συμμόρφωσης και είναι οι εξής: +2,5% για το 2018 και το 2019, +2,3% για το 2020 και +2,1% για το 2021. Ωστόσο για τη «ρήτρα ανάπτυξης» δεν αναμένεται να λαμβάνεται υπόψη ο ετήσιος ρυθμός, αλλά η εκτίμηση για μεγαλύτερη περίοδο (π.χ. τριετία ή πενταετία). Ανάλογα με το ποια θα είναι αυτή η εκτίμηση, θα αποφασίζεται και το αν θα ενεργοποιείται ο μηχανισμός ή όχι. 

 

Πάντως, με βάση τα όσα υποστήριξε ο υπουργός Οικονομικών στις Βρυξέλλες, συγκεκριμένα μέτρα διευθέτησης του χρέους (όπως, για παράδειγμα, τα μέτρα που οδηγούν στην αύξηση της περιόδου ωρίμανσης) θα ενεργοποιηθούν ανεξάρτητα από την πορεία του ΑΕΠ: «Είναι σαφές σε όλους – και δεν νομίζω ότι υπάρχει διαφορετική ανάγνωση των δεδομένων – ότι ο γαλλικός μηχανισμός είναι επιπλέον όλων των άλλων μέτρων» τόνισε χαρακτηριστικά ο Τσακαλώτος.

 

Το χρονοδιάγραμμα συγκρότησης της ομάδας εργασίας που θα αναλάβει να συντάξει την πρόταση για τη «ρήτρα ανάπτυξης» συμπίπτει με το χρονοδιάγραμμα του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για τη λήψη απόφασης σχετικά με την παραμονή ή όχι στο ελληνικό πρόγραμμα. 

Το ΔΝΤ ζητάει περισσότερα μέτρα για το ελληνικό χρέος από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και η «ρήτρα ανάπτυξης» – έστω και η έναρξη της συζήτησης, καθώς δεν αναμένεται λήψη απόφασης πριν από το καλοκαίρι – μπορεί να αποτελέσει μια μορφή δέσμευσης των Ευρωπαίων προς το Ταμείο ότι θα υπάρξουν όλα τα αναγκαία μέτρα για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας.

 

Υπενθυμίζεται ότι, μέσα στον Φεβρουάριο, το ΔΝΤ θα πρέπει να προχωρήσει στην πρώτη αξιολόγηση βάσει του δικού του προγράμματος για την Ελλάδα, το οποίο εγκρίθηκε κατ’ αρχήν τον περασμένο Ιούλιο. 

 

Η συζήτηση στην ομάδα εργασίας για τη γαλλική ρήτρα ανάπτυξης θα πραγματοποιηθεί ταυτόχρονα με τις κρίσιμες συζητήσεις για τα υπόλοιπα θέματα που πρέπει να κλείσουν μέχρι το τέλος Μαΐου, ώστε τον Ιούνιο να υπάρξει «συμφωνία πακέτο» σε επίπεδο Eurogroup.

 

Εννοείται βέβαια ότι γύρω από το θέμα του χρέους περιστρέφονται όλα τα ανοικτά θέματα:

1 Το κείμενο δεσμεύσεων που θα κληθεί να υπογράψει η Ελλάδα προκειμένου να εξασφαλίσει ως αντάλλαγμα τα μέτρα διευθέτησης του χρέους συμπεριλαμβανομένης και της ρήτρας ανάπτυξης, η οποία θα έρθει να λειτουργήσει συμπληρωματικά. Η Ελλάδα θα υποχρεωθεί – και εγγράφως – να προωθήσει παρεμβάσεις που δεν θα ολοκληρωθούν μέχρι τον Αύγουστο. Μεταξύ αυτών των μέτρων είναι η μείωση των κόκκινων δανείων, η ολοκλήρωση του κτηματολογίου, η προώθηση των αποκρατικοποιήσεων.

2 Η δημοσιονομική συνταγή για το 2019 και για το 2020. Ο στόχος είναι δεδομένος: το πρωτογενές πλεόνασμα θα πρέπει να φτάσει στο 3,5% του ΑΕΠ. Ωστόσο το αν αυτό μπορεί να γίνει χωρίς νέα μέτρα δεν είναι κάτι στο οποίο συμφωνούν ΔΝΤ και ευρωπαϊκοί θεσμοί. Το ΔΝΤ θέλει να έρθει νωρίτερα η μείωση του αφορολογήτου και να ισχύσει από την 1.1.2019. 

Η ελληνική κυβέρνηση δεν θέλει, γιατί αυτό σημαίνει απώλεια εισοδήματος 650 ευρώ για περισσότερα από 3,5 εκατομμύρια φορολογούμενους. Και αυτή η απόφαση θα ληφθεί μέσα στον Μάιο, στο πλαίσιο ολοκλήρωσης της τέταρτης αξιολόγησης με τα 88 προαπαιτούμενα.

3 Η εξασφάλιση της επιτυχούς εξόδου στις αγορές μετά τον Αύγουστο. Σε αυτό το κεφάλαιο συμπεριλαμβάνονται θέματα όμως το cash buffer, οι όροι υπό τους οποίους θα μπορεί να χρησιμοποιηθεί αυτό το απόθεμα, ποιο θα είναι το ύψος του κ.λπ. 

Με περίπου 17-18 δισ. ευρώ καλύπτονται οι δανειακές υποχρεώσεις της χώρας μέχρι το τέλος του 2019, κάτι που σημαίνει ότι μπορούν να αντιμετωπιστούν πιθανές κερδοσκοπικές επιθέσεις όταν η χώρα θα επιδιώκει να δανείζεται απευθείας από τις αγορές για να αποπληρώνει παλαιά ομόλογα που λήγουν. 

 

Με το θετικό κλίμα των τελευταίων ημερών λόγω της ολοκλήρωσης της τρίτης αξιολόγησης και της αναβάθμισης της οικονομίας, το γεγονός ότι το ελληνικό χρέος παραμένει στα επίπεδα των 320 – 330 δισ. ευρώ ή πάνω από το 180% του ΑΕΠ μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. 

Την πικρή αλήθεια βέβαια, αλλά και το πόσο εύκολο είναι η οικονομία να πέσει στα βράχια, μας το θυμίζει η έκθεση για τη βιωσιμότητα του χρέους που συμπεριελήφθη στα κείμενα του αναθεωρημένου μνημονίου. Λίγο να αυξηθεί το επιτόκιο δανεισμού της Ελλάδας τα επόμενα χρόνια, λίγο λιγότερη να είναι η ανάπτυξη και λίγο να ξεφύγει ο στόχος στα πρωτογενή πλεονάσματα, το χρέος μπορεί να φτάσει ύστερα από μερικές δεκαετίες να αντιστοιχεί ακόμη και στο 255% του ΑΕΠ. 

Στο ερώτημα ποιος ενδιαφέρεται για το τι θα γίνει ύστερα από 20 και 30 χρονιά» η απάντηση είναι το ΔΝΤ, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί και η ελληνική κυβέρνηση. Μπορεί οι προβλέψεις για το τι θα συμβεί τα επόμενα χρόνια να μην έχουν καμία ασφάλεια, ωστόσο, βάσει αυτών των προβλέψεων, θα πρέπει να ληφθούν οι αποφάσεις τώρα και όχι το 2060.

Η μελέτη για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους (Debt Sustainability Analysis), που ενσωματώνεται στο κείμενο συμμόρφωσης (compliance report), εμπεριέχει τέσσερα διαφορετικά σενάρια όσον αφορά στην εξέλιξη του χρέους ως ποσοστό του ΑΕΠ αλλά και των ετήσιων δαπανών για την εξυπηρέτησή του.

 

Κάθε σενάριο στηρίζεται σε διαφορετικές παραδοχές όσον αφορά την ανάπτυξη, τις δημοσιονομικές επιδόσεις της χώρας, στα επιτόκια με τα οποία θα υπολογίζονται οι τόκοι εξυπηρέτησης του ελληνικού χρέους αλλά και στην εισπρακτική απόδοση του προγράμματος αποκρατικοποιήσεων. Από τα αποτελέσματα των τεσσάρων διαφορετικών σεναρίων προκύπτει ότι, για να παραμείνουν οι ετήσιες δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους σε λογικά πλαίσια της τάξεως των 15% – 20% του ΑΕΠ, θα πρέπει η ελληνική οικονομία να επιδείξει υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και πρωτογενή πλεονάσματα άνω του 2,4% για… δεκαετίες.

 

Ειδικότερα:

1 Το πρώτο σενάριο στηρίζεται στην παραδοχή ότι το ΑΕΠ (σε ονομαστικούς όρους) θα αυξάνεται με μέσο ετήσιο ρυθμό της τάξεως του 3,4% για την περίοδο από το 2019 έως το 2060, ενώ το μέσο ετήσιο πρωτογενές πλεόνασμα θα ανέλθει στο 2,4% του ΑΕΠ για την ίδια περίοδο. 

Το επιτόκιο με το οποίο θα μπορεί να αναχρηματοδοτεί η Ελλάδα το χρέος της θα πρέπει να διαμορφωθεί στο 4,9%, ενώ το επιτόκιο εξυπηρέτησης των δανείων που έχει χορηγήσει ο επίσημος τομέας (EFSF) δεν θα πρέπει να ξεπεράσει το 3,2%. Τα έσοδα αποκρατικοποιήσεων εκτιμώνται για τη μακρά περίοδο στα 12,7 δισ. ευρώ. 

Το σενάριο αυτό οδηγεί σε χρέος το οποίο θα παραμένει στο επίπεδο του 165% του ΑΕΠ μέχρι και το 2020, ενώ θα υποχωρήσει κάτω από το 100% του ΑΕΠ μετά το 2050, για να διαμορφωθεί στο 96,4% του ΑΕΠ το 2060. Όσον αφορά τις ετήσιες δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους, μπορεί να κινηθούν σε χαμηλό πλαίσιο μέχρι και το 2030 (έως 15,6% τη συγκεκριμένη χρονιά) ενώ από το 2040 έως το 2060 η δαπάνη προβλέπεται να ξεπεράσει το 20%.

2 Το δεύτερο σενάριο ανεβάζει το χρέος στο 145,1% του ΑΕΠ το 2060 και τις ετήσιες δαπάνες για την εξυπηρέτησή του στο 23% το 2040, στο 28,8% το 2050 και ακόμη υψηλότερα, στο 33,6%, το 2060. Τα αποτελέσματα αυτά προκύπτουν από πρωτογενές πλεόνασμα 2,2% σε μέσο ετήσιο επίπεδο για την περίοδο 2019-2060 και σε ονομαστικό ρυθμό ανάπτυξης της τάξεως του 3,1%. 

Το επιτόκιο αναχρηματοδότησης του χρέους προβλέπεται στο 5,3% ενώ το επιτόκιο του EFSF προβλέπεται και πάλι στο 3,2% για την περίοδο 2019-2060. Οι αποκρατικοποιήσεις εκτιμάται και πάλι ότι θα αποφέρουν 12,7 δισ. ευρώ (ή 4,5 δισ. ευρώ από πώληση τραπεζικών μετοχών).

3 Το τρίτο σενάριο είναι το επαχθέστερο. Το χρέος εκτινάσσεται στο 244,1% του ΑΕΠ μέχρι το 2060 και οι ετήσιες δαπάνες εξυπηρέτησης στο 56,6%. Η πρόβλεψη για το πρωτογενές πλεόνασμα είναι ανάλογη με αυτήν που εκτιμά το ΔΝΤ (1,5% μέχρι το 2060), ενώ ο ονομαστικός ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ περιορίζεται στο 2,7%. 

Το επιτόκιο αναχρηματοδότησης του χρέους σκαρφαλώνει στο 5,7% και τα επιτόκια του EFSF στο 3,2%. Ο πήχης για τα έσοδα από αποκρατικοποιήσεις περιορίζεται στα 4,3 δισ. ευρώ.

4 Το τέταρτο σενάριο είναι το ευνοϊκότερο. Προβλέπει αποκλιμάκωση του χρέους στο 79,5% του ΑΕΠ το 2060 και ετήσιες δαπάνες εξυπηρέτησης στο 17,9% του ΑΕΠ. 

Αυτό όμως προϋποθέτει υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα 2,4% του ΑΕΠ για την περίοδο 2019-2060, ανάπτυξη 3,5% σε ονομαστικούς όρους, επιτόκιο αναχρηματοδότησης του χρέους της τάξεως του 4,7%, συγκράτηση του επιτοκίου του EFSF στο 3,2% και έσοδα 12,7 δισ. ευρώ από τις αποκρατικοποιήσεις.