Του Δημήτρη Κανέλλη

Βαθμολογία ****

 

H μεγάλη των Σοβιετικών σχολή επανέρχεται με ένα αριστούργημα που έχει σημαδέψει την παγκόσμια κουλτούρα. Ένα οδοιπορικό στην «κόλαση» των παθών και στην έλξη που ασκεί η εξουσία, με μια αισθητική πληρότητα υπεράνω κριτικής και με ερμηνείες για να διδάσκονται στις κινηματογραφικές σχολές. Μην τη χάσετε. Ίσως η πιο ενδιαφέρουσα κινηματογραφική ματιά στο συμβολικό αριστούργημα του Γκαίτε.

Σκηνοθεσία: Αλεξάντερ Σοκούροφ.

Πρωταγωνιστούν: Γιοχάνες Τσάιλερ, Άντον Αντασίνσκι, Χάνα Σιγκούλα, Αντουάν Μόνοτ Τζούνιορ, Ιζόλντα Ντισόκ.

Πρόκειται για τη γνωστή ιστορία του Φάουστ, που πουλά την ψυχή του στον Διάβολο. Ένα από τα διασημότερα αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας μεταφέρεται στη μεγάλη οθόνη, σφραγισμένη από το αδιαμφισβήτητο ταλέντο του Σοβιετικού σκηνοθέτη Αλεξάντερ Σοκούροφ, ο οποίος απέσπασε με την ταινία του τον Χρυσό Λέοντα στο τελευταίο Φεστιβάλ Βενετίας. Η πολυπλοκότητα αλλά και η διαχρονική δύναμη της σοφίας που αποπνέει το μυθιστόρημα του Γκαίτε συμπυκνώνονται θαυμάσια μέσα από την προσέγγιση του Σοκούροφ, ο οποίος βέβαια, δίχως να προδώσει το πνεύμα του βιβλίου, δεν διστάζει να το «διαβάσει» σύμφωνα με τη δική του καλλιτεχνική και διανοητική ιδιοσυγκρασία. Έτσι ο περιβόητος γερμανικός μύθος αποκτά μια νέα διάσταση, αφού ο ήρωας, ο Φάουστ, δεν είναι για τον Σοκούροφ παρά ένας βασανισμένος από τον καθημερινό αλλοτριωμένο τρόπο ζωής διχασμένος άνθρωπος, που δεν μπορεί να βάλει σε στοιχειώδη τάξη τα του πρακτικού βίου του. Ένας άνθρωπος των γραμμάτων, δηλαδή, που προτιμά να «ονειροβατεί» παρά να καλύπτει τις «ταπεινές», καθημερινές του ανάγκες. Μια μέρα, όμως, οι ίδιες οι ανικανοποίητες ανάγκες θα τον στριμώξουν άσχημα και θα τον φέρουν στο κατώφλι του Μεφιστοφελή, που δεν είναι άλλος από τον ενεχυροδανειστή της γειτονιάς του. Ο Φάουστ θα του προτείνει να υποθηκεύσει όλα του τα υπάρχοντα, όμως αυτός θα του προτείνει κάτι άλλο. Να υποθηκεύσει την ίδια του την ψυχή, με αντάλλαγμα όχι τη νεότητα, αλλά την περιδιάβαση στον κόσμο των παθών. Του αισθησιασμού, της απληστίας και της εξουσίας. Η εξουσία άλλωστε είναι από τις βασικές προβληματικές του Σοκούροφ. Τα γεγονότα που ακολουθούν και ο τρόπος ζωής που αρχίζει να βιώνει ο Φάουστ έχουν να μας διδάξουν πολλά γύρω από τη φύση της εξουσίας. Σε αντίθεση με τον Φάουστ του Γκαίτε (την πεμπτουσία δηλαδή της ρομαντικής γερμανικής ψυχής), αυτός του Σοκούροφ είναι πολύ «πεζός», δεν βασανίζεται από θεμελιώδη πνευματικά και υπαρξιακά ζητήματα και δεν αναζητά την απόλυτη γνώση. Συμμαχεί με τον Διάβολο για να ξεφύγει από τη μιζέρια της καθημερινής του ζωής, αλλά και για να καλύψει τη βαθύτερη επιθυμία του να αγαπήσει και να αγαπηθεί. Ο τρόπος που ο σκηνοθέτης στήνει την ιστορία του είναι σχεδόν συγκλονιστικός. Αργά, αλλά γεμάτα υποβλητικότητα πλάνα, παράξενες γωνίες λήψεις και τελετουργικοί αφηγηματικοί ρυθμοί. Η ζωγραφική, ιδιαίτερα αυτή του 19ου αιώνα, καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την αισθητική της ταινίας, ενώ ο σκοταδισμός και η διαφθορά της Εκκλησίας εκπλήσσουν με τον ρεαλισμό και τη σκληρότητά τους. Ο εξπρεσιονισμός επίσης παραπέμπει στις βωβές ταινίες του γερμανικού κινηματογράφου, ενώ η όλη παρακμιακή ατμόσφαιρα της ταινίας ταυτίζεται απολύτως με την κόλαση της ύπαρξης που ζει ο Φάουστ, ο οποίος μακριά από κάθε κανόνα ηθικής και πέραν του καλού και του κακού, καλείται να απελευθερωθεί τελικά από τα πάθη του και να δημιουργήσει έναν «καινούργιο ελεύθερο κόσμο». Τούτη η πυκνή σε νοήματα αλληγορία του Σοκούροφ ξεπερνά τα ιστορικά όρια και προεκτείνεται στη σύγχρονη εποχή, «φωτίζοντας» με έναν διαφορετικό τρόπο το κοινωνικό γίγνεσθαι και την πολιτική. Η φωτογραφία του Μπρουνό Ντελμπονέλ είναι απλώς αριστουργηματική και οι ερμηνείες των Άντον Αντασίνσκι και Γιοχάνες Τσάιλερ είναι έξω από κάθε περιγραφή.