search
ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 14:05
MENU CLOSE

Παναγιώτης Κονδύλης: Μια διαδρομή

01.04.2018 03:00
kond.jpg

 

Η «επιστημονική ουδετερότητα» παραχωρεί τη θέση της στο πρόταγμα της «σωτηρίας της πατρίδας»

Στην ανά χείρας μελέτη παρουσιάζεται διαγραμματικά η σχέση του Παναγιώτη Κονδύλη με τη νεότερη ελληνική πνευματική και πολιτική ζωή, ενώ, σε ό,τι αφορά στις γενικότερες φιλοσοφικές ιδεολογικές και πολιτικές του αντιλήψεις, οι αναφορές επικεντρώνονται σε αυτές που φωτίζουν το ελληνικό πεδίο.

Το κίνητρο, που με ώθησε να ολοκληρώσω ημιτελείς μελέτες μου των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων για τον μεγάλο αυτόν συγγραφέα, υπήρξε ανακοίνωσή μου σε πρόσφατο συνέδριο που αφορούσε τα νεανικά διαμορφωτικά χρόνια του κατά τη δεκαετία του 1960 και την απογοήτευσή του από το πείραμα του σοσιαλισμού και την απομάγευση της επαναστατικής ουτοπίας. Η απογοήτευση θα ολοκληρωθεί με το σοκ που θα επιφέρει η έλευση της δικτατορίας το 1967, η οποία θα θέσει τέλος στην πολιτιστική και πνευματική άνθηση της δεκαετίας του 1960.

Αυτές πιστεύω πως υπήρξαν και οι αφετηρίες της ριζικής αποστασιοποίησης του συγγραφέα από τα τρέχοντα κοινωνικά και πολιτικά τεκταινόμενα, «βυθίζοντάς» τον, έτσι, περισσότερο στην ούτως ή άλλως προνομιακή γι’ αυτόν μελέτη της Φιλοσοφίας και της Ιστορίας.

Στη διάρκεια της δεκαετίας του 1970 και του 1980, παράλληλα με τις μελέτες του για τον ευρωπαϊκό διαφωτισμό, θα διαμορφώσει μια «κονδυλική» ανθρωπολογία και φιλοσοφία. Για τον Π. Κονδύλη η φύση του ανθρώπου παραμένει αναλλοίωτη, όπως την έχουν περιγράψει ήδη ο Θουκυδίδης , ο Μακιαβέλι ή και ο Χομπς : βασικό του κίνητρο είναι η επιβεβαίωση της ισχύος, ατομικά ή συλλογικά, και πάνω σε αυτό ορθώνονται όλες οι ιδεολογίες και οι κοινωνικές κατασκευές· και μόνο μια «περιγραφική θεωρία», που αυ-το-αποκλείεται από κάθε επιδίωξη ισχύος, θα μπορούσε να συλλάβει την πραγματικότητα.

Έξω απ’ το «χρυσό κλουβί»

Πέρα από την πιθανή συμφωνία ή διαφωνία με τις απόψεις του, η αποστασιοποίησή του, την οποία μετέβαλε και σε στάση ζωής, λειτούργησε θετικά, από μια πλευρά τουλάχιστον. Σε μία στιγμή που η διανόηση της Δύσης και της Ελλάδας φυλακιζόταν στο «χρυσό κλουβί» της ενσωμάτωσης, η απόσταση που έπαιρνε του επέτρεπε να διακρίνει τις «σφαίρες τις τυλιγμένες με ζάχαρη» του συστήματος.

Στη δεκαετία του 1990 τα έργα του για τη γεωπολιτική, τον πόλεμο και τη μοίρα του ελληνισμού θα του δώσουν πρόσβαση σε ένα ευρύτερο κοινό. Σε αντίθεση με την αφετηριακή του στάση, της «απομάκρυνσης από τα πολιτικά τεκταινόμενα», θα αρχίσει να εμπλέκεται σταδιακώς στις εγχώριες πολιτικές αντιπαραθέσεις.

Σε μια εποχή επίτασης των πλανητικών συγκρούσεων και της εισόδου των Ελλήνων σε μια κρίσιμη περίοδο

της ιστορίας τους καταδεικνύει την αυξανόμενη σημασία του έθνους -κράτους. Το σοσιαλιστικό πείραμα – και η διαφωτιστική ουτοπία, η ηγεμονία της οποίας θα διαρκέσει κατά έναν σημαδιακό τρόπο από το 1789 και τη Γαλλική Επανάσταση μέχρι το 1989 και την πτώση του τείχους του Βερολίνου – έχει λάβει οριστικά τέλος.

Η εξάντληση της μεγάλης ουτοπίας θα σηματοδοτήσει μια περίοδο συγκρούσεων πλανητικού χαρακτήρα και μεγάλων γεωπολιτικών ανατροπών, κατ’ εξοχήν στην Ανατολική Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή , δηλαδή χώρους που αφορούν την Ελλάδα, στην οποία αρχίζει η βαθύτατη κρίση του μεταπολιτευτικού παρασιτικού καταναλωτικού μοντέλου.

Οδοδείκτης ή κύκνειο άσμα;

Αυτές οι νέες τοποθετήσεις του προκάλεσαν έντονες συζητήσεις, καθώς έρχονταν σε ευθεία αντίθεση με την κυρίαρχη τάση, στην ελληνική ιδεολογία της εποχής, όπου εξυμνούνταν η παγκοσμιοποίηση και απογειωνόταν ο ρόλος των εθνών. Έτσι, ενώ μέχρι τη δεκαετία του 1980 γινόταν αποδεκτός από το «εκσυγχρονιστικό» πνευματικό κατεστημένο ως ένας αναγνωρισμένος φιλόσοφος στη… Γερμανία , τώρα πια έμπαινε σε ευθεία αντιπαράθεση μαζί του, ιδιαίτερα μετά το «Επίμετρό» του στη Θεωρία του Πολέμου, που αφορούσε στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Εκεί υποστήριζε πως η Ελλάδα είτε θα αντιταχθεί στον τουρκικό επεκτατισμό είτε θα υποταχθεί τελεσίδικα σε αυτόν. Ιδιαίτερα αιχμηρή υπήρξε η σύγκρουσή του με τον δημοσιογράφο Ριχάρδο Σωμερίτη στο Βήμα, που θα τον αποκαλέσει «πολεμοκάπηλο»!

Ο Κονδύλης αντιλαμβάνεται πλέον τον εαυτό του ως ένα οργανικό μέρος του ελληνισμού, τάσσεται υπέρ του ενδογενούς εκσυγχρονισμού και εγκαταλείπει οριστικά τη «διεθνιστική» ευαισθησία των ιδεολογικών καταβολών του στον εθνομηδενιστικό «κριτικό μαρξισμό». Το δε ζητούμενο της «επιστημονικής ουδετερότητας» παραχωρεί σταδιακώς τη θέση του σε ένα διαφορετικό πρόταγμα, εκείνο της «σωτηρίας της πατρίδας», που ενυπήρχε στη σκέψη του, τουλάχιστον από την εποχή της «Εισαγωγής» του στα Έργα του Μακιαβέλι , στα 1970-1971.

Πάντως, ο Κονδύλης , ήδη από τη δεκαετία του 1970, είχε μια διαρκή παρουσία στην ελληνική πνευματική ζωή, αρχικώς με το τεράστιο μεταφραστικό έργο του και με την έκδοση των βιβλίων του, ενώ, από τη δεκαετία του 1990, αρχίζει πλέον να αναμειγνύεται πιο ενεργά στην ελληνική ιδεολογική συζήτηση – σειρά συνε-ντεύξεών και άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά, που πυκνώνουν προς τα τέλη της δεκαετίας του 1990.

Δυστυχώς, αν και θα μπορούσαμε να περιμένουμε μία ενίσχυση αυτής της συμμετοχής του στα ελληνικά πράγματα, ένα σοβαρότατο πρόβλημα υγείας του στέρησε τη ζωή σε ηλικία πενήντα έξι ετών, το 1998, ενώ βρισκόταν σε εξέλιξη όχι μόνο η συγγραφική του δραστηριότητα, αλλά και ο ίδιος ο ιδεολογικός και φιλοσοφικός προσανατολισμός του. Το νήμα της ζωής του κόπηκε σε μια κομβική στιγμή της ίδιας της πνευματικής του πορείας.

Μέσα στη γενικευμένη παρακμή του νεότερου ελληνισμού, ο Παναγιώτης Κονδύλης αποτελεί άραγε έναν οδοδείκτη που καταδεικνύει ίσως κάποιες «κρυμμένες» δυνατότητές μας ή μήπως συνιστά μια έκφανση του τέλους – στο κύκνειο άσμα ενός άλλοτε μεγάλου πολιτισμού; Πάντως, έρχεται αναμφισβήτητα να προστεθεί στον Κώστα Παπαϊωάν-νου και τον Κορνήλιο Καστοριάδη, που, στην αμέσως προηγούμενη γενιά, ανέδειξαν από την πλευρά τους αυτές τις δυνατότητες.

Δυστυχώς, αυτό μπόρεσε να γίνει γιατί σε μεγάλο βαθμό έζησαν, έδρασαν – και αναγνωρίστηκαν – εκτός Ελλάδας, γεγονός που υπογραμμίζει, αφ’ ενός, την ασφυκτική μετριοκρατία που πνίγει την ελληνική πνευματική ζωή και αφ’ ετέρου το απαραίτητο συμπλήρωμά της, τον μιμητικό παρασιτισμό. Τίποτε συμβολικότερο εξ άλλου από την απόρριψη της υποψηφιότητας του Κονδύλη από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.

 

* Προδημοσίευση από το νέο βιβλίο του Γιώργου Καραμπελιά, που κυκλοφορεί από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις

google_news_icon

Ακολουθήστε το topontiki.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις.

Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, τη στιγμή που συμβαίνουν.

ΡΟΗ ΕΙΔΗΣΕΩΝ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

Το topontiki.gr σέβεται όλες τις απόψεις, αλλά διατηρεί το δικαίωμά του να μην αναρτά υβριστικά σχόλια και διαφημίσεις. Οι χρήστες που παραβιάζουν τους κανόνες συμπεριφοράς θα αποκλείονται. Τα σχόλια απηχούν αποκλειστικά τις απόψεις των αναγνωστών.

ΠΕΜΠΤΗ 28.03.2024 14:03