Ο Μπομπ Ουίλσον παρουσιάζει στο Παλλάς την «Όπερα της πεντάρας» μέσα σ’ ένα πολύπλοκο hi tech σύμπαν, ανατρέποντας κάθε στερεότυπο συμβατικού θεάτρου

Ο Μπομπ Ουίλσον παρουσιάζει στο Παλλάς την «Όπερα της πεντάρας» μέσα σ’ ένα πολύπλοκο hi tech σύμπαν, ανατρέποντας κάθε στερεότυπο συμβατικού θεάτρου

Μια ανδρόγυνη φιγούρα με πλατινέ μαλλιά, κορσέ κάτω από το σακάκι του και φλογερό κραγιόν που παραπέμπει εμφανισιακά στη Μαρλένε Ντίτριχ είναι ο Μακίθ στην «Όπερα της πεντάρας», που παρουσιάζει ο Μπομπ Ουίλσον στο Παλλάς, στην παραγωγή του ιστορικού βερολινέζικου θεάτρου Μπερλίνερ Ανσάμπλ. Γύρω από τον εμβληματικό «ρομαντικό» ληστή όλα τα πρόσωπα-ρόλοι μοιάζουν με κλόουν ενός φαντασμαγορικού, αλλά αυστηρού τσίρκου που ερμηνεύονται από φιγούρες τόσο καλά στυλιζαρισμένες, με έντονο μακιγιάζ, λευκά πρόσωπα, ζωγραφισμένα φρύδια και άψογα κοστούμια, που μοιάζουν δισδιάστατες. Ο παγκοσμίως αναγνωρισμένος σκηνοθέτης και πρωτοστάτης του πειραματικού θεάτρου εστιάζει στον χώρο του αμφίσημου, στο μεταίχμιο και στο ασαφές όριο που διαφοροποιεί τη γυναικεία από την ανδρική ψυχολογία, συμπεριφορά και αγριότητα. Η πρεμιέρα της παραγωγής της αντισυμβατικά ανεβασμένης «Όπερας της πεντάρας» του Μπέρτολτ Μπρεχτ, με μουσική του Κουρτ Βάιλ, που σκηνοθέτησε, σκηνογράφησε και φώτισε ο 68χρονος Τεξανός Μπομπ Ουίλσον, δόθηκε στο Βερολίνο το 2007, ενώ στη συνέχεια παρουσιάστηκε σε φεστιβάλ και σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Ένα πολύπλοκο hi tech σύμπαν, που μετασχηματίζεται φωτιστικά και ηχητικά, αναδεικνύοντας χώρους, χρόνους, ατμόσφαιρες, μια φωτιστική εγκατάσταση, μέσα στην οποία ξεδιπλώνεται το κλασικό μπρεχτικό κοινωνικό δράμα, γεννιέται στη σκηνή. Η μινιμαλιστική όσο και σαφής προσέγγιση του Ουίλσον στο κείμενο είναι εκθαμβωτική. Στήνει μία παράσταση άψογα σχεδιασμένων σκηνών σε κινηματογραφική ατμόσφαιρα. Στο αφαιρετικό σκηνικό με το γαλάζιο φόντο, τους περιστρεφόμενους φωτεινούς κύκλους, τις κόκκινες κορδέλες και τους κάθετους και οριζόντιους άξονες που δημιουργούν ποικίλων μορφών φυλακές, τοποθετεί ο τεξανός σκηνοθέτης τους αντιήρωες του μπρεχτικού λιμπρέτου. Πρόσωπα-μάσκες με λευκό κλοουνίστικο μακιγιάζ, που περισσότερο εικονογραφούν τα συναισθήματα παρά τα βιώνουν, βουτηγμένα στην οικονομική κρίση του 1929, κινούνται στυλιζαρισμένα υπό τον ήχο του χρήματος, δίνοντας διαχρονική διάσταση στη φτώχεια, την παρανομία, την παραοικονομία, τη δύναμη του πλούτου. «Έχω δει πολλές παραγωγές της “Όπερας” και πιο πρόσφατα αυτή που ανέβηκε στο Μπρόντγουεϊ. Οι περισσότερες από αυτές έδιναν την εντύπωση ότι έχουν χάσει την αληθινή φωνή από το θέατρο του Μπρεχτ και το αποτέλεσμα έμοιαζε συχνά ξεπερασμένο ή με άσχημο τρόπο επικαιροποιημένο. Αυτό με έκανε να ανυπομονώ να κάνω τη δική μου παραγωγή», σημειώνει ο Μπομπ Ουίλσον.

Ένα δημοφιλές έργο

«Ποιος είναι, αλήθεια, ο μεγαλύτερος εγκληματίας; Αυτός που ληστεύει μια τράπεζα ή αυτός που την ιδρύει;» είναι ένα από τα ερωτήματα που θέτει η «Όπερα της πεντάρας». Το έργο έχει ανέβει 10.000 φορές σημειώνοντας τεράστια επιτυχία, αποτελώντας αναμφισβήτητα ορόσημο του 20ού αιώνα. Ογδόντα χρόνια και πλέον από την πρεμιέρα του είναι ένα κείμενο που συνεχίζει να απασχολεί. Πού οφείλεται η διαχρονικότητά του; «Στο βασικό της θέμα, που έχει διαρκή εφαρμογή: την απληστία», πιστεύει ο Μπομπ Ουίλσον. Η πρεμιέρα της «Όπερας της πεντάρας» είχε προγραμματιστεί για να εορταστεί η ίδρυση του Θεάτρου του Φραγμάτων των Ναυπηγών (Schiffbauerdamm Theatre) στο Βερολίνο, από τον διευθυντή του θεάτρου Ερνστ Γιόζεφ Άουφριχτ (31 Αυγούστου 1928). Η σκηνοθεσία ανατέθηκε τυπικά στον  Έριχ  Ένγκελ, αλλά ουσιαστικά σκηνοθέτης ήταν ο Μπρεχτ, ο οποίος επέβαλε την αποστασιοποίηση ως μέθοδο απόδοσης του κειμένου. Οι ηθοποιοί (ανάμεσά τους και η πρωτοεμφανιζόμενη τότε Λότε Λένια στο ρόλο της Τζένης) παρά τις αρχικές τους αμφιβολίες για την καινοτόμο σκηνοθετική άποψη του Μπρεχτ, θα ακολουθήσουν τελικά τις οδηγίες του που θα εξασφαλίσουν τη μεγάλη εμπορική επιτυχία του έργου. Η τεράστια απήχηση που είχε η παράσταση αποτέλεσε πρόκληση για τους εχθρούς του Μπρεχτ. Από τότε έως σήμερα έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Για το έργο των Μπρεχτ – Βάιλ χύθηκε πολύ μελάνι, επηρέασε μιούζικαλ, γνώρισε πάμπολλα θεατρικά ανεβάσματα, ηχογραφήσεις, κινηματογραφικές μεταφορές, μεταφράστηκε σε 18 γλώσσες και είναι πάντοτε επίκαιρο, ίσως και γιατί επικεντρώνεται σε ιστορίες της αστικής τάξης. Στο βικτωριανό Λονδίνο πρωταγωνιστής είναι ο περιβόητος Μακίθ (Μάκι Μέσερ ή Μακ ο Μαχαιροβγάλτης), που παντρεύεται την Πόλι Πίτσαμ. Στην αρχή ο Μπρεχτ παρουσιάζει το μαγαζί του Τζόναθαν Πίτσαμ, του αφεντικού των ζητιάνων του Λονδίνου, στους οποίους πουλάει προστασία, τους εκμεταλλεύεται και διεκδικεί μερίδιο από τα καθημερινά κέρδη τους, ασκώντας κριτική στο καπιταλιστικό σύστημα, προβάλλοντας την εικόνα ότι τα πάντα μπορούν να γίνουν εμπόριο, ακόμα και η ελεημοσύνη. Ο Πίτσαμ ανακαλύπτει ότι η κόρη του, η Πόλι, που τη θεωρεί ιδιοκτησία του, έχει μπλέξει με τον περιβόητο κακοποιό Μακίθ. Η ίδια η Πόλι εκείνο το βράδυ τον παντρεύεται σε ένα στάβλο και διασκεδάζει μαζί με τη συμμορία του. Ο γάμος αυτός εξοργίζει τον πατέρα της, ο οποίος πασχίζει να στείλει τον Μακίθ στην κρεμάλα. Η Πόλι αναφέρει στον Μακίθ τις προσπάθειες του πατέρα της κι αυτός αποφασίζει να φύγει από το Λονδίνο, αφήνοντάς της διάφορες «δουλειές». Πριν φύγει επισκέπτεται την Τζένη, την πρώην αγαπημένη του, χωρίς να ξέρει ότι έχει δεχτεί λεφτά από την κυρία Πίτσαμ για να τον καταδώσει. Παρά τη φιλία του με τον αρχηγό της αστυνομίας Μπράουν συλλαμβάνεται και οδηγείται στη φυλακή. Κι αν γλιτώνει μία φορά τη φυλακή, τη δεύτερη, λίγο πριν από την εκτέλεση, γίνεται η μεγάλη ανατροπή. Καταφτάνει η είδηση πως η βασίλισσα δίνει χάρη στον Μακίθ και του χορηγεί αποζημίωση και ένα κάστρο με τίτλο. Στο προκλητικά μη ρεαλιστικό φινάλε, με το οποίο ο Μπρεχτ παρωδεί το αίσιο τέλος της ιταλικής όπερας, ο Μπομπ Ουίλσον κλείνει το μάτι σε όλη την ιστορία του παγκόσμιου θεάτρου: Ο απεσταλμένος του βασιλιά, που θα δώσει χάρη και προνόμια στον Μακίθ λίγο πριν από τον απαγχονισμό του, κουβαλά με τη σπασμένη του φωνή και την κόκκινη βελούδινη κάπα του όλα τα στερεότυπα του συμβατικού θεάτρου.

* «Όπερα της πεντάρας» των Μπρεχτ – Βάιλ, από το βερολινέζικο θέατρο Μπερλίνερ Ανσάμπλ στο Παλλάς. Παραστάσεις: 14, 15, 16 Ιανουαρίου (στις 9 μ.μ.) και 17 Ιανουαρίου (στις 7 μ.μ.).

Χαρά Αργυρίου