Πριν από έναν χρόνο η Ε.Ε. γιόρτασε πανηγυρικά στη Ρώμη τα 60 χρόνια από την ιδρυτική της συνθήκη. Έναν χρόνο μετά – τι ειρωνεία! – η Ιταλία ετοιμάζεται για μια ευρωσκεπτικιστική κυβέρνηση. Και όχι μόνο. Έπειτα από πολυήμερο ιταλικό παζάρι, το λαϊκιστικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων και η ακροδεξιά Λέγκα του Βορρά κατέληξαν σε απόφαση σχηματισμού κυβέρνησης με πρωθυπουργό κοινής αποδοχής τον Τζουζέπε Κόντε.

Η «αντισυστημική» κυβέρνηση στην Ιταλία έρχεται μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, το δημοψήφισμα και τις διαπραγματεύσεις για το Brexit, τις αποσχιστικές τάσεις στην Καταλωνία και τον εκλογικό θρίαμβο του Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία.

Την ώρα που οι αποδόσεις των ιταλικών ομολόγων εκτοξεύονται, οι ιταλικοί δείκτες «κοκκινίζουν» στις ευρωαγορές και τα ιταλικά CDS ανέρχονται στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων σχεδόν επτά μηνών, στις 128 μονάδες βάσης, οι «Times» του Λονδίνου γράφουν: «Τα προβλήματα της Ιταλίας ήταν και είναι μεγάλα. Τώρα η Ιταλία συνιστά κίνδυνο για το ευρώ και η Ευρώπη πρέπει να κάνει κάτι γι’ αυτό».

Πρόκειται για την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης, αλλά και τη χώρα με το μεγαλύτερο χρέος ύστερα από αυτό της Ελλάδας, με βιομηχανία που δεν θυμίζει σε τίποτε την παλιά αίγλη, με ανεργία των νέων στο 23% και, τέλος, με βαθιά διαρθρωτικά προβλήματα στον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Η Ιταλία όμως δεν είναι Ελλάδα και δεν θα σωθεί με μνημόνια. Διότι η Ιταλία είναι too big to fail για τις Βρυξέλλες – όπως αρέσκονται να λένε οι ειδήμονες περί τα χρηματοοικονομικά – και μπορεί να έχει δεσμευτεί σε υψηλά πλεονάσματα, αλλά δεν θα τιμωρηθεί με τον ίδιο τρόπο. Στο ίδιο μήκος κύματος, και τα δύο κόμματα της συγκυβέρνησης, που κάποτε ζητούσαν διπλή έξοδο από την Ε.Ε. και την ευρωζώνη, τώρα διαμηνύουν πως θα «μεταρρυθμίσουν την Ε.Ε. εκ των έσω».

Το κυβερνητικό συμβόλαιο

Σε μια πλήρη αναδιάταξη του ιταλικού πολιτικού σκηνικού, δύο ετερόκλητα σχήματα επιφορτίζονται με το καθήκον της διακυβέρνησης. Τα Πέντε Αστέρια δεν είχαν έως τώρα καμία κυβερνητική εμπειρία – εκτός από τοπικό επίπεδο, όπου κατέχουν μερικούς δήμους, όπως και τη δημαρχία της Ρώμης –, σε αντίθεση με τη Λέγκα του Βορρά, που στο παρελθόν έχει συμμετάσχει σε κεντροδεξιές κυβερνήσεις, αλλά με διαφορετική ηγεσία και πολύ μικρότερο ποσοστό.

Αναμενόμενο η σφραγίδα του Σαλβίνι στο πρόγραμμα να είναι εντονότερη, με επιρροή και από τον οικονομολόγο και γερουσιαστή Αλμπέρτο Μπανιάι, εμπνευστή του ευρωσκεπτικισμού της Λέγκας του Βορρά.

Για τη νέα ιταλική κυβέρνηση δεν υπάρχουν στεγανά στην οικονομική διακυβέρνηση και το μεταναστευτικό ζήτημα. Εξάλλου μία από τις πρώτες διακηρύξεις του περίεργου αυτού συνασπισμού – ακόμη και αν σημεία τους στην πορεία των διαπραγματεύσεων έγιναν πιο ήπια – ήταν η εξυπηρέτηση τμήματος του ιταλικού χρέους που έχει στην κατοχή της η ΕΚΤ, η επιστροφή στην προ-Μάαστριχτ προσέγγιση, η ενίσχυση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και η σύσφιξη των σχέσεων με τη Ρωσία.

Ως γνήσιο λαϊκιστικό «ντουέτο», ο συνασπισμός Πέντε Αστέρια και Λέγκα του Βορρά θα προτιμήσει για αρχή να πάρει μέτρα συμβολικού χαρακτήρα, μια και «το τέρας της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών» δεν είναι άμεσα αντιμετωπίσιμο.

Όπως σημειώνει ο κοινωνιολόγος Ντομένικο Ντε Μάζι, κάποια μέτρα που θα μπορούσαν να παρθούν είναι η απελευθέρωση της οπλοκατοχής, ο διεξοδικός έλεγχος στους μετανάστες παράλληλα με τη μείωση του αριθμού των αιτούντων άσυλο, καθώς και ο εγκλεισμός 500.000 παράτυπων μεταναστών σε προαναχωρησιακά κέντρα απελάσεων. Σημεία τα οποία «φωνάζουν» Ματέο Σαλβίνι.

Τα οικονομικά μέτρα

Το οικονομικό όμως «συμβόλαιο» του ιδιότυπου αυτού συνασπισμού χρειάζεται χρήματα. Τα οποία καλώς ή κακώς προέρχονται από τις… Βρυξέλλες.

Κύριο σημείο της συμφωνίας είναι η οικονομική βοήθεια στους ανέργους – με 780 ευρώ τον μήνα – για δυο χρόνια, μέτρο το οποίο είναι η κύρια προεκλογική υπόσχεση των Πέντε Αστέρων για να στηριχθεί η Κάτω Ιταλία, στην οποία η ανεργία έχει λάβει πλέον εκρηκτικές διαστάσεις. Επιπλέον μείωση των φορολογικών κλιμάκων σε δύο, στο 15% και 20%, για όποιον ξεπερνά τα 80.000 ευρώ τον χρόνο. Με τον τρόπο αυτόν ο Σαλβίνι προσπαθεί να ικανοποιήσει τους επιχειρηματίες της Βόρειας Ιταλίας με μεγάλη μείωση της φορολογικής πίεσης.

Μόνο το κόστος αυτών των δύο προτάσεων, σύμφωνα με υπολογισμούς, κυμαίνεται από 108 έως 125 δισ. ευρώ, τη στιγμή που οι Βρυξέλλες ζητούν μεγάλα πλεονάσματα, και το γενικό λογιστήριο του ιταλικού κράτους αναμένεται – όπως υπογραμμίζουν πολλοί αναλυτές – να ασκήσει αυστηρό έλεγχο.

Ο Πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρατίας Σέρτζιο Ματαρέλα είχε τη δυνατότητα να δημιουργήσει τεχνητά κωλύματα και να οδηγήσει τη χώρα σε πρόωρες εκλογές μέσα στο καλοκαίρι.

Ωστόσο, λίγες ώρες μετά τη συνάντησή του με τους ηγέτες των δύο κομμάτων στον λόφο του Κυρηναλίου, αναφέρθηκε ευχολογικά στην ανάγκη να «μην υπάρξουν προβλήματα σε ό,τι αφορά τη δημοσιονομική και οικονομική πολιτική της χώρας και ότι ο νέος πρωθυπουργός θα έχει ουσιαστική ελευθερία κινήσεων. Μια ελευθερία η οποία δεν μπορεί να περιορίζεται στα όσα αναφέρονται στην κυβερνητική συμφωνία των δυο αυτών πολιτικών δυνάμεων», με ό,τι μπορεί αυτό να συνεπάγεται.

Το προφίλ των ψηφοφόρων των Πέντε Αστέρων

Σύμφωνα με το ινστιτούτο Κατάνεο, το 45% της εκλογικής βάσης των Πέντε Αστέρων είναι αριστερό – ή απογοητευμένοι αριστεροί –, το 25% δεξιό και το 30% ρευστό. Το μεγάλο ποσοστό αυτό ρευστότητας κρατάει από την εποχή του Μπέπε Γκρίλο, του κωμικού ηθοποιού με το συνονθύλευμα απόψεων. Τα Πέντε Αστέρια ψηφίστηκαν από το 37% των καθηγητών, το 37% των εργατών, το 38% των ανέργων και το 41% των δημοσίων υπαλλήλων, ενώ 2 εκατ. πολίτες προέρχονται από το Δημοκρατικό Κόμμα. Η σύμπραξη των Πέντε Αστέρων με τη Λέγκα του Βορρά αφήνει ξαφνιασμένους, απογοητευμένους και «ορφανούς» τους αριστερούς ψηφοφόρους.