Δημήτρης Τζουμάκας

Nicolas Calas

Ο Ερμαφρόδιτος στον Κήπο των Γραμμάτων

Εκδόσεις: Ηρόδοτος

Σελ.: 362

Του Κωνσταντίνου Μπούρα

Ο καθηγητής και πεζογράφος Δημήτρης Τζουμάκας παρουσιάζει σ’ αυτόν τον ιδιαίτερα προσεγμένο τόμο τη διδακτορική του διατριβή για ένα «τέρας» των γραμμάτων και των τεχνών, αφού ο «ποιητής-προφήτης» (Poeta vates) Nicolas Calas (Λωζάννη, 1907 – Νέα Υόρκη, 1988) έκανε ό,τι και η Maria Callas: υπερέβησαν αμφότεροι τα όρια της γραπτής και της μουσικής γλώσσας αντίστοιχα, ένιωσαν ασφυξία στην Τέχνη τους, πέταξαν από πάνω τους προκατασκευασμένες μορφές, ιδέες, περασμένες αντιλήψεις και ξεπερασμένες απόψεις και τόλμησαν να ζήσουν «αιρετικώς» τη ζωή τους.

Ο Ερμαφρόδιτος στοιχειώνει ως φιλοσοφική έννοια και υπερβατική οντότητα το ποιητικό έργο του Calas. Ως ξένος και ανεπιθύμητος για την κοινή λογική ερωτοτροπεί με τον Ανδρόγυνο των αλχημιστών, την τέλεια εκείνη υπερ-ανθρώπινη μορφή, όπου η αρσενική και η θηλυκή πλευρά συνυπάρχουν σε ένα αδιαίρετο Ένα, σαν τον πρωτόπλαστο στον Κήπο της Εδέμ πριν χωριστούν τα φύλα κι αρχίσει η ανθρώπινη περιπέτεια της αναζήτησης του «άλλου μισού».

«Είμαι απόγονος του Ερμαφρόδιτου Αδάμα και μαθητής του σκοτεινού Οιδίποδα» (σελ. 227).

Στην ποιητική κοσμογονία και στη στοχαστική μυθολογία του συναντώνται με «σκοτεινό» τρόπο ο Οιδίποδας με τη Σφίγγα, κι ο «σαλός» άγιος που βιάζεται να «αγαπήσει τερατωδώς με σωματικές επιθυμίες έναν λεπρό για τις πληγές του» συναντιέται με τον Άσωτο Υιό που επιμένει στην περιπλάνησή του, αρνούμενος την επιστροφή σε έναν πατέρα που έχει απορρίψει προ πολλού, αρνούμενος την πατρογονική κληρονομιά του… κι όλοι αυτοί μαζί νοσταλγούν την αυτάρκεια, την υπερβατικότητα και τη συνεπαγομένη Ελευθερία του ανδρόγυνου ερμαφρόδιτου που κολυμπάει στα κοσμικά ρεύματα του Ηράκλειτου, ακόμα κι όταν δεν θέλει και δεν καταδέχεται να θεωρηθεί «επιτυχημένος».

Μοιρασμένος ανάμεσα σε τρεις γλώσσες και τρεις πολιτισμούς (ελληνικός, γαλλικός, αγγλοσαξωνικός) ο Calas μοιάζει σαν να επιδίδεται σε ένα ιδιότυπο «surfing», ισορροπώντας ανάμεσα στον δυτικό ρασιοναλισμό και τη δυτικότροπη αντίληψη του μυστικισμού ως «παράλογο» ή «υπέρ-ρεαλιστικό», ενώ η αντίστοιχη ανατολίτικη θεώρηση είναι περισσότερο πεζή, αφού ενσωματώνει το Άρρητο και το Άφατο στην καθημερινή ζωή και με απλές τελετουργίες αποδίδει στο Μη Επιστητό τα απαράγραπτα δικαιώματά του.

Η τραγωδία αλλά και το μεγαλείο στον βίο και στην πολιτεία του Nicolas Calas έγκειται στο γεγονός ότι ακροβατεί ανάμεσα σε δύο κοσμοαντιλήψεις, όπως καταγράφονται μανιχαϊστικώς στα δύο «ημισφαίρια» της Ανθρωπότητας (Ανατολή – Δύση) με αποτέλεσμα να μην ανήκει, να μην ισορροπεί πουθενά, μένοντας μέχρι το τέλος σαν τους μεσαιωνικούς σαλούς, που τους κρεμούσαν κουδούνια γιατί η παράνοιά τους εθεωρείτο κολλητική και τα παιδιά τούς πετούσαν πέτρες για να τους εξαναγκάσουν σε μια ιδιότυπη εξορία. Αυτή η οδύσσεια περιπλάνηση και τα καβαφικά κέρδη της (γνώσεις – γνώσεις – γνώσεις) καταγράφεται ανάγλυφα από τον Δημήτρη Τζουμάκα, που λειτουργεί με επιστημονική σχολαστικότητα αλλά με τελείως αντισυμβατικό τρόπο επιχειρώντας να παρακολουθήσει και να διαγράψει την τροχιά μιας εξαιρετικής πνευματικής οντότητας, που αν είχε διαλέξει προκειμένου να εκφραστεί έναν άλλον (μη νοησιαρχικό – εξ ορισμού – κώδικα) θα είχε διαπρέψει όπως η Maria Callas ή ο Picasso ή ο Dali. Όμως, όπως σαφώς προσέκρουσε σε αυτό το γλωσσικό φράγμα και ο μέγιστος δραματικός ποιητής Λόρκα, ο λόγος, ο έναρθρος, έντυπος ή προφορικός, ενέχει τα όρια εκείνων που τον διαμόρφωσαν και θέλει τιτάνια αντοχή για να τον μετακινήσεις έστω κι ένα χιλιοστό.

Η Σφίγγα είναι το κλειδί για την αποκρυπτογράφηση του αινίγματος με τ’ όνομα Nicolas Calas:

«Το αίνιγμα που τέθηκε στον Οιδίποδα σημαίνει: “Μάντευσε ή πέθανε”. Μάντευσε το νόημα της ζωής ή πέθανε» (σελ. 413).

Παρά τα όποια κενά της, η διατριβή αυτή του Δημήτρη Τζουμάκα φωτίζει τα ερέβη της ψυχής ενός περιπλανώμενου μάγου, μιας ύπαρξης ταλαίπωρης, που ακροβάτησε συνειδητά ή από παρόρμηση ανάμεσα σε πολιτισμούς, ιδεολογίες και ρεύματα με την ελαφρότητα ενός αθλητή και με το βάρος ενός Γίγαντα. Μετά από προσεκτική ανάγνωση αυτού του ιδιαίτερου πονήματος, θα βρίσκετε κάθε φορά και άλλη πτυχή αυτού του μετεώρου που λέγεται Nicolas Calas.