Κατήγγελλε τη διαφθορά, ήθελε το τέλος του εμφυλίου, αλλά τον πρόλαβαν οι δολοφόνοι

Ένα συγκλονιστικό βιβλίο από τους Μιχάλη Ιγνατίου και Κώστα Παπαϊωάννου για την «Υπόθεση Πολκ»

Πόσο θα μπορούσε να επηρεάσει την πορεία των ελληνικών πραγμάτων η δολοφονία ενός Αμερικανού δημοσιογράφου στην καρδιά του εμφυλίου; Αυτό είναι ίσως το ερώτημα που καθιστά αναγκαία ακόμη και σήμερα, ύστερα από επτά δεκαετίες, τη διαλεύκανση της δολοφονίας του Τζωρτζ Ουάσιγκτον Πολκ, του Αμερικανού δημοσιογράφου που έπεσε θύμα – ακόμη άγνωστων – εγκληματιών στη Θεσσαλονίκη, τον Μάιο του 1948, στην προσπάθειά του να συναντήσει τον τότε επικεφαλής του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος Μάρκο Βαφειάδη.

● Ποιοι είχαν συμφέρον από τον θάνατο του Πολκ;

● Ποιοι θίγονταν από τη δημοσιογραφική έρευνα και τις απόψεις του;

● Ποιοι είχαν την ευκαιρία και τη δυνατότητα να τον σκοτώσουν;

● Ποιοι ανακουφίστηκαν όταν ξεβράστηκε το άψυχο σώμα του στον Θερμαϊκό;

● Ποιοι, εν συνεχεία, έκαναν τα πάντα ώστε να μην εξιχνιαστεί η δολοφονία του;

Όλα αυτά τα ερωτήματα – και πολλά ακόμη, τα οποία δημιουργούνται στην πορεία της ανάγνωσης – επιχειρεί να προσεγγίσει το νέο βιβλίο δύο πολύπειρων Ελλήνων δημοσιογράφων, του Μιχάλη Ιγνατίου και του τέως εκδότη και διευθυντή του «Ποντικιού» (1979-2005) Κώστα Παπαϊωάννου, το οποίο μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη: «Οι έξι θάνατοι του Τζωρτζ Πολκ».

Ωστόσο, πέρα από το «αστυνομικό» μέρος, το οποίο περιγράφεται στο βιβλίο με κάθε λεπτομέρεια, η υπόθεση Πολκ και η προσωπικότητα του Αμερικανού δημοσιογράφου δίνουν την ευκαιρία για μια εκπληκτική περιγραφή της εποχής στην οποία συντελείται η δολοφονία του. Διότι στην Ελλάδα του 1948 δεν υπάρχει μόνο ο εμφύλιος…

Διεφθαρμένη ελίτ

Ο Πολκ έφτασε στην Ελλάδα στις 11 Ιουλίου 1947, αλλά δεν ήταν ο μόνος Αμερικανός δημοσιογράφος που έφτασε στα μέρη μας εκείνη τη χρονιά. Στις 18 Ιανουαρίου της ίδιας χρονιάς είχε έρθει στην Αθήνα ο Πολ Πόρτερ, ο οποίος είχε ήδη πίσω του μια πενταετή θητεία συμβούλου στο ραδιοφωνικό δίκτυο CBS (1937-1942), ενώ είχε διατελέσει πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ραδιοτηλεόρασης (1944-1946), ήταν δικηγόρος και κυβερνητικός αξιωματούχος.

Έχοντας ήδη τον βαθμό του πρέσβη, έφτασε στην Ελλάδα ως μέλος μιας ενδεκαμελούς αμερικανικής οικονομικής αποστολής με αντικείμενο «την περιγραφή των οικονομικών συνεπειών στην Ελλάδα και τον προσδιορισμό του ύψους της εξωτερικής βοήθειας, την οποία είχε ανάγκη η χώρα για την οικονομική ανάκαμψη και ανοικοδόμησή της, επισημαίνοντας τους τρόπους με τους οποίους η ελληνική κυβέρνηση θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τους ιδίους πόρους της χώρας πιο αποτελεσματικά για τον σκοπό αυτόν».

Εν τάχει, η εικόνα που σχημάτισε ο Πόρτερ μόνο κολακευτική δεν ήταν ούτε για την κατάσταση της χώρας ούτε για την ηγέτιδα αστική της τάξη: «Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα», αλλά «μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους οι οποίοι είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα».

Η άποψη του Πολκ, του οξυδερκούς δημοσιογράφου, ανταποκριτή του CBS και αξιωματικού του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ, για το ίδιο θέμα είναι σύμφωνη με αυτήν του Πόρτερ, αλλά μάλλον οξύτερη:

Μιλάει για ένα κρατικό σύστημα «διεφθαρμένον μέχρι μυελού οστέων», στο οποίο τριάντα πέντε οικογένειες «κυριαρχούν της χώρας οικονομικώς ασκούσαι έλεγχον ή επιρροήν δι’ αλληλεξαρτωμένων διευθυντηρίων».

Επιπλέον «οι Έλληνες τραπεζίται, επιχειρηματίαι και εφοπλισταί δεν έχουν καμίαν ή [έχουν] ελάχιστην πίστιν εις το μέλλον της Ελλάδος. […] Έτσι οι πλούσιοι συγκεντρώνουν ή προστατεύουν το χρήμα των και η μέθοδός των συμβαίνει να είναι η πλέον καταστρεπτική διά την ανόρθωσιν της χώρας».

Ζητούμενο η ειρήνευση!

Τόσο για τον Πόρτερ όσο και για τον Πολκ η πιο επείγουσα ανάγκη είναι η παύση του εμφυλίου και η ειρήνευση.

1. Κατά τον Πόρτερ: «Το μεγαλύτερο εμπόδιο στην ανοικοδόμηση της Ελλάδος είναι η συνέχιση του εμφυλίου πολέμου. […] Η καλύτερη μέθοδος που έχουμε στη διάθεσή μας για να πετύχουμε είναι να δοθεί πραγματική αμνηστία».

2. Ο Πολκ προτείνει μια «νέα Βάρκιζα» και καταγγέλλει (στον τίτλο ανταπόκρισής του που αναδημοσιεύτηκε στο «Βήμα» στις 6 Αυγούστου 1947) ότι «η κυβέρνησις ευθύνεται διά την ενίσχυσιν του κομμουνισμού», διότι «εξακολουθεί να συλλαμβάνει τους αντιπάλους της και να τους αποστέλλει εις στρατόπεδα συγκεντρώσεως». Υπολογίζει τους εξορίστους γύρω στους 30.000.

Μάλιστα ο Πολκ – πόσο… τυχαία; – δολοφονείται στην προσπάθειά του να περάσει στο βουνό και να διερευνήσει τις προτάσεις του Μάρκου Βαφειάδη, επικεφαλής του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος, για την ειρήνευση, για μια «νέα Βάρκιζα», όπως την ονόμαζε ο Πολκ, ο οποίος τη θεωρούσε απολύτως αναγκαία για την ανόρθωση της χώρας από τα ερείπια.

Η άποψή του αυτή τον φέρνει αντιμέτωπο με την εμφυλιακή κυβέρνηση Σοφούλη – Τσαλδάρη, την οποία ο Πολκ, κατόπιν πληροφόρησης από αμερικανική τράπεζα, κατηγορεί για διαφθορά σχετική με τη χρήση των κονδυλίων της αμερικανικής βοήθειας. Επ’ αυτού ο δημοσιογράφος είχε απειλήσει προσωπικά τον Κωνσταντίνο Τσαλδάρη, αντιπρόεδρο της κυβέρνησης και ΥΠΕΞ, ότι «θα τον τελειώσει» φθάνοντας στην Αμερική.

Επιπλέον είχε ενημερώσει Αμερικανό συνάδελφό του ότι «κάποιοι από την ελληνική κυβέρνηση έκαναν λαθρεμπόριο χρυσού και ναρκωτικών μέσω του διπλωματικού σάκου».

Για τους λόγους αυτούς, ο θάνατος του Πολκ έφερε ανακούφιση σε Αθήνα και Ουάσιγκτον, όπου επικρατούσαν, όπως έδειξε η πορεία των πραγμάτων, εντελώς διαφορετικές αντιλήψεις για τη διαχείριση και το μέλλον της χώρας. Επτά δεκαετίες μετά, αξιοποιώντας το πλούσιο υλικό του βιβλίου των Ιγνατίου και Παπαϊωάννου, μπορούμε να συμπεράνουμε – χωρίς πολλές επιφυλάξεις – ότι η δολοφονία του Πολκ, η οποία εξελίχθηκε σε μια χονδροειδή αντικομμουνιστική σκευωρία, εν τέλει ζημίωσε και την Ελλάδα…

● Το βιβλίο των Μιχάλη Ιγνατίου και Κώστα Παπαϊωάννου «Οι έξι θάνατοι του Τζωρτζ Πολκ» παρουσιάζεται από τις εκδόσεις Πατάκη σήμερα, Παρασκευή 8 Ιουνίου, στις 12.00 μ., στην αίθουσα εκδηλώσεων της ΕΣΗΕΑ (Ακαδημίας 20, 1ος όροφος). Θα μιλήσουν ο διευθυντής της «Καθημερινής» Αλέξης Παπαχελάς, ο δημοσιογράφος Άγγελος Στάγκος, ο ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ηλίας Νικολακόπουλος και οι συγγραφείς. Τη συζήτηση θα συντονίσει η πρόεδρος του Δ.Σ. και του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ Μαρία Αντωνιάδου.