Συνέντευξη: Πάνος Κατσαχνιάς

Η καινοτόμος τεχνογνωσία που εφήρμοσε η Διεπιστημονική Ομάδα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) στην αποκατάσταση του Ιερού Κουβουκλίου του Παναγίου Τάφου, αποτελεί υπόδειγμα των μεγάλων δυνατοτήτων της Ελλάδος στη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Με αφορμή λοιπόν, τα εγκαίνια της ψηφιακής έκθεσης «Πανάγιος Τάφος: Το μνημείο και το έργο» στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο, που εγκαινίασε στις 21 Μαΐου ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, μιλήσαμε με την επικεφαλής της Διεπιστημονικής Ομάδας του ΕΜΠ και επιστημονικά υπεύθυνη του έργου αποκατάστασης, καθηγήτρια Αντωνία Μοροπούλου, προκειμένου να κατανοήσουμε και να γνωρίσουμε καλύτερα το έργο και τις επιπτώσεις του.

Σε μια πόλη συγκρούσεων το έργο της αποκατάστασης του Παναγίου Τάφου προβάλλεται ως έργο ειρήνης και ενότητας. Πως συμβαίνει αυτό;

Το μήνυμα της ειρήνης και της συνύπαρξης είναι ένα μεγάλο μήνυμα που βγαίνει μέσα από την πόλη της Ιερουσαλήμ προς ολόκληρη την ανθρωπότητα. Κι αυτή με την σειρά της πρέπει να το παραλάβει.
Ο Πανάγιος Τάφος -συνυφασμένος με το μήνυμα της Ανάστασης- έχει μεγάλη συμβολή σε αυτό. Γιατί το ίδιο το μήνυμα της Ανάστασης συγκινεί πάρα πολύ κόσμο. Απόδειξη τα δύο δις ανθρώπων που πήραν το μήνυμα του ανοίγματος του Πανάγιου Τάφου από τις ειδήσεις διεθνώς -αφού πρώτα το μετέδωσε το National Geographic- και νοερά έκλειναν μαζί μας το γόνυ μπροστά στον τάφο του Χριστού. Δεν γνωρίζουμε ούτε σε ποια θρησκεία ανήκουν, ούτε καν αν πιστεύουν. Όμως όλοι οι άνθρωποι αυτοί έδειξαν μια ευαισθησία απέναντι στο γεγονός αυτό.

Άρα μιλάμε για ένα τεχνικό έργο που ένωσε περισσότερο τον κόσμο;

Μέσα από την διαδικασία της έρευνας των προβλημάτων του Ιερού Κουβουκλίου και της μελέτης για το έργο της αποκατάστασης τους, συμβάλαμε στο να κάτσουν οι τρεις Χριστιανικές Κοινότητες στο τραπέζι του διαλόγου, για πρώτη φορά μετά από δύο αιώνες και να καταλήξουν στο κοσμοϊστορικό γεγονός να προσυπογράψουν την απόφαση βάση της οποίας πραγματοποιήθηκε το έργο. Αυτό ήταν το πρώτο χειροπιαστό αποτέλεσμα.
Από την άλλη μεριά ήρθε στον Πανάγιο Τάφο ολόκληρη η ανθρωπότητα. Τα δύο δις άνθρωποι που βρέθηκαν νοερά ως προσκυνητές στον Πανάγιο Τάφο προσέθεσε μια ολότελα διαφορετική δυναμική στο όλο εγχείρημα.
Τέλος, η ίδια η εκδήλωση για την ολοκλήρωση τω εργασιών έγινε σε οικουμενικό επίπεδο. Ήταν παρόν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο εκπρόσωπος του Πάπα Φραγκίσκου όπου διάβασε και το μήνυμα του, καθώς επίσης και ο εκπρόσωπος του Οικουμενικού Πατριάρχη των Αρμενίων.
Παρόντες ήταν επίσης και οι πολιτικοί και διπλωματικοί εκπρόσωποι του Ισραήλ και των Παλαιστινίων, του βασιλιά της Ιορδανίας, αλλά και όλων των χωρών της συγκρουόμενης και φλεγόμενης Μέσης Ανατολής, με την Ελλάδα στο επίκεντρο. Ήταν εκεί ο Αλέξης Τσίπρας, η πρόεδρος του Κινήματος Αλλαγής, Φώφη Γεννηματά, η υπουργός Πολιτισμού, Λυδία Κονιόρδου, καθώς και ο Πρύτανης του ΕΜΠ καθηγητής Ιωάννης Γκόλιας.

Αισθάνεστε ότι με αυτό το έργο έχετε ανοίξει μια πόρτα, ένα δρόμο και για επόμενες συνεργασίες;

Μετά από την επιτυχή ολοκλήρωση του συγκεκριμένου έργου, έχουν ανοίξει πολλές πόρτες και πολύ δρόμοι. Έχουν πλέον αναπτυχθεί μεγάλες δυναμικές που μας ξεπερνούν. Κατ΄αρχήν η αναγνώριση του ίδιου του έργου και της καινοτομίας του σε διεθνές επίπεδο. Κατά δεύτερον σε ευρωπαϊκό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αφιερώσει το έτος 2018 στην προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς. Και η παρουσίαση που έκανα ως προσκεκλημένη για το έργο στις Βρυξέλλες, στο υψηλού επιπέδου συνέδριο που πραγματοποιήθηκε γι’ αυτό στις 22 Μαρτίου, έγινε στο πλαίσιο ενός πρότυπου έργου που χαρακτηρίζει τις νέες κατευθύνσεις της έρευνας και της προστασίας των μνημείων.

Ένα έργο που ενώ δεν το χρηματοδότησε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εξαιτίας της μεγάλης σημασίας του το προβάλλει. Κι αυτό γιατί η τεχνογνωσία της Ελλάδας είναι πρωτοπόρα στην Ευρώπη.

Ένα έργο που υλοποιήθηκε με διεθνή χρηματοδότηση (κόστισε περί τα 3,5 εκατ.), από το Παγκόσμιο Ταμείο Μνημείων στη Ν. Υόρκη, με μεγάλο χορηγό την Mica Ertegun, την αερογέφυρα που έστησε η Aegean Airlines, ανάμεσα στο ΕΜΠ και τον Πανάγιο Τάφο, αλλά και στις εισφορές των Χριστιανικών Κοινοτήτων, στους μικρούς και μεγάλους χορηγούς από την Ελλάδα και απ’ όλο τον κόσμο (crowdfunding).
Επομένως αυτό το έργο έχει να δώσει πολλά μηνύματα: Και για την κοινωνική συμμετοχή και για την πρωτοπορία της τεχνολογίας που χρησιμοποιήθηκε και για την μέθοδο που εφαρμόστηκε, για τα οποία και θα κάνουμε ένα διεθνές συνέδριο 18 με 21 Οκτωβρίου στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και για την συμμετοχή της κοινωνίας στα έργα της προστασίας των μνημείων. Αυτά είναι πολύ μεγάλα μηνύματα και η έκθεση μπορεί να δώσει την δυνατότητα στον καθένα να αντιληφθεί προσωπικά όλα αυτά που ζήσαμε και κάναμε, καθώς και την ιστορία της Ιερουσαλήμ, του Ναού της Αναστάσεως, του Ιερού Κουβουκλίου και του Παναγίου Τάφου.

Ποια ήταν η πορεία του έργου;

Πρακτικά το έργο της αποκατάστασης ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2016 και ολοκληρώθηκε τον Μάρτιο του 2017. Η μελέτη ξεκίνησε τον Μάιο του 2015 και παρουσιάστηκε στην Ιερουσαλήμ τον Ιανουάριο του 2016.

Πείτε μας λίγα λόγια για την έκθεση.

Στο έργο αυτό λοιπόν, καθώς και στην ιστορία του ίδιου του μνημείου στηρίχθηκε και η έκθεση. Στα δεδομένα του National Geographic που άνοιξε την έκθεση του στην Ουάσινγκτον στις 15 του περασμένου Νοεμβρίου και στα δεδομένα του ΕΜΠ.
Είναι επομένως μια σύνθετη έκθεση προηγμένης τεχνολογίας, τρισδιάστατης, διαδραστικής, όπου στην πλατφόρμα της γνώσης οι επισκέπτες μπορούν να παρατηρήσουν εφαρμογές επί των συνολικών δεδομένων του έργου, αλλά και να δουν ολόκληρο το έργο, καθώς και την διαδοχή των φάσεων του.
Είναι μια πολύ μεγάλη εμπειρία και η πρόσκληση για την επίσκεψη της έκθεσης, έχει το νόημα της σύνδεση του έργου στο συγκεκριμένο μνημείο με την κοινωνία.

Πως προέκυψε η συνεργασία με το National Geographic;

Αυτή η συνεργασία ήταν μια στρατηγική συνεργασία, η οποία διαμορφώθηκε στο πλαίσιο του έργου. Το National Geographic προσκλήθηκε ως ο αποκλειστικός φορέας της μεταφοράς των ειδήσεων από το άνοιγμα του Παναγίου Τάφου. Και απεδείχθη ότι η επιλογή αυτή ήταν καλή, γιατί λειτούργησε με αξιόπιστο τρόπο και σε πραγματικό χρόνο, ανοίγοντας στην συνέχεια το πεδίο για την μεταφορά των ειδήσεων παντού. Μιας και την κρίσιμη ώρα δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται όλοι στον Πανάγιο Τάφο για την κάλυψη του συγκεκριμένου γεγονότος. Λειτούργησε δηλαδή, ως πρακτορείο ειδήσεων. Και σίγουρα μια επιλογή που δεν έγινε τυχαία μιας και ο συγκεκριμένος φορέας έχει και την απαιτούμενη τεχνολογία και την ανάλογη τεχνογνωσία για την κάλυψη με επιτυχία τέτοιων σημαντικών, όσο και δύσκολων στην κάλυψη τους γεγονότων.

Ποια ήταν η αντίδραση του τεχνικού κόσμου διεθνώς;

Έχουμε πάρα πολλές επιστημονικές δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά, αλλά και σε περιοδικά ενδιαφέροντος των μηχανικών, όπως για παράδειγμα στο περιοδικό της Αμερικανικής Ένωσης των Πολιτικών Μηχανικών, όπου παρουσιάσαμε το σύνολο του έργου, η σε περιοδικά όπως το Construction & Building Materials που είναι προβεβλημένο διεθνώς. Ακόμη σε βιβλία και εκδόσεις όπως είναι το Springer Nature που είναι οι από τις σημαντικότερες επιστημονικές εκδόσεις στον κόσμο και ετοιμάζουμε έναν ολόκληρο τόμο για το έργο. Παράλληλα, το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος (ΤΕΕ) συμμετέχει μαζί μας στην διοργάνωση του παγκόσμιου συνεδρίου που διοργανώνουμε για τον Οκτώβριο και που θα ξεκινήσει με επίσκεψη στην έκθεση του Παναγίου Τάφου.

Εκτός από τα τεχνικά συμπεράσματα και την μεθοδολογία, μάθαμε κάτι άλλο;

Βεβαίως. Η συνεισφορά μας έγκειται στο ότι επιβεβαιώσαμε επιστημονικά την ιστορία του Πανάγιου Τάφου. Το 325 με 326 μ.Χ. ο Μέγας Κωνσταντίνος και η Αγία Ελένη αποκάλυψαν τον Τάφο του Χριστού, περικλείοντάς τον στο Ιερό Κουβούκλιο.
Το γεγονός αυτό επιβεβαιώσαμε επιστημονικά με το έργο αποκατάστασής του. Πρώτοι αυτοί δηλαδή, ήταν που έθεσαν την πρώτη πλάκα ορθομαρμάρωσης πάνω στον λαξευμένο στο βράχο που αποτελούσε την ταφική κλίνη του Χριστού.

Τελειώνοντας το έργο αυτό, θα υπάρξει κάποιου είδους συνέχεια;

Παραδίδοντας δομικά ακέραιο τον Πανάγιο Τάφο, παράλληλα καταθέσαμε και τη μελέτη που καταγράφει όλα τα προβλήματα που υπάρχουν στον υπόγειο χώρο του Ναού της Αναστάσεως, λόγω υπερανασκαφής, λόγω παροχέτευσης των ομβρίων υδάτων από την Χριστιανική Οδό, καθώς και αποχέτευσης των υδάτων όλου του συγκροτήματος, χωρίς αγωγούς.
Τεκμηριώσαμε το πρόβλημα, το αποτιμήσαμε, μελετήσαμε την λύση για μία επέμβαση ευρύτερα στον Ναό της Αναστάσεως για την εγκατάσταση κατάλληλων δικτύων παροχέτευσης ομβρίων και αποχέτευσης λυμάτων, αλλά και για μία επέμβαση κάτω από την ροτόντα που βρίσκεται και το Ιερό Κουβούκλιο του Ναού της Αναστάσεως, όπου χρειάζεται ένας περιμετρικός διάδρομος αερισμού γύρο από τον Ιερό Βράχο έτσι ώστε να μεταφέρεται η υγρασία, αλλά και ταυτόχρονα να στηρίζεται η ροτόντα μιας και τα μεταλλικά υποστυλώματα της έχουν πλήρως διαβρωθεί και δεν λειτουργούν.
Επομένως είναι στα χέρια των τριών Χριστιανικών Κοινοτήτων η λήψη της απόφασης για συνέχιση των έργων αποκατάστασης, προκειμένου να διασφαλιστεί η αειφορία και του έργου που κάναμε και του Ναού της Αναστάσεως.