Για τους πιο μεγάλους μια ξεθωριασμένη ανάμνηση. Για τους νεότερους, μια γνωστή τοποθεσία κάπου στη Λευκωσία και σκόρπιες προτάσεις στα συρτάρια του μυαλού. Για τους μικρούς, ένας χώρος ανύπαρκτος. Μια έννοια άγνωστη. Διεθνής Αερολιμένας Λευκωσίας. Ένας χώρος φάντασμα. Δεν αποτελεί μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Είναι όμως ένας χώρος συνδεδεμένος με τη σύγχρονη ιστορία του τόπου. Μια ακόμα απόδειξη της βαρβαρότητας που έζησε τούτο το νησί. Δεν είναι μνημείο, «monument», είναι όμως ένα από τα «nonuments» του κόσμου. Ένας από τους χώρους που συνδέονται με την ιστορία μας αλλά εγκαταλείφθηκε και ο λόγος της εγκατάλειψής του μας πληγώνει. 

Το πρόγραμμα MAPS – Mapping & Archiving Public Spaces το οποίο συγχρηματοδοτείται από την «Creative Europe», υλοποιεί το έργο «nonuments». Ένα έργο το οποίο εύκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «ο χάρτης των φαντασμάτων». Και δυστυχώς, σε ολόκληρο τον κόσμο υπάρχουν πολλά τέτοια φαντάσματα. Τα περισσότερα κατάλοιπα παλαιότερων καθεστώτων. Η ιστορία τους μάλλον ξύνει τις πληγές της τοπικής τους κοινωνίας. Γι’ αυτό και η κοινωνία, σιωπηρά τα εγκατέλειψε και χρόνος άφησε τα κουφάρια τους να στέκουν μόνα στο πουθενά για να θυμίζουν απλώς τα περασμένα τους μεγαλεία. 

Το αεροδρόμιο Λευκωσίας, το Λήδρα Πάλας, το ξενοδοχείο Βερεγγάρια, αλλά και πιο σύγχρονα κτίσματα του περασμένου αιώνα όπως το Σοπάζ, το πάλαι ποτέ φημισμένο Γιώρκειο ακόμα και το Mall Ορφανίδη το οποίο αν και πολύ πρόσφατο έχει ήδη μετατραπεί σε ένα από τα φαντάσματα της πρωτεύουσας, αποτελούν μέρος του «Nonument». 

Στο έργο αυτό, η Κύπρος συμμετέχει μαζί με τις Σλοβενία, Κροατία, Σερβία, Μαβροβούνιο, Βουλγαρία και Αυστρία. Κτήρια, πλατείες, μνημεία που κατασκευάστηκαν για να «δοξάσουν» ηγέτες και κυβερνήσεις, καθεστώτα και ιδεολογίες και τελικά εγκαταλείφθηκαν και αφέθηκαν να καταστραφούν με το πέρασμα των χρόνων, άρχισαν τώρα να καταγράφονται. 

Το Νοnuments συνεχίζει την καταγραφή αυτή και στην Κύπρο. Ο «Φιλελεύθερος» ήταν εκεί. Βρέθηκε στο αεροδρόμιο Λευκωσίας. 

Το ξεχασμένο αεροπλάνο της Cyprus Airways είναι εκεί. 44 ολόκληρα χρόνια στην ίδια θέση και πλέον το γνωστό «αγρινό» μάς πληγώνει ακόμα περισσότερο, αφού ούτε καν η ίδια η εταιρεία που μας κουβάλησε όλους από τη μια μεριά του κόσμου στην άλλη τόσες φορές, δεν υπάρχει. 

Μια αίθουσα επιβατών γεμάτη φαντάσματα και μια σκουριασμένη πινακίδα που μας ενημερώνει σε μια γλώσσα παλιά ότι απαγορεύεται το φιλοδώρημα στους αχθοφόρους. Λέξεις, έννοιες, συνήθειες ξεχασμένες για τους πιο μεγάλους, άγνωστες για τους πιο μικρούς. 

Η παρουσία των μελών των Ηνωμένων Εθνών, ξύνει την πληγή μας. Θυμίζει την εισβολή, τον θάνατο, την κατοχή, την προσφυγιά, το συρματόπλεγμα. 
Αυτό που άλλοτε ήταν ένα κόσμημα της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής στέκει εδώ και τέσσερις δεκαετίες ξεχασμένο στο χρόνο σε κατάσταση αχρησίας. 

Κατασκευάστηκε τη δεκαετία του 1930 από τους Άγγλους και αρχικά λειτούργησε ως στρατιωτικό αεροδρόμιο. Κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου το αεροδρόμιο, οι εγκαταστάσεις και ο διάδρομος επεκτάθηκαν από τοπικούς εργολάβους. Μετά τον πόλεμο εισήχθησαν και οι εμπορικές υπηρεσίες και από το 1948 η Misrair, η BOAC, η Cyprus Airways και η MEA παρείχαν τακτικές υπηρεσίες. Το 1949 το πρώτο κτίριο του τερματικού σταθμού σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε από το Τμήμα Δημοσίων Έργων και το κόστος ήταν £50.000 και άνοιξε το Μάιο του ίδιου έτους.

Στις 27 Μαρτίου του 1968, ένας νέος σύγχρονος τερματικός σταθμός που σχεδιάστηκε από τη γερμανική εταιρεία Dorsch und Gehrmann άνοιξε, με κόστος £1.100.000, από το οποίο £500.000 προήλθαν από τη Βρετανία.

Ο νέος τερματικός σταθμός θα μπορούσε να φιλοξενήσει 800.000 επιβάτες σε ένα χρόνο και ο χώρος στάθμευσης 11 αεροσκάφη. Το 1973 -τελευταία χρονιά για την οποία υπάρχουν στοιχεία- διακινήθηκαν από το αεροδρόμιο Λευκωσίας 785.564 επιβάτες.

Την επόμενη χρονιά, το 1974, το αεροδρόμιο συνδέθηκε με τον πόνο των ανθρώπων αυτού του τόπου. Στις 15 Ιουλίου το Αεροδρόμιο Λευκωσίας έκλεισε από τους πραξικοπηματίες, ενώ στις 17 Ιουλίου 1974 λειτούργησε για να μεταφέρει στρατεύματα από την Ελλάδα στην Κύπρο με σκοπό να υποστηρίξει το πραξικόπημα κατά του Μακαρίου. Στις 18 Ιουλίου άνοιξε ξανά για την κίνηση των πολιτών.

Δύο μέρες μόνο… Στις 4:00 το ξημέρωμα της 20ης Ιουλίου, η πτήση CY317 των Κυπριακών Αερογραμμών, ήταν η τελευταία. Οι επιβάτες ήταν μόλις πέντε άτομα. Ένα ζευγάρι Ελληνοκύπριοι, ένα ζευγάρι Τουρκοκύπριοι και ένας ακόμη Ελληνοκύπριος. Στις 04:00 το πρωί της 20ής Ιουλίου 1974, το τελευταίο αεροπλάνο προσγειώθηκε στο Αεροδρόμιο Λευκωσίας. Μαζί του και οι Τούρκοι αλεξιπτωτιστές… και το πάλαι ποτέ πολυτελέστατο αεροδρόμιο της Μεσογείου, πέρασε στον χάρτη των φαντασμάτων του κόσμου. 

Δεκάδες τα Nonuments του πλανήτη

Ο όρος «Nonument» υποδηλώνει την αρχιτεκτονική, τα μνημεία και τους δημόσιους χώρους του 20ού αιώνα που, για λόγους πολιτικούς, οικονομικούς ακόμα και κοινωνικούς, έχουν εγκαταλειφθεί ή έχουν περάσει στην αφάνεια παρά το τεράστιο, σε κάποιες περιπτώσεις, μέγεθός τους. Όπως εξηγεί μιλώντας στον «Φ» εκ μέρους του Ιδρύματος ARTος ο κ. Αχιλλέας Κεντόνης, «είναι ένα έργο που ασχολείται με χώρους που έχουν περάσει από μια διαδικασία μετασχηματισμού και έχουν αποκτήσει ένα νέο νόημα με το πέρασμα των χρόνων».

Στην Κύπρο, το ίδρυμα ARToς ανέπτυξε πρωτοβουλίες και οργάνωσε εργαστήρια, συνέδρια, έρευνες και με τη συνεργασία του άλλων φορέων όπως το Cyprus Institute και το Πανεπιστήμιο Νεάπολης «επέλεξε διάφορα Nonuments όπως το ξενοδοχείο Βερεγγάρια, το Γιώρκειο, το Μελκονιάν, το Αεροδρόμιο Λευκωσίας, το Σοπάζ, τις Χαρουπο-αποθήκες στη Λεμεσό, το mall Ορφανίδη και πολλά άλλα κτήρια με μια ιδιαιτερότητα που πιθανόν να οδηγήσει σε ανακήρυξή τους σε ένα είδος ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς που πρέπει να διαφυλαχτεί».